دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد یور آسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
بعد از فروپاشی برج های دوقلو با عنوان حادثه 11 سپتامبر تعاملات بین المللی بویژه رقابت های سطح کلان جهانی و نظام بین الملل همچنان در سطوح مختلف دوران گذر بسر برده و اگر چه روسیه به ثبات روبه جلو دست یافته و چین نیز خود را از نظر مولفه های قدرت خصوصا” در بعد اقتصادی به آمریکا نزدیک نموده است ولی مناطق مهم جهان از جمله غرب آسیا ؛ اتحادیه اروپایی شرق اروپا ؛ ناتو ؛ حوزه آسیای مرکزی و غیره هم چنان با چالش های گوناگون امنیتی ، اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم می کنند .در عین حال که در موضوع کرونا کشورهای جهان به سطوح مختلف بحران رسیدند ولی در مجموع بحران غیر متعارف جدید موجبات تشکیک بیشتر به توانمندی قدرت های بزرگ نظیر آمریکا ، اتحادیه اروپا ، احیای اهمیت مرزهای جغرافیایی و کنترل تردد ، ظرفیت محسوس روسیه در مدیریت حوادث غیر طبیعی ؛ بازی چین با برخی از کشورهای منطقه ، اهمیت نقش مهاجرین و نیروی کار ارزان در دول پیشرفته ؛ مضاعف شدن نقش و اهمیت مواد غذایی ؛ محصولات بهداشتی و بویژه کارویژه متخصصین حوزه بهداشت و سلامت و در نهایت ایجاد فرصت جدید برای نقش آفرینی دیپلماتیک برخی کشورها بویژه جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان دیپلماسی انساندوستانه و مقابله با تحریم های ظالمانه آمریکا و طراحی برنامه جدیدی برای تقویت همکاری اروپایی به ویژه بخش شرق اروپا را فراهم نموده است. سوال اساسی این که آیا کرونا موجب تغییرات بنیادین در ژئواستراتژی جهانی می شود یا خیر ؟ آیا مرحله جدیدی از تاریخ شروع می شود و سوال سوم اینکه آیا کرونا تعاملات بین المللی را بازتعریف خواهد نمود؟
بیشتر تحلیلگران و مراکز پژوهشی سعی دارند فرضیات و نظریه های مختلفی با بکارگیری تعابیری چون جنگ سوم جهانی ؛ نزدیک شدن به دوره آخرالزمانی ؛ حملات تمام عیار بیولوژیک را در حوزه روابط بین کشورها و نظام بین الملل ادبیات سازی نمایند ؛ ولی پیچیدگی مرموز و ابعاد نامشخص کرونا شرایط را در وضعیت ابهام قرار داده است . زمانی که بیزمارک گفت “بزرگترین دروغ ها در زمان جنگ ؛ انتخابات و بعد از شکار می گویند” نمی دانست زمانی ویروسی بنام کرونا نیز در جهان فراگیر شده و چه دروغ ها که برایش می گویند. در حال حاضر جامعه بشری در مواجهه با کرونا دچار سردرگمی اطلاعاتی گسترده ای شده و توانایی پالایش اطلاعات از میان میلیاردها دیتای مختلف و بعضا” جنگ اطلاعاتی و روانی بسیار محدود شده است .گزارش تدوینی از سویی مراکز تخصصی و پژوهشی از بررسی صدها خبر جعلی در مورد کرونا حکایت از آن دارد که رسانه های دولتی برخی از کشورهای بزرگ بویژه آمریکا ؛ روسیه و چین برنامه گسترده ترویج اخبار کذب و ایجاد وحشت در جهان با اهرم کرونا با هدف کاهش اعتماد عمومی به ساختار بهداشتی و درمانی تعدادی از کشورها و ضعف این دولت ها در مواجهه اصولی و کارآمد با کرونا دارند . کرونا موجب تحول و دگراندیشی اساسی در حوزه تخصصی ابعاد نظامی و صنایع تخصصی دفاعی شده است و نشان داد که تامین امنیت تغییر ماهیت داده و دیگر مانورهای نظامی و پیمان های دفاعی تضمین امنیت تمام عیار برای هیچ کشوری نخواهند بود چرا که کرونا تمامی مانورهای نظامی را ملغی و ثابت نمود که بسیاری از نظامیان از محافظت خود در برابر کرونا عاجز مانده اند البته دبیر کل ناتو استولتنبرگ می گوید کرونا تاثیری بر ظرفیت دفاعی ناتو نداشته و مانورهای نظامی روسیه در مرزهای غربی مورد انتقاد می باشد و اگر چه برخی از برنامه های ناتو دچار تغییر شده ولی مانورهای محدودی برای ظرفیت سنجی توانایی ناتو برای مقابله با کرونا برگزار می شود.
برخی از تحلیلگران معتقدند شاید کرونا بتواند به ظرفیت جدیدی برای همکاری قدرت های بزرگ و کشورهای مختلف همانند همکاری در موضوعات مبارزه با تروریسم ، برقراری صلح و ثبات در خاورمیانه و افغانستان تبدیل شود . در عین حال که از طرفی مباحث مربوط به توطئه جنگ بیولوژیک با حملات رسانه ای متقابل آمریکا و چین مورد نظر بوده بوده و از طرف دیگر موسسات تخصصی بیولوژیک از حالت رقابت پنهان دست برداشته و می خواهند از این فرصت فوق العاده برای همکاری بهره برده و گامی موثر برای درمان کوید 19 بردارند. همزمان قدرت های بزرگ و کشورهای تاثیرگذار منطقه ای نیز علاقه مند اند از این فرصت برای بهبود جایگاه نرم خود در افکار جهانی بهره گیرند و اقدامات چین و روسیه در کمک به کشورهای اروپایی و غیره نیز در این مسیر قابل ارزیابی می باشد.
از دیگر ابعاد مهم ظهور این ویروس پررنگ شدن ابعاد حقوقی و شکل جدیدی از قدرت نرم با عنوان دیپلماسی انسانی توسط کشورهای جمهوری اسلامی ایران ؛ چین ؛ روسیه ؛ کوبا و حتی آمریکا ، انگلیس و چندین کشور دیگر می باشد که در سه محور کلیدی ذیل رایزنی تلاش داشته اند:
الف: تلاش گروهی از حقوقدانان اروپایی و آمریکایی با بهانه قرار دادن جنگ بیولوژیک چین بر علیه کاپیتالیسم با هدف گرفتن خسارت حداقل سه و نیم تریلیون دلاری از چین است ؛ اگر چه این پروسه در مراحل اولیه است ولی حتما” در فرایندی دراز مدت چین را گرفتار چالش اساسی حقوقی خواهد نمود. در همین راستا روزنامه بیلد آلمان در گزارشی خواستار پرداخت غرامت ۱۳۰ میلیارد پوندی از سوی چین به خاطر ضررهای مالی وارده به برلین به خاطر کرونا شد ، در این لیست به ضرر ۲۷ میلیون یورویی صنعت گردشگری، ۷ میلیون یورویی صنعت سینما و ۵۰ میلیون یورویی خط هوایی لوفت‌هانزا اشاره شده است. واقعیت این است که حملات بیولوژیک ریشه در تاریخ حداقل سه هزار ساله دارد و جالب است که در یکی از نوشته ای استالین به موضوعی مرتبط بر می خوریم وی می نویسد:”سالها سپری خواهند شد و نسل ها نیز تغییر خواهند کرد. اگر اهالی شوروی هوشیاری خود را از دست بدهند و به صدای شیرین واشنگتن که تار و پود آن مملو از دروغ است، باور کنند و دیگر آن مرد قوی هیکل و تنومندی که دنیا را بر روی شانه های خود نگه داشته و با هزینه بسیار مهاری برای دنیای وحشی سرمایه است، نباشد، بلاء و مصیبت تمامی سیاره را فرا خواهد گرفت. ویروس هایی بوجود خواهند آمد که بطور گزینشی بر ملت های نافرمان تاثیر خواهند گذارد و مطمئن باشید هدف این ویروس ها همیشه دشمنان خواهند بود،
ب : تلاش کشورهای متاثر از تحریم های ظالمانه آمریکا برای حذف و جلوگیری از استفاده از ابزار تحریم خصوصا” در موضوعات انسانی و بویژه بخش بهداشت و درمان که در این بخش کشورهای ایران ؛ روسیه ؛ کوبا و غیره رویکرد فعالی داشته اند و اگر در موضوع کرونا روسیه ، غرب و شرق همه در جبهه واحد مقابله و درمان قرار دارند ولی در موضوعات اوکراین ؛ سوریه ؛ لیبی و تحریم های ایران اختلافات بر مدار خود پایدار هستند.
ج : تشدید نقض حقوق بشر در ابعاد دولتی و رفتارهای فردی ؛ در همین راستا عفو بین الملل روز پنجشنبه ضمن ابراز نگرانی از سوء استفاده از حقوق بشر در مورد واکنش های اضطراری COVID-19 در سراسر آسیای میانه و اروپای شرقی ؛ دولتها را به گسترش و سوءاستفاده از اختیارات پلیس خود از طریق اقدامات اضطراری همه گیر با هدف سرکوب اختلافات سیاسی ، آزادی بیان و جامعه مدنی متهم کرد. دانیل بالسون ، مدیر اروپا و آسیای میانه این نهاد بین المللی ، در مصاحبه ای گفت: “به طور کلی ، دولت های منطقه از این بیماری برای محدود کردن حقوق شهروندانان و بکارگیری زور استفاده کرده اند “.
بسیاری از صاحبنظران از طرفی شرایط دوره کرونایی را با دوران کمونیسم مقایسه هایی نموده و بازگشت دولت قدرتمند اکنون واقعیت زندگی در سرتاسر اروپا ؛ آسیای مرکزی و می دانند چرا که نخست وزیران و روسای اجرایی معتقدند وضعیت فوق العاده به دولت های مقتدر و اقدامات خارق العاده نیاز دارد و از طرف دیگر یادآور شده اند که بحران کرونا فضای نبرد کلامی بین چین و دموکراسی های غربی را داغ کرده است ؛ صربستان ، بلغارستان و اکثر کشورهای مرکز و شرق اروپا و آسیای مرکزی ؛ نمونه هایی است که در آن شکست های اروپا به نمایش گذاشته می شود. به عنوان مثال ، الکساندر ووچیچ رئیس جمهور صربستان با انتقاد از اتحادیه اروپا و ستایش چین از كمكهای پزشکی ، رئیس جمهور شی جین پینگ را دوست واقعی و برادر مردم صربستان نامید.. از دیگر موضوعات مهم در مبحث کرونا به ساختارهای اطلاعاتی بر می گردد ؛ امروزه دستگاههای اطلاعاتی با دشواری بیشتری در ماموریت های خود مواجه اند چرا که اکثریت نشست ها ؛ نمایشگاهها و تجمعات منطقه ای و بین المللی و ملغی شده و رفت و آمدها نیز بسیار محدود است ؛ چرا که ساختارهای اطلاعاتی از مدت ها پیش بر دستیابی به اطلاعات دقیق در مورد کرونا متمرکز بوده و بدون شک همه گیری این بیماری خاطرات سخت و تلخ سال های 20 قرن بیستم را برای جامعه جهانی احیا خواهد نمود.
جمع بندی : اگرچه بطور کلی آثار انسانی و تلفاتی کرونا در منطقه یور آسیا محدود تر بوده ولی تاثیراتی چون پر رنگ شدن نقش دولت مقتدر ؛ بی اعتمادی به تفکر سرمایه داری در مواجهه با بلایای طبیعی ؛ برجسته شدن اهمیت مرزها ؛ پررنگ شدن نقش نیروی کار ارزان قیمت در چرخه تولید اروپا و توجه بیشتر به تخصص خصوصا در بخش بهداشت و درمان و ضرورت تمرکز قابل توجه به بخش پژوهش و آزمایشگاهی خصوصا” در مباحث بیولوژیک داشته است . به هر حال اگر چه تاثیرات شگرف کرونا بر آینده تعاملات بین المللی هنوز کاملا مشخص نیست. اما واضح است که به طور کلی کرونا برخی از مفروضات اساسی بین کشوری و بین المللی را زیر سوال برده و موجب شروع روند و رویکرد های جدید سیاسی ؛ امنیتی ؛ اقتصادی و اجتماعی یور آسیا شده و نهایتا” فرصت جدیدی را برای کشورمان در طراحی برنامه های جدیدی برای تقویت همکاری اروپایی و آسیایی را فراهم خواهد نمود.
واژگان كليدي: کرونا ،رقابت، مثلث، آمریکا ، چین ، روسیه ، جنگ بیولوژیک،دکتر علی بمان اقبالی زارچ
