چابهار نقطه طلایی سرمایه گذاری  و انتظارات و امیدها

محمد عجم

استاد دانشگاه و كارشناس حقوق بين الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

چابهار دارای چند منطقه یا بخش است

• بخش قدیمی و جدید شهر چابهار
• بخش ساحلی لنج های ماهیگیران که در منطقه قدیمی شهر و همچنین در ‏ساحل کنارک نزدیک به فرودگاه می باشد.‏
• منطقه آزاد تجاری و صنعتی با 140 کیلومتر مربع مساحت خود شامل 9 پیکره می شود الف: بخش مسکونی ب- بخش سوله ها، انبارها و تولیدات کارگاهی ج: بخش شهرکهای صنایع مانندمجتمع پتروشیمی مکران و مجتمع فولاد، و پروژه های بزرگ ملی مانند شهرک انرژی های پاک شهرک صنایع خودرو شهرک صنایع غذایی شهرک شیلات و …
• بخش اسکله بارگیری و تخلیه بار شامل الف: اسکله قدیمی شهید کلانتری ب : اسکله جدید خاتم الانبیا (شهید بهشتی)

تمام این مناطق در پیرامون خلیج چابهار واقع شده است. در حالیکه 700 کیلومتر سواحل مکران (مکوران) فضاهای مناسب و منحصر بفرد برای ادامه توسعه و سرمایه گذاری دارد. امتیازات و تسهیلاتی  که طبق قانون منطقه آزاد در این منطقه به خارجی ها اعطا می کند، به مراتب جذاب تر از مناطق آزاد در امارات و کشورهای جنوب خلیج فارس است. هم اکنون آماده سازی و بستر سازی برای پروژه های متعدد و متنوعی انجام شده است که دست سرمایه گذاران داخلی و خارجی را بگرمی می فشارد.

اهمیت ترانزیتی و مواصلاتی کریدور شرقی ایران

 موضوع مهمی که الان توجه ملی و بین المللی را بخود جلب کرده اسکله های بار گیری و تخلیه بار  و موقعیت ژئو اکونومیک و و اقیانوسی و اهمیت مواصلاتی و دروازه ترانزیتی چابهار هست. خطوط مواصلاتی چین از یکسو به گوادور در 70 کیلومتری چابهار وصل شده و از سوی دیگر از طریق قزاقستان خطوط ریلی چین به دریای خزر و از جمله بندر اکتائو وصل شده است. از طرفی بندر عباس از طریق کریدیور ریلی و جاده ای شمال جنوب به خزر و اروپا وصل می شود فعلا حلقه مفقوده این کریدور رشت تا آستارا است. 

چابهار رقیبی برای گوادور و یا بندرعباس نیست، بلکه حلقه وصل کریدورها است. بهره برداری از معادن و توسعه افغانستان مورد توجه هند ژاپن و کشورهای شرق آسیا است. استفاده از کریدور شرق ایران و چابهار هزینه ها را بشدت کاهش می دهد.

 اسکله شهید کلانتری از سال 1362 در حد نیاز منطقه فعال بوده است.  اسکله جدید بطول 1700 متر در داخل آب ایجاد شده و برای پهلو گیری کشتی های باری و نفت کش  با عمق 19 متر و ظرفیت  تن قابل استفاده است و همزمان 20 کشتی می تواند پهلو بگیرد.

پس از افتتاح فاز نخست طرح توسعه بندر چابهار توسط رئیس جمهور در بهمن 1396 با ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه هشت و نیم میلیون تن کالا حالا زیرساخت های حمل ونقل تا زاهدان و اتصال به شبکه ریلی کشور مهمترین دغدغه سرمایه گذاران است.

تجار و بازرگانان داخلی و خارجی دوست دارند کالاهای خود را برای  انتقال به شهرهای داخلی کشور و یا سایر کشورها به ویژه افغانستان و آسیای میانه با مقصد و مبدا چابهار انتقال دهند اما  این مهم نیاز به  وجود زیرساختهای لازم از جمله راههای ارتباطی زمینی، هوایی و ریلی دارد.

ایجاد بزرگراه تا زاهدان جزو مهمترین اولویتهای توسعه ای باید باشد از مشهد تا بیرجند بزرگراه یا شاهراه بسیار خوب با استاندارهای پیشرفته وجود. از بیرجند تا زاهدان نیز جاده مناسبی وجود دارد اگرچه شاهراه نیست، اما جاده عریض است اما از چابهار تا زاهدان جاده در بیشتر مناطق پرخطر و کم عرض(10 متر عرض)از چابهار- نیکشهر- سرباز- ایرانشهر و ادامه آن به زاهدان و میلک هیرمند  است . بنا بر این می بایست در مرحله اول برای ارتقای  حدود  هزار کیلومتر جاده به بزرگراه و آزاده راه برای تخصیص بودجه در سطح ملی چاره اندیشی شده و در مرحله بعد خط ریلی چابهار- زاهدان و بعد بیرجند  گناباد مشهد آغاز شود.

توافقنامه بین کشورهای ایران، هند و افغانستان بهترین موقعیت را برای بندر چابهار ایجاد کرده است. نخستین محموله ترانزیتی گندم اهدایی کشور هند به افغانستان در نیمه اول آبان 1396  از بندر کاندلای هند وارد بندر چابهار شد. این محموله شامل 640 دستگاه کانتینر به میزان 15هزار تن بود که پس از ورود از طریق جاده چابهار- میلک هیرمند به داخل افغانستان انتقال یافت. از آن زمان تاکنون تنها هشت فروند کشتی حامل کالاهای افغانستان وارد بندر چابهار شده است.

حمل و نقل جاده ای و هوایی

هم اینک بندر چابهار حدود هزار کیلومتر راه ارتباطی دارد. ساخت جاده 110 کیلومتری چابهار تا نیک شهر نسبتا جدید است اما این جاده با ابنیه ضعیف و نشست کردن در چندین مکان  کشش تردد کامیون ها و ظرفیت انتقال سالانه هشت و نیم میلیون تن کالای وارده به بندر چابهار به سایر نقاط ایران و افغانستان را نخواهد داشت و باید در آینده نزدیک به شاهراه تبدیل شود.

ساخت فرودگاه بین المللی  یکی از زیرساخت های حمل ونقل است. هم اینک برای ورود به چابهار مسافران از فرودگاه نظامی کنارک در حدود 40 کیلومتری چابهار استفاده می کنند.

** طرح راه آهن چابهار- زاهدان- مشهد

راه آهن چابهار- زاهدان- مشهد بهترین مسیر برای حمل ونقل کالاهای بندر چابهار است مسیر اصلی این خط ریلی از چابهار به زاهدان به طول 640 کیلومتر سال 1389 کلنگ زنی شده اما هنوز در مرحله ابتدایی است. این خط ریلی از بندر چابهار آغاز و با عبور از شهرستانهای کنارک، نیکشهر، ایرانشهر و خاش در نهایت به زاهدان و شبکه ریلی کشوری متصل و پس از آن برای ارتباط با کشورهای آسیای میانه در گناباد به شبکه سراسری و خط آهن مشهد سرخس بندرعباس متصل می شود. این پروژه در هشت قطعه و با مبلغ اولیه 2 هزار و 41 میلیارد تومان در حال اجراست که از چابهار تا زاهدان با احتساب خطوط فرعی 730 کیلومتر حدودا 40 درصد پیشرفت فیزیکی دارد. و انتظار می رود حداکثر تا 10 سال آینده به بهره برداری برسد.

مسافرت دریایی

حمل و نقل مسافر از دریا با ورود نخستین کشتی مسافری هرمز با ظرفیت جابجایی 208 مسافر و 45 خودروی سواری از کشور عمان در آبان 1395 با عنوان خط و ترمینال مسافری دریایی ایران- عمان در بندر شهید کلانتری چابهار بصورت آزمایشی راه اندازی شد ولی تنها 6 ماه دوام داشت و تعطیل شد، اما با حذف ویزا برای عمانی ها که اخیرا مصوب و اجرایی شد کشتی مسافری در این مسیر کاملا توجیه و منافع دارد . پایانه بین المللی مسافر دریایی بندر شهید کلانتری چابهار با مساحت سه هزار و 800 مترمربع شامل 2 سالن مجزا با ظرفیت 600 مسافر ورودی و خروجی طراحی شده است.

بازگشایی خط مسافری دریایی با بنادر

کشتی باری و مسافری با کشورهای ساحلی و کشورهای همسایه و به ویژه جابجایی مسافران و زائران پاکستانی از طریق بندرچابهار تا بندر کراچی در ابتدای کار بصورت فصلی حتما توجیه اقتصادی دارد. بندر چابهار بعنوان اولین بندر کشور در جذب اپراتور خارجی و اتصال سه کشور طی توافقنامه ای بنام چابهار توانسته است امریکا را جهت مستثنی کردن این بندر از تحریم ها قانع کند.

آقایی مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان وبلوچستان معتقد است : با محدودیت های موجود در بنادر حاشیه خلیج فارس با ابتکارات جدید از جمله راه اندازی کشتیرانی بین بنادر کشورهای حاشیه دریای مکران با فعالیتهای بازرگانی، دریایی، کشتیرانی و خدمات وابسته، جابجایی کالا و ترانزیت در این منطقه  نقش حیاتی بندر چابهار برای رونق تجاری و اقتصادی کشور را محسوس تر خواهد کرد.

 بندرچابهار پس از آماده شدن زیرساخت های حمل ونقل و به ویژه تکمیل  حدود هزار کیلومتر بزرگراه  بعنوان امن ترین بندر منطقه در مسیر رشد و توسعه اقتصادی منطقه و محور شرق ایفای نقش خواهد کرد.

نماینده چابهار و نیک شهر گفته است: وقتی یک جاده با عرض 10 متری از نیکشهر تا چابهار بیش از 20 تا 25 سال طول می کشد مسلم است بندر چابهار برای بهره مندی از بزرگراه و آزاد راه بیش از 30 تا 40 سال دیگر و حتی بیشتر از این مدت منتظر باشد.

فاز نخست بندر شهید بهشتی چابهار که بهمن 97 به دست رئیس جمهوری افتتاح شد شامل اجرای موج شکن و دایک بیرونی، لایروبی حدود 15.8 میلیون متر مکعب، احیای حدود 203 هکتار، ساخت 2 پست اسکله کانتینری به طول 720 متر، سه پست اسکله چند منظوره به طول 684 متر با ظرفیت کشتی های 50 تا 100 هزار تن، ایجاد ترمینال های کانتینری و چند منظوره به وسعت حدود 64 هکتار و تامین 16 دستگاه جرثقیل کانتینری و محوطه ای بوده است. ظرفیت بندر شهید بهشتی چابهار در فاز نخست هشت و نیم میلیون تن است که برای ساخت و تجهیز این طرح مهم بیش از هزار میلیون دلار اعتبار هزینه شده است.

آخوندی وزیر راه  ایران در سفر 17 شهریور 97  به دهلی نو  در دیدار با نیتین گادکاری وزیر حمل و نقل و کشتیرانی هند گفت تفاهمات انجام شده بخوبی پیش می رود.

در حوزه چابهار روابط هند و ایران یک روند تنظیم شده دارد و توافقاتی نیز در گذشته به امضا رسیده است، سرمایه گذاری هند در دو مرحله است. اولین مرحله یک سرمایه گذاری 85 میلیون دلاری و یک خط اعتباری 150 میلیون دلاری است که قرارداد هر دو سرمایه گذاری امضا شده است و می تواند به زودی اجرایی شود. در مورد اختصاص یک خط اعتباری دیگر نیز گفت و گو شده است. کلیات این خط اعتباری در طول سفر ریاست جمهوری به هند مورد توافق قرار گرفت که ارزش آن بیش از 2 میلیارد دلار برای تامین مالی شبکه ریلی چابهار – زاهدان- مشهد است.

تفاهم‌نامه همکاری حمل ونقل ریلی بین ایران و هند، بین آخوندی و گادکاری، 22 دی ماه سال 95 در دهلی نو برای خط اعتباری به ارزش 2 میلیارد دلار به امضا رسید. این تفاهم نامه شامل توسعه راه آهن چابهار به زاهدان به ارزش یک میلیارد دلار، تولید 200 لکوموتیو برای قطارهای باری ایران توسط هند و تولید مشترک ریل میان دو کشور است. برای ساخت این خط ریلی نیاز به سرمایه گذاری چهار هزار میلیارد تومانی هست تا چابهار به شبکه ریلی کشور متصل شود.  قرار است هندی ها در فاز اول چابهار مستقر بشوند و در مساله احداث ریل آهن چابهار به سمت ایرانشهر و یک پروژه دیگر برای تولید ریل با ذوب آهن اصفهان نیز همکاری کنند، مساله تامین 250 لکوموتیو و همچنین سوزن هایی که در خطوط ریلی استفاده می شود نیز با وزیر هندی گفت و گو شده است.

قرار بود براساس توافق امضا شده میان دو کشور در اردیبشهت سال 1395، هند با سرمایه گذاری 85 میلیون دلاری کنترل دو لنگرگاه در فاز اول بندر چابهار را به عهده گیرد ولی هنوز چنین امری تحقق نیافته است و هند عملا هیچ تجهیزاتی را در بندر نصب نکرده است.

عملیات اجرایی فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی از مرداد 1386 با کندی آغاز شده بود. ورود تجهیزات و کرین های بارگیری به بندر شهید بهشتی چابهار پس از برجام  عملی شد .

سازمان بنادر و دریانوردی 6 موج شکن در سواحل چابهار و کنارک ایجاد کرده که به امنیت برای حرکت کشتی ها و نفکش ها کمک می کند در طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار بیش از 203 هکتار زمین جدید از دریا با استفاده از لایروبی استحصال شده است، دایک گذاری بیش از پنج کیلومتر، 60 هکتار بتن ریزی و تایل گذاری و تحکیم بستر، هزار و 650 متر موج شکن، ساخت هزار و 700 متر اسکله و 35 هکتار از محوطه کانتینری تایل گذاری و عملیاتی شده است. که می تواند ظرفیت تخلیه و بارگیری هشت و نیم میلیون تن فعلی را  تا 15 میلیون تن ظرفیت افزایش دهد.

واژگان كليدي: چابهار ، نقطه طلایی، سرمایه گذاری  ، انتظارات، امیدها