وحید صالحی
کارشناس ارشد روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
کشورهای عربی خلیج فارس و پدافند موشکی
سیستم پدافند موشکی به صورت مجموعه ای از ماهواره های هشدار اولیه ، رادارها و موشک های رهگیر فعالیت می کند که در صورت پیوستگی این سیستم ها در بازه زمانی کوتاه، موشک های تهدید کننده قبل از برخورد به هدف و در آسمان منهدم خواهد شد.
کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال های اخیر، بر پایه پروژه ایران هراسی و تصور تهدید موشک های دوربرد ایران، اقدام به سرمایه گذاری های عظیمی در حوزه پدافند موشکی و هوایی کرده اند.پایه اختلاف میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران در حالی از سال ها قبل وجود دارد که این تعارضات اخیرا به بیشترین میزان خود در بیست سال گذشته رسیده است.مسائل سوریه، عراق و ائتلاف تشکیل شده برای بمباران یمن، تعارض میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و ایران را تشدید نموده و هر لحظه خطر بروز درگیری مستقیم میان این کشورها وجود دارد.
کشورهای عربی خلیج فارس با رصد برنامه های موشکی ایران و آگاهی از پیشرفت های جمهوری اسلامی در زمینه ساخت و به کارگیری موشک های دوربرد؛ با تدوین استراتژی پدافندی انفرادی، به خرید سیستم هایی چون پاتریوت و تاد از شرکت های آمریکایی ریتون و لاکهید مارتین اقدام نموده اند؛ به طوری که در حال حاضر بهترین و آخرین ورژن این سیستم ها در عربستان، کویت، امارات و قطر مستقر شده و یا به زودی استقرار می یابد.
در آخرین خریدهای نظامی عربستان سعودی در فروردین امسال طی قراردادی 2 میلیارد دلاری با شرکت ریتون، جدیدترین موشک های پدافندی پاتریوت را در اختیار گرفت. قطر نیز در آذر ماه سال گذشته قراردادی 2 میلیارد و 400میلیون دلاری با این شرکت برای خرید این موشک ها امضا کرد.امارات نیز با ابراز تمایل به خرید موشک های تاد ساخت شرکت لاکهید مارتین با این شرکت وارد مذاکره شد و احتمالا تا آخر سال جاری موشک های پدافندی تاد را در اختیار می گیرد.
بررسی سرمایه گذاری های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از توانایی انفرادی بالای این کشورها در حوزه پدافند موشکی حکایت دارد اما سوال به وجود آمده این است که آیا این سیستم های مجزا می تواند در مقابل موشک های دوربرد ایران کارایی داشته باشد یا خیر؟
مارکوس ویسگربر از کارشناسان مسائل نظامی و استراتژیک در مقاله ای که در موسسه «Defense One» منتشر شد بر این اعتقاد است که بازه زمانی از پرتاب تا برخورد موشک های ایران به دورترین نقطه کشورهای عربی منطقه خلیج فارس یعنی عربستان 4 دقیقه می باشد؛ به این معنا که کشورهای هدف کمتر از 4 دقیقه برای رهگیری و انهدام موشک های بالستیک ایران پس از ورود مجدد به اتمسفر زمین فرصت دارند.
اگر هدف ایران عربستان سعودی باشد؛ موشک های ایران باید از فضای کشورهای امارات، بحرین و یا قطر عبور کند و سوال اینجاست که در زمانی کمتر از 240 ثانیه کدام یک از این کشورها باید موشک های ایران را رهگیری و منهدم کند. پاسخ این سوال نشانگر کارایی و یا عدم کارایی سرمایه گذاری های سنگین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را در مقابله با موشک های دوربرد ایران است.
واقعیت این است که هیچ کدام از این کشورها با وجود هزینه زیاد در حوزه سپر موشکی به تنهایی قادر به شناسایی اولیه، رهگیری و انهدام موشک های ایران نیستند و به این منظور به استراتژی پدافندی هماهنگ نیاز دارند.عدم وجود طرح های استراتژیک میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس باعث شده است تا این کشورها به طور انفرادی اقدام به خرید سیستم هایی چون تاد و پاتریوت کنند و به زعم خود هزینه بازدارندگی در مقابل ایران را بپردازند.
توماس کارکو از کارشناسان دفاع موشکی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی با اعتراف به ناکارآمدی هزینه های انفرادی کشورهای عربی و در خلال نشست کمپ دیوید خطاب به این کشورها اذعان داشت که خرید و استقرار این سیستم ها در صحرا بدون استراتژی هماهنگ، از هرگونه وجه بازدارندگی در مقابل موشک های دوربرد ایران خالی خواهد بود؛ این تجهیزات باید به طور مشترک فعالیت کرده تا با دریافت اطلاعات اولیه و هشدار به موقع موشک های رهگیر را به پرواز در آورد.
به نظر می رسد آمریکا نیز با وجود فروش چند صد میلیارد دلاری این سیستم ها به کشورهای عربی، به این نتیجه رسیده است که استقرار سیستم پدافند انفرادی در این کشورها ناکارآمد بوده و ایجاد سپر موشکی واحد در این منطقه به شدت مورد نیاز است.
ایالات متحده در منطقه 10 پایگاه استقرار پاتریوت دارد که یکی از این پایگاهها در اردن و برای مقابله با حملات احتمالی از سوریه مستقر شده است.
کشورهای عربی نیز بهترین و جدیدترین این نوع تجهیزات را در اختیار دارند اما هیچکدام از آنها ماهواره و رادارهایی که پنتاگون برای رهگیری اشیا پرنده استفاده می کند را ندارند که منجر به نقص در این سیستم ها در حصول به هدف شده است.
توانایی فردی و بالفعل کشورهای عربی در حوزه پدافند هوایی به مراتب پایین تر از توانایی جمعی و بالقوه آنان در این خصوص است.
نشست اخیر کمپ دیوید میان آمریکا و سران عرب به خوبی این واقعیت را نشان داد که آمریکا به دنبال تجمیع استراتژی پدافندی کشورهای عربی خلیج فارس در قالب سپر موشکی واحد است.
شواهد حاکی از آن است که باراک اوباما در نشست کمپ دیوید، کشورهای حوزه خلیج فارس را برای ایجاد یک بلوک پدافند هوایی تحت فشار قرار داده است تا به صورت هماهنگ به خرید تجهیزات پدافندی بپردازند.
طرح تدوینی آمریکا برای پدافند موشکی خلیج فارس که توسط شرکت ریتون طراحی شده است بسیار بلندپروازانه بوده و قصد دارد تا تجهیزات دفاع موشکی ایالات متحده را به مرکز عملیات موشکی و هوایی در قطر متصل کند تا تمامی رادارها، موشک های پاتریوت و تاد و سیستم های پدافندی موجود در منطقه هماهنگ با هم فعالیت کند.اما این کشورها تاکنون در حصول به یک تفاهم مشترک برای ایجاد سپر موشکی واحد موفق نبوده اند و به بیان کلی اتکای آنان بر سیستم های پدافندی انفرادی خود برای مقابله با موشک های ایران در هر گونه درگیری احتمالی بسیای شکننده و غیر قابل اطمینان خواهد بود.
اگر چه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به خصوص ملک سلمان پادشاه تازه به قدرت رسیده سعودی با ترسیم تهدید مشترک از ناحیه ایران سعی در ایجاد اتحاد میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را دارد؛ اما تعارضات میان این کشورها نیز همچنان به عنوان مانعی برای دستیابی به استراتژی واحد پدافند موشکی وجود دارد.سیاست های بعضا متعارض منطقه ای به خصوص میان عربستان و قطر، رقابت های نظامی و حتی جاسوسی های سایبری از یکدیگر از جمله موانع دستیابی به چنین تفاهمی می باشد که با وجود تهدیدات متصوره مشترک نیز ادامه خواهد داشت.
اختلافات مرزی میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نیز تاثیر به سزایی در عدم توانایی برای ایجاد یک سپر موشکی واحد در منطقه خلیج فارس است.اختلافاتی که ریشه در تاریخچه ترسیم مرزهای این کشورها دارد و از سالها پیش همچنان به تعارض میان این کشورها دامن می زند.
بررسی ها نشان می دهد که حدود 20 اختلاف مرزی میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس وجود دارد که در سال های گذشته حتی به درگیری های نظامی میان آنها نیز منجر شده است.از مهمترین این اختلافات می توان به اختلاف عربستان و امارات بر سر منطقه نفت خیز بوریمی و خورالعدید اشاره کرد؛ عربستان و قطر نیز در منطقه ابولخفوس و جزیره حالول با یکدیگر اختلاف داشته و همچنان از حصول توافق در این خصوص عاجز هستند.
اختلافات سرزمینی، رقابت های نظامی و سیاست های متعارض منطقه ای باعث شده است تا طرح موسوم به پول واحد عربی نیز در میان این کشورها راه به جایی نبرده و مسکوت گذاشته شود.نتیجه اینکه با وجود سرمایه گذاری های عظیم کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در خرید و راه اندازی سیستم های پدافند موشکی برای مقابله با موشک های ایران، این سیستم ها تا زمانی که به صورت انفرادی در کشورهای فوق به کارگرفته شود قابل اتکا نبوده و نیازمند تجمیع سیاست های پدافند موشکی توسط این کشورها می باشد.
مهمتر از همه اینکه اگرچه ایالات متحده به عنوان حامی این کشورها در منطقه به این نتیجه رسیده است و در حال تلاش برای نیل به سپر موشکی عربی خلیج فارس می باشد اما تعارضات و اختلافات این کشورها بسیار بیشتر از آن است که در کوتاه مدت برای توافق بر سر چنین طرح عظیمی به نتیجه برسند.
واژگان کلیدی: کشورهای عربی خلیج فارس ، پدافند موشکی شورای همکاری خلیج فارس ،پدافند موشکی، کشورهای خلیج فارس
