گزینه ها و گزاره ها ی جنگ و صلح 

داود احمدزاده

تحلیلگر مسائل غرب آسیا 

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

 تردیدی نیست که خاورمیانه پس از ترور سید حسن نصرا..  و پاسخ موشکی ایران  به اسرائیل در بزنگاه سخت تاریخی خود قرار گرفته است.

جنگ فراگیر منطقه ای و گسترش بحران یا مذاکره راه حل دیپلماتیک؛

 گزاره های اصلی جنگ فراگیر منطقه ای ونیز احتمال ترک مخاصمه در جبهه شمالی  لبنان به موازات پذیرش آتش بس دائمی در نوار غزه بسیار پیچیده و پر از ابهام است با پاسخ روشن موشکی ایران واحتمال پاسخ اسرائیل تداوم چرخه دور از انتظار نیست :

 در  مورد اسرائیل باید گفت: بعد از جنگ 2006 با حزب ا.. لبنان و عدم توانمندی این رژیم در حذف آن از شطرنج سیاسی لبنان در شرایط اخیر حزب ا… به رغم از دست دادن برخی توانایی های نظامی و کادر فرماندهی خود همچنان می تواند تهدیدات جدی تر را متوجه امنیت اسرائیل کند. ذخیره موشکی حزب الله لبنان ونیز نیروهای نظامی آن در قالب رضوان در یک جنگ زمینی شرایط دشواری را برای ارتش اسراییل بوجود آورد.

همچنین گسترش جنگ و تبدیل آن به جنگ منطقه ای  و ظهور و بروز بلوک بندی های سیاسی در خاورمیانه می تواند همچون کابوس منافع طرفین منازعه را با چالش بیش از گذشته روبرو سازد.  درست است که نتانیاهو با بهره گیری از توانایی نظامی و اطلاعاتی خود توانسته پس از قتل عام مردم نوار غزه وویرانی اش کنترل امنیتی آن را در دست گیرد با این وجود جنگ و گریز در نوار غزه به پایان نرسیده  و حماس توانسته است همچنان با جابجایی تاکتیکی نیروهای  خود ضمن تجدید قوا  همچنان برخی از اسرای  اسرائیلی در اختیار داشته باشند .

 این در حالی است که هیچ برنامه روشنی برای نوار غزه در فردای جنگ دیده نمی شود ماندن و اشغال این باریکه از سوی نظامیان اسرائیلی و کنترل امنیتی آن حتی از سوی متحدان نزدیک این رژیم هم رد شده است . اسرائیل هنوز در مورد یک طرح جامع پس از جنگ برای غزه تصمیم نگرفته است، اما برای جنگ خود با حزب الله لبنان، اکنون نه به یک، بلکه به دو طرح پس از جنگ نیاز دارد.

از سوی دیگر, به رغم خسارات جانی ومالی وحشتناک در نوار غزه بروز برخی نا آرامی در کرانه باختری و درگیریهای نظامی میان طرفداران حماس و نیروهای امنیتی اسرائیلی نشان میدهد.  هرگونه پافشاری بر اشغال سرکوب میتواند تبعات جبران ناپذیری بر امنیت شهرک نشینان صهیونیستی داشته باشد گام اول آن ممکن است در قالب انتفاضه جدید ظاهرشود.

 همزمان اسرائیل تقریباً بلافاصله با این انتخاب روبرو خواهد شد که آیا حمله زمینی برنامه ریزی شده خود به جنوب لبنان را با هدف انجام آنچه که شورای امنیت سازمان ملل پس از تصویب قطعنامه 1701 در سال 2006 انجام نداد، انجام دهد: خنثی کردن توانایی حزب الله در پرتاب موشک  و برگرداندن شهرک نشینان آواره  به مناطق هم مرز با لبنان از جمله اهداف اعلانی است.  اما درجبهه لبنان غافلگیری پی درپی نیروهای حزب ا…. لبنان در ترفندهای اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل در پی انفجار پیجرها  و اختلال در سامانه ارتباطی و اطلاعاتی این نیرو و حذف بسیاری از فرماندهان زبده این حزب به ویژه کادر رهبری آن شرایط بسیار دشواری برای تداوم مقاومت وجنگ پیش آورده است.

با این وجود ، جنگ زمینی تعیین کننده آینده معادلات خواهد بود و حزب ا… لبنان امید دارد در یک جنگ گسترده زمینی بتواند تجربه نبرد 2006 با نیروهای نظامی اسرائیلی بار دیگر  تکرار کند . بی شک در نبرد زمینی برتری مطلق با نیروهای نظامی اسرائیلی نخواهد بود و محیط جغرافیایی منطقه جنوب لبنان این اجازه را میدهد با  فرسایشی شدن جنگ شرایط به نفع حزب الله لبنان تغییر پیدا کند   

خطر دیگری برای لبنان و منطقه وقتی قدرت غربی احساس می شود برهم خوردن سامانه سیاسی و بروز آشوب های قومی و فرقه ای در داخل لبنان است . ترور سید حسن نصرالله ممکن است برای وحدت ملی  یکپارچگی لبنان نیز آسیب رسان باشد. در حال حاضر اختلافات بین کسانی که حامیان انحلال  حزب ا… لبنان وباز تقسیم مجدد قدرت سیاسی ونیز طرفداران حزب الله در پارلمان افکار عمومی که دنبال خونخواهی و جنگ اند، در حال گسترش است. این ممکن است نشان دهنده تهدیدی برای صلح اجتماعی در لبنان ونیز پایانی بر توافق طائف در سال 1989 قلمداد گردد . توافقی که به جنگ داخلی پانزده ساله در کشوری پایان داد که ویژگی آن ستیز مذهبی و قومی متشکل از هجده فرقه شناخته شده است . 

شکاف فرقه‌ای ممکن است با دخالت بازیگران منطقه‌ای برای دخالت در درگیری تشدید شود، در حالی که گزارش‌های دیگر اشاره کردند که بیش از چهل هزار جنگجوی نیابتی ایرانی در مرزهای سوریه و لبنان و آماده حمله هستند.

 بنابراین آمریکا گرچه حامی اصلی اسرائیل به همراه آن به دنبال بازآفرینی نظم جدید منطقه ای و تفوق برتری آن بر ایران و محور مقاومت هستند ، با این وجود بروز آشوب سیاسی در لبنان و گسترش بحران می تواند مانع بزرگی در نیل به اهداف گسترش جنگ فراگیر قلمداد کرد. در این میان در بازه زمانی که نتانیاهو برای پیشبرد اهداف دنبال می کند خیلی مهم است. با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری امریکا و نیز مبرم هر دو حزب اصلی به حمایت مالی گروه آپیک تلاشی برای کنترل نتانیاهو بعمل نمی آورند . به نظر می رسد نتانیاهو به دنبال این فرصت تاریخی و کسب امتیاز بیشتر از دشمنان خود است.

گزینه های ایران 

ترور سید حسن نصرالله ایران را در دوراهی بسیار دشواری بین واکنش تند به اسرائیل که خطر جنگ منطقه ای را تهدید می کند و یا عدم واکنش , (با استمرار بر صبر استراتژیک راهبردی)قرار  داده بود.  برخی ملاحظات ایران مبنی بر تلاش ها برای برقراری آتش بس در نوار غزه به موازات آن کاهش تنش فزاینده در جنوب لبنان  از سوی سران اسرائیل به وِیژه شخص نتانیاهو به منزله ضعف  نظامی در پاسخ به ترورها فرماندهان ورهبری حزب ا… لبنان تلقی شده بود.  بنابراین ایران این بار با استفاده موشک های بالستیک هایپرسونیک دوربرد خود( فتاح) اهداف نظامی و اطلاعاتی اسرائیل در تلاویو مورد هدف قرار داد و نشان داد که عبور از خطوط قرمز ایران تاوان سختی به همراه خواهد داشت.

در عین حال، با توجه به اینکه حزب الله اصلی ترین ابزار بازدارندگی ایران در برابر اسرائیل بوده و به عنوان ذخیره استراتژیک و مانع از حمله به سایت های هسته ای عمل کرده است،  حزب‌الله لبنان همواره در چند دهه اخیر به عنوان یک نیروی سیاسی مسلط و قدرت منطقه‌ای در عین حال به عنوان رکن کلیدی راهبرد «دفاع رو به جلو» ایران عمل می‌کرد، ترور ضربه‌ای حساس و فوری به محور مقاومت وارد نموده است. اگرچه ارزیابی کامل تأثیر آن ممکن است سال‌ها طول بکشد، اما اهمیت کوتاه‌مدت آن با وجود واکنش بازدارنده قوی توسط تهران تقویت می‌شود. توانمندی های دفاعی ایران در پاسخ به تجاوزات قطعی است.  

 در کنار پاسخ نظامی اخیر به نظر می رسد ایران تلاش خواهد کرد با ترمیم ساختار حزب ا… از لحاظ امنیتی و اطلاعاتی تقویت کلی محور مقاومت همچنان بر تحولات آینده منطقه اثرگذار باشد.  ایران همچنان متعهد به یک جنگ فرسایشی طولانی مدت است.درحالیکه اسرائیل مصمم به تشدید درگیری در کوتاه مدت است.در حالی که ایران ضمن افزایش توانمندی های نظامی و موشکی خود وبازسازی توانایی محور مقاومت از نظر استراتژیک منتظر است، افزایش تنش و گسترش جنگ از سوی اسرائیل موجب واگرایی میان بازیگران کلیدی منطقه ای مانند عربستان سعودی و ترکیه و حامیان اصلی جهانی اسرائیل مانند آمریکا و انگلیس را فراهم ساخته تا در سایه این شکاف فشار بر اسرائیل برای پذیرش آتش بس بیشتر گردد.

فرجام 

 ایران گرچه به دنبال تنش و افزایش آن در منطقه نیست  ولی دفاع از منافع راهبردی و استراتژیک خودرا  از طریق تقویت نظامی و دفاع متحدان خود دنبال خواهد کرد . به رغم تمایل به گسترش جنگ از سوی اسرائیل در جنوب لبنان و تمایل شخص نتانیاهو برای وارد ساختن ایران به جنگ مستقیم با حمایت آمریکا به نظر می رسد افزایش قربانیان غیر نظامی در جنوب لبنان به موازات نوار غزه و تلاش ها برای کاهش تنش و مدیریت بحران بیشتر از گذشته شده است در نتیجه بازگشت آرامش و کاهش تنش منوط به :

1- برقراری آتش بس فوری در نوار غزه خود پیش شرط پایان درگیری و مخاصمه در جنوب لبنان هست. حزب ا.. لبنان قبل از ترور های اخیر گسترش حملات هوایی بارها اعلام داشته بود در صورت پذیرش آتش بس و آغاز مذاکره با حماس به ترک مخاصمه تن خواهد داد.

2-عقب نشینی نیروهای اسرائیلی از غزه و تلاش برای ایجاد ساختار جدید سیاسی با حمایت کنشگران منطقه ای وبین المللی دخیل در بحران؛ 

3- ضرورت تدوین برنامه مدون برای بازسازی نوار غزه، از جمله از سرگیری آب و انرژی برای پروژه های کوتاه مدت و بلندمدت مانند پروژه گاز برای غزه – به شکل فوری

4-از سرگیری تلاش ها برای تعیین مرز زمینی اسرائیل و لبنان در کنار اقدامات اضافی که منجر به توقف درگیری ها بین اسرائیل و لبنان می شود. تلاش‌های منطقه‌ای و بین المللی باید نه تنها بر دستیابی به آتش‌بس در امتداد مرز لبنان و اسرائیل، بلکه در غزه و تقویت راه‌حلی پایدار برای جلوگیری از تشدید بیشتر تمرکز کند. دیپلماسی ممکن است دور به نظر برسد، اما با توجه دیدگاههای در مجمع عمومی سازمان ملل، ممکن است لحظه مناسبی برای طرفین منازعه به ویژه غرب باشد که از طریق کانال‌های دیپلماتیک با ایران برای حصول به صلح  تلاش کنند تا احتمال جنگ گسترده‌تر را کاهش دهند

از آنجایی که نتانیاهو و دولت افراطی او قادر به پیروزی از مسیرجنگ همزمان در دو جبهه غزه و لبنان نخواهند بود، ایران نیز ضمن حفظ مواضع دفاعی خود در قبال هرگونه تجاوز احتمالی در صورت خواهان پایان خشونت فزاینده در نوار غزه و جنوب لبنان است. بنابراین شرط اساسی کاهش تنش و بازگشت آرامش به منطقه این است که آمریکا و دیگر متحدان نزدیک اسرائیل  به جای حمایت تمام عیار از جنگ افروزی این رژیم  ضمن مهار تیم جنگ اسرائیلی برآتش بس فوری در نوارغزه و آغاز مذکرات واقعی تاکید کنند.