فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: روابط آنکارا و تل آویو پس از حمله کماندوهای اسراییلی به کشتی حامل کمک برای مردم نوار غزه و کشته شدن نه شهروند ترکیه به تیرگی گراییده است. گذشته از این نیز در چند ماه گذشته روابط دو طرف با تنش هایی نیز روبرو بوده است. در این بین برای بررسی بیشتر رویکرد های کنش و واکنشی دو طرف در مقابله با یکدیگر، چشم انداز این روابط و و تنش در برخی از حوزه های منطقه ای همچون قبرس ، یونان و پ ک ک به گفتگویی با دکتر حسن لاسجردی کارشناس وپژوهشگر این حوزه پرداختیم:
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ترکیه کاهش روابط با اسراییل را در راستای چه اهدافی در سیاست خارجی خود پیگیری کرده است ؟
بر اساس شواهد موجود دولت آک پارتی در حال حاضر چند نکته را در مورد سیاست کلان خارجی خود مورد توجه قرارداده است. نخست اولویت منافع ملی و بهره گیری از بیشترین فایده از ظرفیت منافع ملی در رفتارها، اقدامات، قراردادها و مجوعه فعالیتهای است که در دولت آقای اردوغان پیگیری میشود . نکته دوم این است که به نظر می رسد آقای اردوغان و تیم وی در سیاست خارجی نسبت به دولت های پیشین چرخش 180 درجه ای را در جهت گیری سیاست خارجی و راهبردها داشتند. یعنی دولت های قبلی تلاش میکردند تا از نظام بین الملل به قدرت های کوچک منطقه ای رسند و به نوعی از قدرت های بزرگ به کوچک رسند، اما به نظر میرسد اردوغان این امر را تغییر داده و تلاش کرده است تا از قابلیتهای منطقه ای و پتانسیل های خرد به پتانسیل های کلان رسد. یعنی در دوره اول رویکرد آنها به غرب و اروپا تا حدی تغییر یافته و با امریکا دچار برخی چالشها شده است و همزمان روابط خود را در منطقه و کشور های منطقه تا حد زیادی اصلاح میکند. وی با این رویکرد نشان میدهد که میخواهد شرایط تغییر کند . این دو نکته در روابط امروزی ترکیه قابل توجه اساسی است .
گذشته از دو نکته فوق نکته سومی که خیلی مهم به نظر میرسد آن است که در حوزه رفتار اردوغان تلاش کرده است یک نوع از رئالیسم فرصت طلبانه را مورد نظر قراردهد. در این تقسیم بندی بین دولت ها و سیاستمداران رفتاری بروز می دهند، اما لایه های پنهانی را در رایزنی ها و گفتگو ها معمولا بروز نمی دهند. به نظر میرسد گروه اسلام گرا های آک پارتی جنبه مثبت فرصت طلبی و ایجاد زمینه های بعدی تحرک را مد نظر دارند. آنچه مشخص است اگر به این کلیات توجهی داشته باشیم حوزه فعلی رفتار ترکیه و نوع کنش ترکیه در قبال اسرائیل قابل توجیه به نظر می رسد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سفر اخیر شیمون پرز رئیس جمهور اسرائیل به قبرس جنوبی وامضای دو قرارداد محرمانه با قبرس در زمینه های نظامی و دفاعی و همکاری اطلاعاتی و جاسوسی چه تاثیری بر روی روابط ترکیه با نیکوزیا خواهد داشت؟
یکی از حوزه های چالش رقبا در یک منطقه بحث پیرامون است. یعنی هر واحد سیاسی تلاش میکند در مقابله با واحد مقابل خود و ایجاد فشار بر همسایگان ، پتانسیل ها، نیرو ها و نکاتی تکیه کند که جزو نقاط حساس رقیب هستند. بنابراین اسرئیل بعد از تحولات چند سال گذشته که شیب سردی روابط ترکیه با اسرائیل زیاد شده است تلاش کرده است تا در حوزه هایی وارد شود که این حوزه ها اصطلاحا حوزه هایی رقابت با ترکیه است.( مثلا در قفقاز، همسایگان دریای مدیترانه، یونان، قبرس ، کشور هایی عربی ونقاطی که به عنوان نقطه ضعف یا نقطه بحران یا مورد حساسیت ترک ها است) . در این بین یکی از این حوزه های حساس قبرس است . آنچه که خیلی مهم است آن است که با توجه به پیشینه نگاه تاریخی ای که ترک ها نسبت به قبرس دارند اسرائیل از فضای قبرس استفاده میکند و تصمیم دارد تا از از این کشور به عنوان برگ برنده و ابزار فشار علیه دولت اردوغان استفاده کند. بر این اساس علاوه بر موضوع تاریخی ، قومیتی و حتی فرهنگی با توجه به چالش هایی که ترک ها در قبرس دارند سفر پرز به قبرس و قراردادهای نظلامی و اقتصاد ی از جمله نکاتی است که بیانگر آن است که اسرائیلی ها با برگ قبرس در حال فشار بر آنکارا هستند. یعنی اگر ترکیه بخواهد درموضوعات و حوزه هایی مانند فلسطین ، مرمره ، غز ه و مخالفت های علتی با اسرائیل عمل کند آنان نیز ابزارهای فشاری دارند که ترکیه را با فشارهایی روبرو کند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش همکاری های یونان و اسرائیل تا چه حدی می تواند به عنوان اهرم فشاری بر ضد ترکیه و منافع این کشور در منطقه قرار گیرد ؟
در مورد روابط یونان و اسرائیل باید به چند نکته توجه داشت. یونان از جهت آنکه نزیکترین کشور حوزه اروپا به خاورمیانه و به نوعی هم در ورودی و فرهنگی اروپا است در چند محور علاقمند است تا با اسرائیل رابطه داشته باشد . یکی از محورهای مهم همکاری آنان محور امنیت است. در این حال از آنجا که یونانی ها در داخل و در فضای حاکمیتی دچار نوساناتی بوده و دولت های اخیر این کشور در یک دهه گذشته دولت های قوی نبوده است، یکی از مشکلاتشان استفاده از قابلیتهای بیرونی و نرم افزاری در جنگ نرم است . در این شرایط با توجه به قابلیتهای اسرائیل در این زمینه یونان علاقمند است از آن در حوزه امنیتی نظامی بهره گیری کند . در محور دیگری بین یونان و اسرائیل رزمایش های نظامی برگزار میشود. در این بین از آنجا که کشورهای منطقه شرق مدیترانه حسایت های به همدیگر دارند ، چالشهایی بر سر مرزها و منابع انرژی و گاز وجود دارد یکی از محور های همکاری بین دو واحد رزمایش های مشترک است . یعنی این رزمایش ها هم می تواند واکنش به اقدام طرف مقابل باشد و هم می تواند مایه دلگرمی برای کشور های برگزار کننده رزمایش گردد. در این راستا در سالهای اخیر بین دو طرف مانور هایی برگزار شده است . محور دیگر همکاری منابع انرژی است . علاوه بر این تحولات اخیر یونان و گسست مالی این کشور هم باعث میشود تا هر طرفی با یونان وارد شور شده و با کمک مالی تحکیم کننده روابط با آتن و نفوذ بیشتر درآن باشد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخی از مقامات ترکیه اظهار داشته اند که در مدیترانه شرقی هیچ پروژهای بدون حضور ترکیه میسر نخواهد بود. در این بین به نگاه شما اختلاف بر سر منابع گازی بین ترکیه و اسراییل به کجا منتهی خواهد شد ؟
با توجه به حجمی که اخیرا برای این منبع گازی اعلام شده است، من فکر میکنم اقداماتی که از سوی اسرائیل و ترکیه اعلام میشود بیشتر جنگ های زرگری و اعلام موضع برای سنجش شرایط و برآورد واکنش طرف مقابل است . من بعید میدانم که دو طرف در موضوع گاز درگیر شوند. چرا که در این درگیری یکی از نکات مهم این است که هر چند موضوع انرژی یکی از محورهای مهم اختلافات و چالشهای آتی خیلی از کشورها است، اما در حوزه کنونی اختلاف اسرائیل و ترکیه اقدامات از سوی دو طرف بیشتر اعلامی است تا حقیقی و ضربه وارد کردن به طرف مقابل .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به افزایش دامنه عملیات های پ ک ک بر ضد ترکیه تل آیو تا چه حدی دست به استفاده از اهرم پ ک ک بر ضد ترکیه خواهد زد؟
یکی از حوزه هایی که مورد توجه اسرائیل در ترکیه است فضای امنیتی ترکیه است. یعنی با توجه به ارتباطات گذشته امنیتی اسرائیل با ارتش و میت ترکیه و تهیه تجهیزات ارتش مسلما از اطلاعات ترکیه نیز استفاده میکند. من فکر میکنم اسرائیلی ها با توجه به توافقنامه استراتژیک قبلی با ترکیه و عمیق شدن روابط با ترک ها دسترسی آنان به اطلاعات ترکیه نیز افزایش یافته است. در این حال دسترسی آنان به اطلاعات ترکیه و داشتن روابط عمیق می تواند بازیگری و واکنش های اسرائیل در تحولات ترکیه را زیاد می کند. بویژه اینکه بعد از تحولات اخیر (که روابطشان با ترکیه به سردی گراییده است) به دنبال نقاط گریز از مرکز ترکیه هستند و به اقلیت ها و پ ک ک توجه دارند. در این میان با توجه به اینکه پ ک ک قابلیت و پتانسیل مشخص و معلومی دارد، حوزه فعالیت آن نظامی بوده ، تجهیزات مناسبی دارد و یکی از نیرو های قابل اتکا اپوزسیون ترکیه است اسرائیل با علاقه و اصرار بیشتری به پ ک ک می نگرند . در این حال با توجه به حضور اسرائیلی ها در شمال عراق و روابط مناسب با منطقه اقلیم آنان می تواند از پ ک ک استفاده مناسبی علیه ترکیه داشته باشند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در صورت افزایش تنش بین دو کشور بهره گیری ترکیه از ابزارهای تقابلی علیه اسرائیل در راستای چه اصولی آنجام خواهد گرفت؟
ترک ها در چند سطح می توانند اقدامات تقابلی علیه اسرائیل داشته باشند. سطح نخست کشور های عربی و اسلامی است. یعنی امروزه مجموعه اقداماتی که اردوغان انجام میدهد نوعی همراهی مناسب ذهنی و عاطفی بین این کشور و کشور های عربی به وجود آورده است . نکته دوم قابلیت های سازمان هایی مانند شورای همکاری خلیج فارس ، اتحادیه عرب و..برای فشار بر اسرئیل است .نکته سوم روابط مناسب ترک ها با جریان های اسلامی درمنطقه (که از نظر ذهنی وفکری با آنها همکاری میکنند) است . مثلا جریان اخوان و گروه های مختلف اسلامی منطقه ( گروه های فلسطینی ، لبنانی و یا کشور هایی که کانون نزدیکتری به اسرائیل هستند) میتوانند از نکات مهم و اقدامات متقابلی ترکیه باشد. در این حال وجود جایگاههایی مانند مجمع عمومی، یونسکو و شورای حقوق بشر (که میتواند مکان هایی برای اعلام مخالفت با اسرائیل باشد ) به طور حتم می تواند مد نظر ترکیه باشد. جدا از این اقدامات نمایشی و یا صوری که واکنش و برد بسیار زیادی دارد(مثلا کاری که اردوغان در داووس کرد) نیز مورد توجه است . در این میان نکته ی دیگری که در سطح جهانی خیلی مهم است واکنشهای داخلی ترکیه بر ضد اسرائیل است که در جای خود مورد توجه است .
آنچه مشخص است با توجه به روابط ترکیه با کشور های در حال تغییر عرب مثل مصر، تونس و…پیوندهای مناسبی که در حال برقرارکردن هستند ترک ها برای فشار بر اسرائیل فرصت ها و برنامه های مناسب تری دارند، اما میدانند که در مقابل هر فشاری واکنشی را نیز دریافت خواهند کرد. بنابراین رابطه سینوسی را مورد نظر و محاسبه قرار می دهند و برنامه های متعددی را در نظر دارند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط ترکیه و اسراییل را به چه مولفه هایی قابل پیش بینی قرار می دهید ؟
من فکر میکنم مهمترین نکته در روابط دوطرفه ترکیه و اسرائیل روابط ، بازیگری جهان غرب ، نوع نگاهی که جهان غرب نسبت به این دو واحد دارد است. یعنی اگر غرب به ترکیه به عنوان یکی از بازیگران در تحولات منطقه نگاه میکند به طور حتم تلاش میکند تا مجموعه اقداماتی انجام دهد تا امکان میانجیگری بین دو واحد فراهم گردد. از طرف دیگر نوع ورود غرب به بحث های دو واحد سیاسی هم مهم است . یعنی غرب یا با این دو واحد دچار چالش میشود و با آنان رقابت میکند یا اینکه با آنان مساعدت میکند و شرایط ارتقائ آنان را فراهم میکند . گذشته از این در مورد اقدامات ناگهانی و واکنشهای ناگهانی در رفتارهای دو طرف مقابل ( با توجه به بروز این رفتار در دو طرف ) باید مبنای رفتاری این دو طرف را بررسی کرد . در نهایت به نظر من آنچه مسلم است به دلایل مختلفی ترکیه و اسرائیل روابط خود را قطع نخواهند کرد، ولی این روابط با نوسانات بسیاری روبرو خواهد بود .
