نعمت اله ايزدي
سفير پيشين در مسكو
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
1.قبلا یکی از صاحب نظران روس آشنا به روابط ایران و روسیه به نکته جالبی اشاره می کرد. او می گفت بعد از سال 2012 و وقتی که پوتین از عدم بهبود روابط ایران با غرب و در رأس آن آمریکا مطمئن شد در جهت بهبود روابط ایران و روسیه تلاش کرد. اگر این گزاره را صحیح فرض کنیم خود بخود این سؤال پیش می آید که آیا روسیه می تواند به بهبود روابط ایران با غرب و آمریکا علاقمند باشد و از آن مهم تر اینکه آیا روسیه ولو ناخواسته انگیزه اي پیدا نمی کند که اگر بتواند مانع از توسعه روابط ایران با غرب شود؟
- واقعیت این است که روابط ایران و روسیه از ابتدای فروپاشی شوروی همواره با دیواری از بی اعتمادی بین دو کشور مواجه بوده و شاید به همین دلیل هیچگاه نتوانسته به ثبات لازم برسد. اینکه عوامل این بی اعتمادی کدامند و چرا رفع نمی شوند به ماهیت سیاسی دو کشور و بخصوص تاریخ روابط آنها بسیار بستگی دارد. اما اینکه آیا عوامل بی اعتمادی رفع شدنی هستند به نظر و حتي به صورت تدریجی پاسخ مثبت است و از آن مهمتر نه تنها شدنی است که یک الزام نیز هست.
- در سالیان پس از فروپاشی اتحاد شوروی روابط ایران و روسیه فراز و نشیب های زیادی را پشت سرگذاشته است. عوامل اصلی این فراز و نشیب ها هم در روابط دوجانبه هم در روابط و موضوعات منطقه ای و هم در موضوعات بین المللی تعریف می شده است. مسائلی مثل تعهدات شوروی و جایگزینی روسیه بجای آن که در بخش هایی شامل ایران نیز می شده است ، تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، روابط ایران با سایر جمهوریهای شوروی سابق که بعضاً در تعارض با روابط روسیه با این جماهیر بوده است، گرایش شدید سیاست های روسیه به غرب و بخصوص آمریکا که در مواردی می توانسته در تعارض با منافع ملی ایران باشد، مسائل و موضوعات مهم منطقه ای مثل افغانستان ، عراق ، سوریه و ترکیه، و ….. در تعیین شرایط این فراز و فرود ها نقش اساسی داشته اند.
- در طی سالیان گذشته و حتی در دوران شکوفایی روابط دو کشور ایران و روسیه آنچه بیش از همه تأثیر گذار و تعیین کننده بوده است عوامل ناپایدار و به عبارتی زمان دار بوده اند. رایزنی ها و مشورت های دو کشور در موضوعاتی مثل عراق ، افغانستان ، بالکان، برجام و در سالهای اخیر سوریه از این نوع بوده که یا موضوعیت آنها کلاً از بین رفته و یا اینکه در طول زمان از بین خواهد رفت و نخواهد توانست بعنوان عوامل پایدار در روابط ایران و روسیه خودنمایی کنند.
- برخی زمینه های موجود همکاری های دو کشور که البته ماهیت گذرایی نیز دارند به لحاظ ماهیت اگرچه ظاهر همکاری دارند، اما در بطن خود رقابت بین دو کشور را نیز شامل می شود. مثلاً در بحث افغانستان و عراق و موضوع روز و بسیار مهم سوریه دو کشور به تعارض منافع جدی خورده و یا خواهند خورد. روسیه از دیدگاه خود حتماً خويش را صاحب خانه تر از ایران در بحث سوریه می داند و طبعاً انتظار دارد ایران نه تنها منافع تعریف شده این کشور در سوریه را به رسمینت بشناسد، بلکه برای بدست آوردن منافع خود در این کشور نیز اولویت های روسیه را در نظر بگیرد. اینکه این توقع احتمالی روسیه تا چه اندازه از جانب ایران پذیرفتنی باشد بحث دیگری است اما چنین توقعی از جانب روسیه حتماً بر روابط دو کشور و همکاریهای آنها در منطقه تأثیر گذار خواهد بود.
- عوامل پایداری روابطي (که دو کشور می توانند و باید برروی آنها تمرکز کرده و روابط دو جانبه خود را بر آنها استوار کنند) کم نیستند و غفلت از آنها هم می تواند برای روابط دو کشور زیانبار باشد. قطعاً مهمترین عاملی که دو کشور را به هم پیوند زده و ناگزیر از تعریف روابطی پایدار می کند همجواری و همسایگی است. ایران با وجود فروپاشی شووری و از بین رفتن مرزهای زمینی اش با روسیه همچنان بواسطه مرزهای آبی بین دو کشور مهمترین همسایه اش را در شمال دارد. روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ نه تنها منطقه ای که جهانی با ظرفیت های بالای خود می تواند فرصت های زیادی را در روابط دو جانبه برای ایران فراهم کند و متقابلاً ایران نیز بعنوان یک قدرت منطقه ای و بسیار تأثیرگذار در مسائل و موضوعات منطقه ای می تواند شریک قابل اعتمادی برای روسیه باشد. به جز این موارد اقتصاد دو کشور در پاره ای موارد به صورت مکمل می تواند در جهت منافع هر دو کشور بکار گرفته شود. زمینه های فرهنگی روابط دو کشور کم نیست . نگاهی به آمارهای فزاینده تبادلات فرهنگی دو کشور و بخصوص در بخش گردشگری شاهد این مدعاست . بنابراین خوب است مسئولان دو کشور به جای عوامل ناپایدار که البته در نوع خود بسیار مهم هستند به عوامل پایدار اخیرالذکر توجه بیشتری نموده سعی در اعتماد سازی بیشتر در روابط داشته باشند.
واژگان کلیدی: اعتماد سازی، روابط، روسيه ، ايران،روابط خارجي، مسكو ،
