پیام های منطقه گراییدر سفر امیر کویت به تهران

کامران کرمی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

شیخ صباح الاحمد الجبار الصباح امیر کویت دومین رهبر شورای همکاری خلیج فارس است که در سایه تنش های منطقه ای و اختلافات سیاسی میان ایران و همچنین خود اعضای شورای همکاری خلیج فارس به منظور انجام گفت‌وگو با مقامات ایران در صدر هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی به تهران سفر کرد. امضای موافقتنامه های همکاری، تلاش برای بهبود روابط ایران و عربستان و بحران سوریه از مهمترین اهداف سفر امیر کویت به تهران بود. آنچه در این میان قابل توجه است این مسئله است که گفتمان سیاست خارجی دولت روحانی مبنی بر گسترش روابط با همسایگان مورد توجه دولت های ساحلی خلیج فارس بخصوص امارات، کویت و تا حدودی عربستان قرار گرفته است که می تواند با تعیین و تعریف سازوکارهای آن، بستر جدیدی از همگرایی منطقه ای را در تعامل بین دولت های ساحلی ایجاد کند. در این مقاله با پرداختن به زوایای سفر امیر کویت به تهران این مسئله مورد تاکید قرار گرفته است که مولفه های منطقه گرایی مهمترین ابعاد این سفر را تشکیل می دهد و می توان از ظرفیت های اقتصادی و متوازن کویت استفاده فراوان نمود.

کلیدواژگان: خلیج فارس، ایران، کویت، همگرایی منطقه ای

تحلیل رخداد

تاریخ روابط دو جانبه کویت و ایران به اواسط قرن گذشته برمی‌گردد، زمانی که عوامل اقتصادی و مبادلات تجاری به عنوان محرک اولیه روابط دو کشور بود. سفر امیر کویت به ایران از معدود سفرهای یک مقام بلندپایه دولت های عربی خلیج فارس پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شمار می رود. سفر شیخ صباح اهمیت شایان و قابل توجه روابط ایران با همسایگان عربی خود را نشان می‌دهد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 شیخ صباح امیر فعلی کویت به عنوان وزیر امور خارجه و معاون نخست وزیر اولین مسوول عالیرتبه از منطقه خلیج فارس بود که وارد تهران شد و پیروزی ایران در انقلاب را تبریک گفت.

بعد از آزادسازی کویت طرفین ایرانی و کویتی در جهت بازسازی و تقویت روابط فیمابینی بر اساس اصول جدیدی که فراگیرتر و با ثبات تر بود در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی گام برداشتند و در این راستا شیخ صباح الاحمد ژانویه 2003 به عنوان وزیر امور خارجه و معاون اول نخست‌وزیر به منظور بررسی شرایط آن زمان منطقه به ویژه در زمان آمادگی واشنگتن برای حمله نظامی به عراق، به تهران سفر کرد که این سفر نتایج مثبتی را به همراه داشت.

به لحاظ امنیتی نیز از سال 1992 مسوولان دو کشور هماهنگی‌هایی را در مسایل امنیت داخلی و خارجی داشتند. آن زمان که شیخ احمد الحمود الصباح، وزیر کشور وقت کویت به منظور توافق بر سر ایجاد کمیته مشترکی برای بررسی راه‌های مبارزه با قاچاق مواد مخدر به تهران سفر کرد که در ژوئن 1996 شیخ محمد الخالد الصباح وزیر کشور وقت کویت، طی سفر به تهران یادداشت تفاهمی را با همتای ایرانی‌اش برای راه‌های تقویت همکاری‌های امنیتی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر میان دو کشور امضاء کرد.

از اینرو و در این چارچوب همکاری های تجاری- اقتصادی و امنیتی شالوده روابط دو کشور را در طول نزدیک به چند دهه شکل داده است که تا حد زیادی متاثر از شرایط منطقه ای و روابط ایران با دولت های عربی خلیج فارس بوده است.

حسن روحانی پس از رسیدن به ریاست جمهوری در سال گذشته تلاش زیادی را برای تعامل بیشتر با جامعه بین المللی آغاز کرده و بهبود روابط با کشورهای عربی خلیج فارس از مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی وی بوده است.در این چارچوب بهبود روابط با بازیگرانی همچون عربستان، کویت و امارات بیشتر می تواند روابط ایران را با مجموعه شورای همکاری خلیج فارس وارد دوران جدیدی از تعاملات سازد. از اینرو رویکرد و رویه اعتدالی کویت به عنوان بازیگری اعتدالی در شورای همکاری و در جهان عرب می‌تواند پلی راهبردی برای گسترش روابط و همکاری‌های ایران و سایر کشورهای عربی خلیج فارس باشد.

بخصوص در شرایطی که روابط تهران و ریاض همچنان دستخوش تنش است و هرازگاهی بحران های خفته و تصاعدیابنده موجب تشدید این وضعیت می گردد، استفاده از ظرفیت های بازیگرانی همچون کویت می تواند موثر باشد بخصوص که در ماه گذشته مقامات کویت از آمادگی خود برای میانجیگری در روابط ایران و عربستان خبر داده بودند.

از سوی دیگر پایگاه خبری ایلاف درخصوص ابعاد دیگری از سفر منطقه ای امیر کویت به تهران می نویسد که نوشت که شیخ صباح در سفرش به تهران حامل پیام کشورهای حوزه خلیج فارس بوده است که بر ضرورت ایجاد نظام منطقه‌ای امن و با ثبات متکی است و بر اساس اصل عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها قرار دارد.

در سفر امیر کویت و به دنبال مذاکرات دو جانبه علاوه بر میانجیگری درخصوص روابط ایران و عربستان، 6 موافقت نامه بین دو کشور به امضا رسید. موافقتنامه حمل و نقل هوایی، همکاری های گمرکی، همکاری های ورزشی، گردشگری و موافقتنامه امنیتی از جمله سندهای همکاری بین دو کشور است، که در این دیدارها به امضای طرفین رسید. همچنین در این سفر بر ضرورت همکاری هشت کشور حاشیه خلیج فارس تاکید شد.

در همین ارتباطمحمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران با بیان اینکه سفر امیر کویت به ایران نشان دهنده روابط بسیار نزدیک دو کشور است گفت که این سفر این امکان را فراهم کرد تا فصل جدیدی را در توسعه روابط تجاری، سیاسی و فرهنگی بین دو کشور داشته باشیم.

رئیس جمهور نیز به برنامه دولت برای ایجاد فرصت‌های سرمایه گذاری در ایران اشاره و تاکید کرد که زمینه‌های فراوانی برای سرمایه گذاری‌های کارآفرینان و سرمایه گذاران کویتی اعم از دولتی و بخش خصوصی فراهم شده است. در واقع موضوعی که به درستی از سوی تصمیم گیرندگان ایرانی نشانه گذاری شده است و مقایسه ظرفیت ها و دستاوردهای اقتصادی کویت و پیشرفت هایی که در سالهای اخیر در پرتو یک سیاست خارجی مسالمت آمیز و توسعه گرا توسط این کشور بدست آمده است، می تواند تلنگری برای ظرفیت های خفته ایران باشد.

امیر کویت نیز با تاکید بر ضرورت توسعه و تقویت روابط دو کشور به ویژه در زمینه همکاری‌های اقتصادی، توسعه مناسبات ایران و کویت را نیازمند برنامه ریزی مشخص و تعامل مسئولان دو کشور دانست. شیخ صباح همچنین با اشاره به ضرورت همکاری کشورهای منطقه تاکید کرد که همه کشورهای اسلامی باید در کنار یکدیگر در راستای اتحاد و وحدت کشورهای اسلامی همکاری کنند.

دورنمای رخداد

تحلیل اظهارات مقامات ایران و کویت نشان می دهد که تاکید بر روابط دوجانبه و همچنین اهمیت همگرایی منطقه ای در گفتمان جدید سیاست خارجی ایران مورد استقبال دولت های عربی خلیج فارس قرار گرفته است. تاکید بر روابط ویژه با همسایگان را می توان از این منظر تحلیل نمود که این گفتمان در صورتی که بتواند رویکرد اعتدالی را در روابط دوجانبه و همچنین مجموعه شورای همکاری نهادینه سازد و رویه اعتدالی بازیگرانی همچون کویت، عمان و امارات را با خود همراه سازد، می تواند ضمن کاستن از تنش های موجود، تعاملات را وارد فضای جدید سازد. استفاده از ظرفیت کویت عنصر مهم و تعیین کننده ای در این چارچوب است.

هر چند کویت همواره در جهان عرب و شورای همکاری خلیج فارس یک بازیگر معتدل و تا حدودی خنثی به حساب می آید، اما با توجه به حضور سلفی ها در کویت و پیوندهایی که با عربستان دارند، می تواند از این منظر پلی برای میانجیگری در روابط با عربستان سعودی باشد. مقامات تصمیم گیرنده ایران می توانند ضمن بهره گیری از منافع و تجربیات اقتصادی و تجاری کویت، به لحاظ مولفه های منطقه گرایی هم می توانند از ظرفیت های چانه زنی این کشور استفاده نمایند. ایران می تواند ضمن استفاده از رویکردهای گریز از مرکز قطر در برخورد با عربستان، از رویکردهای متوازن و میانه روانه کویت و امارات با نگاه اقتصادی نیز بیشترین استفاده را نماید و در کنار روابط پیدار با عمان، منظومه شورای همکاری را با گفتمان جدید خود همراه سازد. در این چارچوب است که می توان مشکلات موجود با عربستان سعودی را نیز مدیریت نمود.