فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
فتح اله گولن و پيروان وي در تركيه نوين و ساختارهاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و رسانه اي نقشي برجسته دارند. نقشي كه در سالهاي گذشته مورد تاكيد بسياري قرار داشته است. در اين ميان با توجه به نقش و نفوذ اين جريان در تركيه براي بررسي و واكاوي بيشتر نقش و نگاه اين گروه به گفتگويي با دكتر افشار سليماني كارشناس مسائل بين المللي و تركيه پرداخته ايم:
واژگان كليدي: گولن، نفوذ ، تركيه، احزاب ، عدالت و توسعه، سياست داخلي
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا مي توان اختلاف نظرهای جدی بین یاران و همفكران رجب طيب اردوغان و فتح اله گولن در نظر داشت ؟
بنظر می رسد تا زمانی که گولن صرفا در حوزه فرهنگی، علمی ،آموزشی و اقتصادی فعال است و وارد حوزه سیاسی به معنای رقابت برای نیل به قدرت ورود نیافته اختلاف قابل توجهی میان این دو پدید نیاید. امکانات گولن یک عامل پشتیبانی مهمی برای اردوغان و یارانش در راستای افزایش رضایتمندی مردم ترکیه و حمایتهای اردوغان از فعالیتهای گولن سبب گسترش هرچه بیشتر فعالیتهای او و ارتقاء کمی وکیفی اقدامات او خواهد بود که خوشحالی و رضایت خداوند که گولن به قول خویش درپی آنست را به ارمغان خواهد آورد. برخی احتمال می دهند که میان جماعت گولن و حزب عدالت وتوسعه در آینده رقابتی رخ خواهد داد. از جمله امید فرات نویسنده و سیاستمدار کرد اخیرا در گفتگو با پابگاه تحلیلی تی 24 در خصوص موقعیت سیاسی فعالان دینی در مناطق کردنشین ترکیه گفت:” تصور عمومی این است که جنوب شرقی ترکیه در دست اردوغان و پ.ک.ک است؛ اما بررسی واقعیت عینی این مناطق نشان می دهد که هم حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان و هم پ.ک.ک و حزب صلح و دموکراسی به رهبری اوجالان رقبای اسلامی قدرتمندی دارند که عبارتند از جماعت فتح الله گولن، سازمان دینی مشهور به مستضعف لر، طریقت های عرفانی و چندین گروه دیگر که اغلب آنان نه اردوغان و نه اوجالان را قبول ندارند.”
فرات در ادامه می گوید:” به باور من حزب عدالت و توسعه در انتخابات بعدی در مناطق کردنشین کاهش آرای خود را خواهد دید و علاوه بر آن پ.ک.ک و حزب صلح و دموکراسی نیز با سیاست های کهنه و تکراری خود نمی توانند اعتماد مردم را جلب کنند، اما گروه های اسلامی و به ویژه گروه مستضعف لر، آرام آرام رشد می کند و حزب اسلام گرایان کردستانی هم در راه است و با این اوصاف باید اسلام را در این مناطق رقیبی جدی برای پ.ک.ک در نظربیاوریم و با توجه به اختلافات مشی دینی روحانیون شافعی و حنفی، مردم این مناطق هم غالبا روز به روز به حزب عدالت و توسعه نومیدتر شده و از گروه های اسلامی کُردی دفاع می کنند.”
مركز بين المللي مطالعات صلح: دولت باغچه لي، رهبر حزب حركت ملي بطور مداوم از نقش اين گروه در رخدادهاي تركيه سخن به ميان مي‌آورده اين ادعاها تا چه اندازه مي‌تواند صحت داشته باشد؟
با توجه به واکنشهای مثبت دولت کنونی ترکیه نسبت به فعالیت نورجی ها در این کشور و عدم ایجاد مانعی در برابر این فعالیتها درعرصه های فرهنگی و اقتصادی از سوی نهادهای دولتی و ایجاد بسترهای امن و مناسب برای فعالیتهای جماعت گولن به نظر می رسد گروه گولن نقشی ایجابی و موثر در ساختار دولت ترکیه دارد. هرچند ممکن است مخالفان اردوغان وگولن درخصوص میزان این نقش بزرگ نمايي کرده و درصدد مسموم کردن بخشی از افکارعمومی و تحریک غربیها باشند. نکته ای که حائز اهمیت است این است که با توجه به شناختی که از شخصیت رجب طیب اردوغان از حیث سیاسی و تیزهوش بودن حاصل شده بعید است که طرفداران گولن از آن چنان نفوذی در ساختار دولت ترکیه برخوردار باشند که برای دولت این کشور بحران آفرین شوند. بنظر می رسد اردوغان از توانمندیهای گولن در راستای تحکیم هرچه بیشتر خود و حزبش بهره می برد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه جماعت فتح الله گُولن به احزاب و انديشه هايي مانند حزب حركت ملي و حزب جمهوري خواه خلق چيست؟
از سخنان و رفتارهای گولن چنین برمی آید که او با لاييسیته مخالف است. احزاب حركت ملي و جمهوري خواه خلق نه تنها با دخالت دین در سیاست مخالفند بلکه با فعالیت گروهها دینی نیز مخالفند .بگونه ای که رهبران احزاب فوق حتی نسبت به حضور دین در ساحت زیست فردی هم عقیده محکمی ندارند و از دید آنها در ساختار دولتی ترکیه کسانی که رفتار دینی (نماز خواندن ، باحجاب بودن ) دارند نباید بکارگرفته شوند. گولن با این احزاب در مورد عدم دخالت دین درسیاست همفکر است، اما در مورد دوم که مثالش اشاره شد موافق آنها نیست. لذا گولن را بیشتر باید سکولار دانست و از این حیث حزب عدالت وتوسعه با گولن دارای تشابه عقیده است. از این منظر نیز گفته می شود که دولت کنونی ترکیه تحت تاثیر اندیشه های گولن قراردارد. از منظر دیگر نیز گولن با عقاید احزاب مورد اشاره موافق نیست. در حالی که گولن به توسعه همکاری ترکیه با کشورهای اسلامی و مسلمانان توامان با گسترش مناسبات ترکیه با غرب بویژه آمریکا تاکید دارد احزاب مذکور بیشتر به همگرايي با غرب تاکید دارند. از این نقطه نظر هم دولت کنونی سیاست خارجی مورد پسند گولن را پیگیری می کند .
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش و ميزان تاثير «فتح الله گولن» در فضاي رسانه اي تركيه را چگونه مورد تحليل و بررسي قرار مي دهيد؟
فتح الله گولن از امکانات رسانه ای وسیعی برخوردار است. علاوه بر روزنامه های زمان ترکی با بیش از یک میلیون شمارگان روزانه( که کاملا از دولت حاکم حمایت می کند) و زمان انگلیسی، مجله آکسیون، مجله سیزینتی ،شبکه های تلویزیونی اس تی وی و اس تی وی خبر، سامان یولو و سامان یولو خبر، دنیا تی وی به زبان کردی و ایستگاههای رادیویی در راستای اهداف او فعالیت می کنند. شبکه های تلویزیونی جماعت فتح الله گولن در ترکیه ای که بیش از ۱۰۰ کانال تلویزیونی محلی و سراسری دارد، بیش از دیگران موازین اخلاقی را رعایت می کنند و به این دلیل نیز توجه مردم را به خود جلب می کنند. گولن به کمک این شبکه های تلویزیونی موفق شده با توده های مردم ارتباط برقرار کند، مزید با کانالهای مذکور پایگاه اینترنتى گولن به دوازده زبان فعال است. او به طور طبیعی کوشیده با چنین اقداماتی اوضاع فکری، ایدئولوژیکی و بعد از آن شرایط سیاسی را تحت تاثیر اندیشه های خویش قرار دهد. عملکرد جماعت او با استفاده از ابزاز مذکور، در این تاثیرگذاری ها از جماعت های دیگر پیشی گرفته است.
در بررسی ها مشاهده می شود هنگامی که تحریکات محافل لاييک علیه دولت اردوغان افزایش یافت، جماعت گولن با تمام امکانات رسانه ای خود به حمایت از اردوغان برخاست. البته این حمایت را نمی توان مداوم دانست. هر دو طرف در موضعگیری های خود در مواجهه با طرف مقابل جانب احتیاط را مراعات می کنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جماعت فتح الله گولن چه نقشي در ساختارهاي اقتصادي ، مالي و فرهنگی در تركيه دارند؟
پس از دهه 1990 میلادی، برخی از شرکتهای سرمایه داری که با استفاده از ارزشهای اسلامی و محافظه کار وارد عرصه ی رقابت های اقتصادی شده بودند، رشد فزاینده ای به خود گرفته و در میان گروه های بزرگ سرمایه ای کشور جا باز کردند. شرکتهای سرمایه داران مسلمان واتحادیه تجار و صنعتگران سازماندهی شدند. هویت اقتصادی، فرهنگی و اسلامی شکل گرفت و ضمن بهره گیری از امکانات فرهنگ اسلامی و منابع سرمایه ای، به سرعت توسعه یافت. جریان سرمایه داری اسلامی، با ایجاد پیوند استراتژیک بین اندیشه ی اخلاق سنتی و بازار آزاد، توسعه و رشد اقتصادی را به عنوان فرصتی که جهانی شدن برای آن فراهم کرده بود، غنیمت شمرد و به سوی توسعه ی روابط سرمایه ای بین المللی متمایل گشت. حرکت اسلام گرا، در مبارزه با جریان چپ گرا و تلاش جناح های سرمایه داری برای سازماندهی مجدد، به عنوان یکی از جایگزین های آن مطرح گردید. در چنین شرایطی حزب عدالت و توسعه، با اولویت دادن به مأموریت از سوی این حرکت، در صحنه ی سیاسی ظهور کرد.
جنبش فتح‌الله‌گرا، هم به عنوان حركتي ديني و هم به عنوان حركتی سرمايه‌اي، فعاليتهاي گروههاي سرمايه اسلامي در قالب هولدينگ‌ها، به كسب تاثيرگذاري بسيار گسترده و با ويژگي بين المللي نائل آمده است.» كاپيتاليستهاي جماعت (TUSKON) و نيز MÜSİAD كه در سال 2008 حدود 3000 عضو داشته و با ادامه فعاليت در بيش از 3000 محل كار، مالك 6 تا 8 درصد از سهام GSMH شده و ميزان 5/11 درصد از صادرات را به خود اختصاص داده است. بدين صورت، گولن نقش خود را در زندگي اقتصادي- اجتماعي بيش از پيش افزايش داده و با به حكومت رسيدن آ.ك.پ با استفاده از قدرت و امكانات دولتي در عرصه وسيع‌تري گسترش يافته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جنبش فتح الله گولن چه نگاهي به كردها و علويان تركيه دارند؟
از مجموعه دیدگاهها ، رفتارها و اظهارات گولن و یارانش چنین برمی آید که گولن با اقدامات خشونت آمیز مخالف است. از دید او تروریست مسلمان نیست و اگر پ.ک.ک را گروه تروریستس بدانیم پس گولن با این گروه و اقداماتش مخالف است. اما با هرگونه فعالیت سیاسی آرام در چارچوب مردمسالاری موافق است. یکي از کانالهای متعلق به جماعت گولن در ترکیه به زبان کردی برنامه پخش می کند. بنابراین بنظر می رسد گولن با فعالیتهای فرهنگی وسیاسی آزادنه غیر خشونت آمیز کردها و سایر قومیتها و پیروان ادیان موافق است و در این راستا نیز تلاش نموده و ادامه می دهد.
در رابطه با رویکرد گولن به علویها دیدگاهی منفی مشاهده نمی شود . از آنجا که گفته می شود وی دوستدار مولا علی (ع) است و حتی نهج البلاغه را نیز به زبان ترکی ترجمه کرده است به نظر می رسد نگاه مخالفی به علویان ندارد و با توجه به تاکیدش بر دموکراسی اگر خود به تبلیغ علویت و تقویت علویان کمکی نکند دربرابر فعالیت آنها اصولا نباید ممانعتی ایجاد نمایند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به انديشه هاي گولن و فعالیتهای جريان وي در تركيه به نگاه شما برجسته ترين ويژگيهاي انديشه هاي گولن در تركيه نوين چيست؟
آنچه که من از بررسی پیرامون اظهارات و عملکرد فتح الله گولن و نظرات ارائه شده در مورد وی به دست آوردم این است که :
1-گولن اندیشمندی مسلمان و واقع بین است و فرصتها و محدودیتها را می شناسد
2-اگر اهداف دیگری هم در سر داشته باشد حداقل تاکنون آشکارا به آن اشاره نکرده است . هر چند قبل از عزیمت به آمریکا باتهام مبارزه علیه لاييسته سه سال در زندان مانده بود، اما برغم اینکه نوار ویدئويي درمورد اظهاراتش علیه لاييسته وجود داشت این اتهام را نپذیرفت و به تبعیدی خودخواسته به پنسیلوانیا رفت.
3 -او با تروریسم مخالف است و به مبارزه از طریق دموکراسی معتقد است.
4- وی معتقداست پیروان همه ادیان باید فضای تبلیغ و آزادی بیان داسته باشند و دولت نباید محدودیتی برای آنان ایجاد کند.
5- تلاش گولن در راستای تربیت نسل مومن، آگاه ،عالم ، تکنوکرات است تا بتواند کمبودهای مسلمانان را در دینای کنونی در عرصه های علمی ،تکنولوژیکی ،فرهنگی وسیاسی پر کند تا مانع غلبه غربیها (یا مسیحیان ) بر مسلمانان شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مخالفان كنوني گولن در تركيه چه جريان هايي هستند؟
مخالفان گولن چند دسته اند: گروهی او را به ضد لاييسیته بودن ، عده ای اورا به حاکم کردن شریعت اسلامی در ترکیه ، برخی او را وابسته به آمریکا و تنی چند وی را اینکه در پی برقراری شبه امپراطوری عثمانی متهم می کنند . در ایران هم برخی او را ضد شیعه می دانند، اما بنظر می رسد او نه ضد شیعه است و نه طرفدار شیعه اما با دولت دینی مخالف است. در اين حال گولن همه این اتهامات را رد میکند و خود را مسلمان ترک گرای سکولار دموکرات می داند.
