کتاب »دیپلماسی و امنیت ملی در خاورمیانه بزرگ(1390-1392)«، تالیف دکتر سید سلمان صفوی از سوی انتشارات مرکز بین المللی مطالعات صلح در لندن در شهریور 1393منتشر می شود. کتاب دیپلماسی و امنیت ملی خاورمیانه بزرگ (1390-1392) دارای 420 صفحه و 8 فصل با عناوین ذیل است: دیپلماسی صلح، واکاوی تحولات سیاسی و دیپلماتیک ایران، ارزیابی کارنامه دولت دکترروحانی، واکاوی دیپلماسی هسته ای ایران، واکاوی امنیت ملی و دیپلماسی در خاورمیانه بزرگ، واکاوی تحولات سیاسی بحران سوریه، واکاوی رویدادهای سیاسی مصر، واکاوی رویدادها و روابط ایران با انگلستان.
کلید واژگان: دیپلماسی، امنیت ملی، خاورمیانه، سلمان صفوی، ایران، سوریه، مصر.
- شابک: 978-1-909571-04-4
در فصل اول ابعاد مختلف دیپلماسی صلح طی ده بخش تحلیل می شود. در این فصل با تحلیل تاریخ سیاسی، چنین تبیین می شود که از طریق حصر منطقی، تنها یک راه عملی و سازنده برای حل و فصل وَ یا کاهش اختلافات بین کشورها باقی می ماند و آن راه گفتگو و دیپلماسی است. گفتگو و دیپلماسی صلح پروسه ای است که برای نتیجه دهی حداقل به دَه فاکتور نیاز دارد: خردگرایی، واقع بینی، هنر دیپلماسی، زمان، صبر، درک متقابل، اطلاعات صحیح، فهم درست، محاسبه صحیح کنش ها، واکنش ها و توانایی ها وَ توجه به منافع مشروع همۀ بازیگران ذینفع.
نتایج به دست آمده از گفتگو و دیپلماسی، ماندگارتر از روش های خشونت آمیز و نظامی است. تجربه ویت کنگ ها و چین در مذاکره با آمریکا و روش نلسون ماندلا رهبر فقید نهضت استقلال افریقای جنوبی در برخورد با اقلیت سفیدپوست قبل و بعد از به قدرت رسیدن به عنوان نمونه های برجسته کارآیی دیپلماسی صلح تحلیل و فاشیسم به عنوان مهم ترین سد دیپلماسی صلح معرفی می شود.
فصل دوم به واکاوی و تحلیل تحولات سیاسی ایران طی یازده بخش می پردازد. در این فصل تنش بین محمود احمدی نژاد با دیگر بخش های حاکمیت، ابعاد مختلف فشارهای غرب به ایران، نقش طبقه متوسط در سپهر سیاسی ایران، اهمیت نهضت ملی شدن نفت و دفاع مقدس، ضرورت بازبینی سیاست خارجی ایران، پیروزی گفتمان اعتدال بر گفتمان پوپولیسـم و ماجراجویی در انتخابات ریاست جمهوری و پی آمدهای دیپلماتیک آن تبیین می شود.
در فصل سوم کارنامه دولت دکتر روحانی طی شش بخش ارزیابی و تحلیل می شود. “آمدن دکتر روحانی آمد و رفتن محمود احمدی نژاد”؛ مهم ترین تحول سیاسی ایران طی چهار سال گذشته بود. ایران که در دوران حکومت دولت اصولگرا با تحریم های اقتصادی – سیاسی سنگین غرب مواجه شد، اینک امیدوار است با انتخاب چهره ای جدیدی در قامت ریاست جمهوری، با کاهش مشکلات خود با غرب و همسایگان عرب، فصل نوینی را در تعاملات سازنده دیپلماتیک و اقتصادی با آنها آغاز کند؛ هر چند دولت دکتر روحانی با چالش افراطیون راست داخلی و خارجی مواجه است.
یکی ازمهم ترین نقدها به کابینه دکتر روحانی این است که برخی از وزرای دولت هیچ نقشی در خلق حماسه سیاسی 24 خرداد 1392 نداشتند و برخی از چهره هایی که نقش مهمی در این حماسه ایفا کردند، از کابینه غایب اند، اما ترکیب کابینه دولت با وضعیت کنونی ساختار قدرت متناظر است؛ چرا که مجلس، قوه قضاییه و سپاه پاسداران در اختیار اصولگرایان است.
گفتگوی مقامات عالی رتبه ایران و آمریکا، دست یابی به توافق نامه هسته‌ای ژنو 3 و شکست پروژه منزوی کردن ایران در جامعه جهانی در مدتی کمتر از 6 ماه؛ از نقاط قوت سیاست خارجی دولت یازدهم است. ارزیابی واقع‌بینانه دولت یازدهم از نقش آمریکا در معادلات جهانی و توانایی‌های ملی ایران، از دیگر نقاط قوت دولت یازدهم در حوزه سیاست خارجی به شمار می‌رود. از سوی دیگر عدم تشکیل لابی ایران در آمریکا، انگلستان، فرانسه، عربستان و جامعه جهانی یهود از نقاط ضعف جدی سیاست خارجی دولت یازدهم است و چنانچه در این مورد سریعا اقدام نشود، متضرر خواهیم شد. فقدان یک دیپلماسی فعال دفاعی – امنیتی در سطح خلیج فارس، خاورمیانه و اروپا وَ فقدان دیپلماسی فرهنگی – هنری از دیگر موارد است.
در فصل چهارم دیپلماسی هسته ای ایران طی هفت بخش تحلیل می شود. در این فصل با نقـد نگاه یک جانبه غرب به پرونده هسته ای ایران از یک سو و نقـد دیپلماسی هسته ای محمود احمدی نژاد و سعید جلیلی از سوی دیگر، چنین تبیین می شود که تیم مذاکره کننده فاقد تجربه و هنر دیپلماسی است و از این رو نمی تواند به درستی منافع ملی ایران را در جامعه بین المللی تأمین کند. بر خلاف باور احمدی نژاد که قطعنامه های شورای امنیت که او آنها را کاغذ پاره می خواند؛ قطعنامه های مذکور اثرات مخربی بر اقتصاد ایران دارند و صدور این قطعنامه ها، به خاطر قوت غرب نیست، بلکه به سبب ضعف تیم هسته ای احمدی نژاد – جلیلی است.
از سوی دیگر با پیروزی دکتر روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، فرصت جدیدی برای مصالحه هسته ای فراهم آمد. انتقال پرونده هسته ای از شورای عالی امنیت ملی ایران به وزارت امور خارجه به ریاست دکتر ظریف، مذاکرات ژنو 3 و گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا پیرامون پرونده هسته ای؛ از نقاط مثبت دیپلماتیک دولت دکتر روحانی و تیم مذاکره کننده هسته ای ایران به ریاست دکتر ظریف است. تیم مذاکره کننده جلیلی، “تکلیف گرا” و فاقد تجربه دیپلماتیک بود، در صورتی که تیم دکتر ظریف “نتیجه گرا” و مسلط به فنون مذاکره و دیپلماسی، با کوله باری از تجربیات موفق دیپلماتیک است.
در فصل پنجم امنیت ملی و دیپلماسی در خاورمیانه بزرگ طی نُه بخش تحلیل می شود. در این فصل پی آمدهای کنفرانس آناپولیس افشا می شود. در کنفرانس آناپولیس پروژه همگرایی آمریکا، اسرائیل و طیف کثیری ازکشورهای عربی در مقابل ایران رقم خورد و ایران به جای اسرائیل، به عنوان بزرگ ترین خطرمنطقه‌ای معرفی شد. پس از تحلیل مسائل فلسطین و افغانستان، اهمیت ژئوپلیتیک خاورمیانه، تغییر استراتژی آمریکا در خاورمیانه و ظهور بهار عربی تبیین می شود. در پایان این فصل سیر اندیشه انقلابی در خاورمیانه به عنوان موتور فکری جنبش های اجتماعی خاورمیانه بزرگ تحلیل تاریخی می شود.
در فصل ششم بحران سوریه طی شش بخش تحلیل می شود. بحران سوریه به سرعت به یک منازعه بین المللی تحت تأثیر بهار عربی و تغییر موازنه قدرت برای تضعیف ایران و جنبش مقاومت بدل شد. این بحران مقاطع مختلفی را طی نمود و اینک پس از فراز و نشیب های متعدد و زورآزمایی بازیگران مختلف با یکدیگر در حال ورود به مرحله ای نوین است. روسیه، ایران و چین از طریق هماهنگی با یکدیگر موفق شدند از تکرار پروژه لیبی در سوریه از سوی غرب و ارتجاع عرب جلوگیری کنند.
در این فصل همچنین برخی از راهکارهای حل بحران سوریه بیان می شود. در وهله نخست گروه های معارض می بایست سلاح ها را کنار بگذارند و پس از آن مذاکراتی برای برگزاری انتخابات دموکراتیک با شرکت تمام گروه های سیاسی صورت گیرد. در صورت بروز شائبه تقلب، انتخابات باید با نظارت نهادهای بین المللی برگزار شود. البته بین گروه های معارض آزادی خواه و گروه های افراطی تروریست باید تفاوت قائل شویم؛ در صحنه درگیری های سوریه دو گروه فعال وجود دارند: گروه های آزادی خواه در یک سو و وابستگان به شبکه القاعده و جبهه النصره در سوی دیگر قرار دارند که خواست آنها نابودی مسیحیان، دروزی ها و شیعیان است. اصلاحات دموکراتیک در حکومت بشار اسد اجتناب ناپذیر است. حکومت تک حزبی در سوریه باید پایان پذیرد.
در فصل هفتم بحران مصر طی سه بخش تحلیل می شود. امروز در جهان ديدگاه‌های متفاوتی در مورد ريشه‌ها و عوامل تحولات مصر وجود دارد. برخی این علل را اسلامی، گروهی انسانی و بعضی نیز اقتصادی می‌دانند، اما باید توجه داشت که پدیده های سیاسی – اجتماعی را نمی توان تنها به یک عامل منحصر کرد. این فصل همچنین به تبیین ریشه ها و عوامل قیام ملت مصر، حکومت کوتاه مرسی و کودتای السیسی می پردازد.
در فصل هشتم رویداها و روابط خارجی انگلستان با ایران و اتحادیه اروپا به عنوان یکی از مهم ترین بازیگران خاورمیانه طی شش بخش تحلیل می شود. در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره روابط ایران و انگلستان در فراز و نشیب بوده است. سال1390 نقطه عطف خطرناک روابط دو کشور بود، انگلستان در سایه ناپختگی دولت محافظه کار بی تجربه این کشور در این سال اقدام به قمار سیاسی خطرناکی در رابطه با ایران نمود و پیشتاز تحریم بانک مرکزی ایران در جهان شد. این اقدام که به منزله اعلان جنگ اقتصادی علیه ایران بود، با واکنش سیاسی ایران مواجه شد. در شرایطی که به سبب تحریم نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا، منطقه خاورمیانه به شدت متشنج بود؛ اقدام انگلستان در اعزام ناو جنگی به خلیج فارس به اتفاق فرانسه و آمریکا بیانگر چنگ و دندان نشان دادن به قدرت در حال احیای مسلمین در سایه جنبش بیداری اسلامی به پیشتازی ایران در خلیج فارس است. البته ضعف دیپلماسی ایران در انگلستان نیز اسباب توهمات باطل دولت انگلستان شده است. با پیروزی دکتر روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1392، روابط دو کشور به تدریج در حال بهبود است.
روابط عمومی مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
