مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
در حالی که کریدور اقتصادی چین-پاکستان دارای سابقه بسیار طولانی و شامل پروژه هایی است که از قبل آغاز شد، اما سخنرانی شی جین پینگ در جریان سفر خود در آوریل 2015 به پارلمان پاکستان اعلام رسمی آن بود. کریدور اقتصادی بخشی از برنامه پنج ساله سیزدهم توسعه چین است که براساس مفهوم وضعیت برد-برد و یک طرح خوش ساخت با توجه به چهار منظر تاریخی، اقتصادی، فرهنگی و ژئوپلیتیکی برای راه اندازی روند همکاری معنادار بین دو کشور همسایه و به نفع چین و غرب آسیای مرکزی و جنوب در نظر گرفته می شود.
چین تلاش کرده است تا از طریق این کریدور بیش از 62 میلیارد دلار در پروژه های زیربنایی و انرژی در پاکستان سرمایه گذاری کند. اعتقاد بر این است این سرمایه گذاری ها ثبات سیاسی و انعطاف پذیری اقتصادی را برای پاکستان به ارمغان می آورد و به پکن در تأمین انرژی داخلی خود کمک می کند.
این کریدور یکی از راهروهای تشکیل دهنده کمربند اقتصادی جاده ابریشم است که به عنوان بزرگترین و پیشرفته ترین قسمت ابتکار عمل یک کمربند-یک راه چین است. کریدور اقتصادی که در طی 15سال ساخته خواهد شد از ناحیه پرتنش جامو وکشمیر عبور می کند مجموعه ای از پروژه های زیربنایی به ارزش حدود 46 میلیارد دلار که بزرگترین استان سین کیانگ چین را به بندر گوادر پاکستان در بلوچستان متصل می کند. میزان تعهدات چین برای اجرای این طرح بزرگ بیش از 12 میلیارد دلار برآورد شده است و بخش عمده هزینه های جاری صرف اتصالات فیبر جاده ها و خطوط تأمین انرژی می شود این در حالیست که حدود یک سوم شرکت های برق پاکستان در پروژه های مرتبط با مسیر کریدور اقتصادی مشارکت دارند. کریدور اقتصادی از طریق وام های که توسط غول های بانکی چین مانند اگزیم بانک چین، بانک توسعه چین و بانک صنعتی و بازرگانی چین به دولت پاکستان پرداخت می گردد، تأمین می شود. کریدور اقتصادی چین-پاکستان که از کاشغر سین کیانگ چین آغاز و به بندر گوادر پاکستان می رسد، اکنون در مرحله دوم خود قرار دارد و در آن بیشتر پروژه ها بر اساس مدل مشارکت بخش عمومی و خصوصی ساخته شده است و در حال حاضر پروژه های به ارزش 19 میلیارد دلار تکمیل گردیده است.
هنگامی که این کریدور کاملاً به شکل رسمی عملیاتی شود، بندر گوادر می تواند توسعه اقتصادی پاکستان را ارتقا داده و به دروازه ای برای کشورهای آسیای مرکزی، از جمله افغانستان و ازبکستان تبدیل شود که سری لانکا، ایران و سین کیانگ را برای انجام ترانزیت دریایی متصل می کند. کریدور اقتصادی می تواند با افزایش ارتباطات جغرافیایی با بهبود سیستم حمل و نقل جاده ای، ریلی و هوایی با تبادلات مکرر و آزاد رشد و ارتباط مردم، افزایش درک از طریق دانش و فرهنگ و فعالیتهای دانشگاهی – منطقه ای ، فعالیت با حجم بالای تجارت و اشتغال ، تولید و جابجایی انرژی برای داشتن مشاغل بهینه تر و ارتقا همکاری با مدل برد-برد، منجر به منطقه ای کاملاً یکپارچه از هماهنگی و توسعه شود. پیش بینی می شود این کریدور اقتصادی، پاکستان را به اقتصادی بزرگ تبدیل کند (25 ام بزرگترین تا سال 2025 و بیستم تا سال 2030).
با این حال این پروژه همانند بسیاری از طرح های بزرگ با چالش های اساسی مواجه است بطوریکه پس از سال 2018، شکنندگی سیاسی، افزایش شورش در بلوچستان و سایر مناطق، فساد و رکود اقتصادی در پاکستان پیشرفت در تقریباً همه پروژه های کریدور اقتصادی را کاهش داده است. کریدور اقتصادی طی دو سال گذشته با شکست هایی روبرو شده است که شامل تأخیر در دولت نخست وزیر عمران خان و حملات علیه کارگران خارجی وفعالیت افراط گرایان بلوچ می باشد. با این حال در طول نیمه اول سال 2020، پاندومی کوئید19 بزرگترین ضربه را به کریدور اقتصادی و سایر پروژه های یک کمریند-یک راه در جنوب آسیا وارد ساخته است. محدودیت در سفر و جریان کالا از مرزها، همچنین اقدامات محلی برای مبارزه با کوئید19، به عنوان دلایل اصلی تأثیرات منفی عنوان شده است. پاندومی کوئید19 به ویژه بر برنامه های پاکستان برای ایجاد مناطق ویژه اقتصادی که به منظور تقویت تولید و صادرات کشور است، تأثیر نامطلوبی گذاشت. پیش از پاندومی انتظار می رفت که مناطق آزاد در استان های بلوچستان، سند و خیبر پختونخوا امسال افتتاح شود با این وجود با تأخیرهایی روبرو خواهد شد.
به گفته مقامات چینی، کریدور اقتصادی تا سال 2030 حدود 2.3 میلیون شغل در پاکستان ایجاد می کند و استانهای غربی چین را به خطوط دریایی مهم جهانی از طریق بندر گوادر پاکستان متصل می سازد، با این وجود شکنندگی سیاسی، افزایش دخالت های آژانس های امنیتی و استقرار ارتش در امور مدیریت غیرنظامی و حتی پروژه های مربوط به این کریدور اقتصادی باعث شده است که پکن در مورد نتایج این طرح تجدید نظر کند. مقامات چینی اعتقاد دارند حدود 80 درصد سرمایه گذاری در این کریدور به دلیل فساد تلف شود و به سختی بتوان از گسترش آن جلوگیری کرد. افزایش شورش، فساد فزاینده، وعده های عدم تحقق شغل، بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و افزایش حضور چین باعث شورش ضد دولت در میان مردم بلوچستان که خود را در حاشیه می دانند، شده است.
پروژه تراتزیتی موسوم به Mainline-1)) با 90 درصد بودجه در دسترس چینی ها، پرهزینه ترین پروژه کریدور اقتصادی است که حتی دولت عمران خان6،8 میلیارد دلار برای ارتقاء سرعت قطارها در 6 آگوست 2020 هزینه کرده است با توجه به تنش های موجود در فضای سیاسی و اوضاع بد اقتصادی ناشی از کوئید19 با مشکلات بیشتری روبرو شده است.
از سوی دیگر ارتش پاکستان قصد دارد کنترل کامل کریدوراقتصادی را در دست گیرد تا به پکن اطمینان دهد که در میان حملات تروریستی به مهندسان چینی و سایر پروژه های زیرساختی، سرمایه گذاری های آنها از امنیت بیشتری برخوردار خواهد بود. در همین حال افراط گرایان در استان بلوچستان حملات خود را به پروژه کریدور و اتباع چینی که روی آنها کار می کنند، تشدید کرده و هزینه های امنیتی و خطرات سیاسی پروژه ها را افزایش داده اند. اقدام اسلام آباد برای کنترل بیشتر ارتش بر این طرح ، اقدامی واضح برای کاهش نگرانی های امنیتی در حال افزایش چین است. در این راستا چین به آرامی از وعده های خود عقب نشینی می کند بطوریکه وام های کلی توسط بانک توسعه چین و بانک صادرات و واردات چین از اوج 75 میلیارد دلار در سال 2016 به فقط 4 میلیارد دلار در سال 2019 کاهش یافته است. بر اساس داده های محققان دانشگاه بوستون در ایالات متحده ، ارقام موقت 2020 نشان می دهد که در سال 2020 این مبلغ به حدود 3 میلیارد دلار کاهش یافته است.
همچنین پاکستان با سطح بدهی ناپایدار به دنبال کمک از چین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی است. در سال 2019، پاکستان از صندوق بین المللی پول کمک مالی دریافت کرد و به نظر می رسد اقتصاد آن برعکس حرکت می کند یعنی رشد اقتصادی به 3.3 درصد کاهش یافت، تورم به بالاترین سطح پنج ساله رسید و کسری بودجه نیز افزایش یافت. البته تاثیر پروژه کریدور اقتصادی بر بازار سهام پاکستان مثبت اما ناچیز است. این در حالیست که از 122 پروژه اعلام شده، فقط یک چهارم (32 پروژه) به پایان رسیده است. بودجه اعلام شده پروژه (به استثنای پروژه های ملی و فرامرزی) تقریباً به طور مساوی در استان های پاکستان توزیع می شود. در حالی که استانهای کم توسعه تاکنون پروژه های تکمیل نشده ای دارند و استانهای متوسط و پنجاب و سند به 50 درصد پیشرفت رسیده اند. بلوچستان در حالی که هنوز از پنجاب و سند عقب است، با داشتن 24 درصد از پروژه های اعلام شده تاکنون کامل و اعلام سطح بودجه بالاتر از متوسط سرانه، کمی بهتر از سایر استان ها ظاهر شده است.
علاوه بر مورد مذکور دو منبع عمده تهدید دیگر نیز وجود دارد: حمایت هند از شورش جدایی طلبان در بلوچستان که بندر گوادر در آن واقع شده است و نگرانی های امنیتی چین و درگیری علیه شبه نظامیان اویغور، چراکه چین متعهد به حفظ ثبات سیاسی و ثبات در مرزهای غربی خود به عنوان دروازه یک کمربند-یک راه است. با توجه به این نگرانی، انتظار می رود چین به خوبی نسبت به نخبگان منطقه واکنش نشان دهد و ادعاهای گوناگونی را در برنامه ریزی مرکزی کریدور اقتصادی مطرح کند. از سوی دیگر کریدور اقتصادی چین-پاکستان از نظر ژئواستراتژیک اهمیت زیادی برای پاکستان دارد که با استفاده از آن می تواند با نفوذ هند در آسیای جنوبی مقابله و تعادل ایجاد نماید و این موضوع برای هند بسیار چالش برانگیز خواهد بود.
کلید واژگان: کریدور ,اقتصادی, چین-پاکستان,اقتصاد, تروریسم, مریم وریج کاظمی
