مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
با پایان یافتن کار رای شماري یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری جناب آقاي دكتر حسن روحانی به عنوانرییس جمهور آتی ايران انتخاب شد. حسن روحانی مذاکره کننده هسته ای سابق ایران به عنوان رئیس جمهورجدید با حضور گسترده مردم در انتخابات ریاست جمهوری می تواند فصلی جدید را در معادلات سیاسی خارجیتهران رقم زند. وی نزدیک به 19 میلیون رای را از میان 37 میلیون رای از آن خود کرد. در اين بين براي بررسي بيشتر نقش متغير فرد بر سياست خارجي و همچنين نوع فرصتها و چالش هاي فراروي دولت آتي به گفتگويي بادكتر مهدي مطهرنيا كارشناس مسائل بين المللي پرداخته ايم:
واژگان كليدي: انتخابات رياست جمهوري، رئيس جمهور منتخب ايران، چالش هاي روابط ايران باغرب، واگرايي در روابط ايران با كشورهاي غربي، روابط ايران با كشورهاي غربي، ايجاد اجماعمنطقه اي بر ضد ايران، رويكرد ايران هراسي
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به نقش و متغير فرد در سياست خارجي توجه كنيم اين متغير تا چه ميزاني در سياست خارجي آينده دولت ايران تاثير گذار است؟
براي پاسخ گفتن به اين پرسش بايد تاثير متغير فردي و تيم كاري در عرصه كاري در عرصه سياست خارجي توجه كنيم. جناب دكتر حسن روحاني داراي ويژگي هايي تعريف شده و قابل توجهي هستند و بر اساس همين توجه بودكه اقشار مختلف مردم بويژه نخبگان و روشنفكران اجتماعي به سمت و سوي ايشان توجه كردند و تحركاتهمين گروه ها براي ايجاد فضاي مثبت راي در بين توده هاي مختلف مردم بود رئيس جمهور منتخب با رايي بالانسبت به رقبا در عرصه رياست جمهوري به پيروزي رسيد. در چنين فضايي انتخابات توانست تاثير خود را بر بازار و اقتصاد و همچنين منطقه و نظام بين الملل بر جاي گذارد.
متغير فردي يا شخصيت جناب روحاني و جريان سياسي حمايت كننده از او كه پيوندي بين نيروهاي اجتماعي و بخش ميانه رو در قدرت سياسي را به همراه داشت منجر به اين امر شد كه نگاه جامعه بين المللي به شخص رئيس جمهور در ايران و پيامدهاي موفقيت وي در كسب كرسي رياست جمهوري دوره يازدهم نگاهي بسيار مثبت وهمراه با فضا سازي اي مطلوب باشد. چنانچه هم اكنون ما شاهد پيام هاي تبريك براي شخص رئيس جمهورمنتخب و موضع گيري كشورهاي عربي و دولت هاي اروپايي با توجه به سوابق آقاي روحاني هستيم. در مجموع يكي از پيامدهاي بسيار مهم انتخابات رياست جمهوري سال 1392 انتخاب شخصيتي است كه در عرصهسياست خارجي، ديپلماسي ايران و پرونده هسته اي و پرونده هايي كه در ارتباط با ايران در نظام بين المللي مطرح است و بويژه در مسائلي چون سوريه و تشكيل دولت خودگران فلسطين رويكرد هايي را ايجاد كند كه بتواند مقدمه حضور جدي تر ايران در تصميم سازي ها و تصمم گيري هاي بين المللي گردد.
جناب روحاني هم لباس روحانيت به تن دارند و هم عضو مجلس خبرگان رهبري هستند. عضويت وي در اين مجلس و پايگاه روحاني در نظام جمهوري اسلامي ايران (كه گفتمان اسلامي را در چاچوب احكام فقهي براي اداره امور كشور توصيه ميكند) منجر ميشود كه متغير فردي وي بتواند قدرتمندانه تر به تصميم گيري بپردازد. يعني وي با وجود اينكه نماينده جريان اعتدالي و اصلاح طلب و ائتلاف اعتداليان و اصلاح طلبان در انتخابات كنوني بوده در پايگاه سنتي روحانيت نيز از اعتبار بالايي برخودار است و اين اعتبار بالا با توجه به ارتباط منطقي سياست داخلي و سياست خارجي مي تواند در عرصه سياست خارجي نقش متغير فردي قدرتمندانه تري را به ميدان آورد. از سوي ديگر نيز دكتر روحاني تحصيل كرده حقوق است و توانسته دكتراي حقوق خود را از كشوري مطرح در نظام بين الملل يعني انگلستان اخذ كند. وي شخصي حقوقدان است و مي تواند به عنوان يك حقوق دان در عرصه سياست خارجي در زمينه هاي گوناگون تصميم گيري كند كه امتياز ديگري در تاثير گذاري متغير فردي درعرصه سياست خارجي است. از سوي ديگر يكي ديگر از وجوه قدرتمندي متغير فردي روحاني اين است كه دكتر روحاني در فضايي وارد عمل ميشوند كه صبغه كار سياسي و امنيتي در ارتباط با پرونده هسته اي دارند. وي مذاكره كننده ارشد بوده و در سطحي بسيار بالا با وزيران كشورهاي اروپايي در زمينه پرونده هسته اي ايران وارد مذاكره شده و به عنوان شخصيتي متين و موقر مورد شناسايي آنان قرار گرفته است. امري كه ميتواند از يك سو با تمام وجود از حقوق ايران در پرونده هسته اي و دستيابي به انرژي هسته اي صلح آميز دفاع كند و از سويي نيز در پي ايجاد اعتماد بين المللي براي ايران و تضمين هاي مورد لزوم در جهت دستيابي بهانرژي هسته اي باشد. سابقه دكتر روحاني در اين زمينه از اهميتي بسزا برخودار است. وجهي ديگر متغير فرديروحاني سابقه انقلابي وي در ارتباط با انقلاب اسلامي و حفظ آن است. روحاني جزو نادر نامزدهايي است كه در عرصه تحركات انقلابي از پيشينه طولاني و روشن برخودار است. وي نخستين كسي است كه معمار كبير انقلاب اسلامي را امام خطاب كرد و به عنوان روحاني اي انقلابي در عرصه حضور يافت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين چالش هاي منطقه اي فراروي سياست خارجي رئيسجمهور منتخب آقاي دكتر روحاني چيست؟
مهمترين چالش هاي سياست خارجي را بايد در دو بعد منطقه اي و بين المللي مورد توجه قرار داد. در بعد منطقه اي اولويت تحرك در ارتباط با سوريه خواهد بود. امروزه سوريه در بافت موقعيتي بسيار حساسي قرار دارد و امريكا با توجه به تحركات ارتش سوريه در ماه هاي اخير، موفقيت هاي آن، فضا سازي براي كنفرانس ژنو دو و برداشتن موانع قانوني براي ارسال اسلحه به مخالفان اسد در يك بافت موقعيتي و تاريخي در ارتباط با تصميم گيري براي آينده سويه عمل ميكند. در اين چارچوب بايد توجه داشت كه سياست هاي ايران در مورد سوريه مورد توجه است. آنچه مسجل است ايران در سوريه داراي رويكرد مشخصي است كه سطح اصطكاك ايران با نظام بين الملل و بازيگران اصلي آن را بسيار بالا برده است. در اين حال بايد ايران از اين فرصت تازه بهره گيرد تا به گونه اي طراحي سياست خارجي خود را با هماهنگي مقام معظم رهبري به پيش برد تا در عين حفظ سوريه در چارچوب خط مقاومت هزينه هاي ملي ايران در محيط سوريه را تا سر حد ممكن پايين آورد. ايران بايد بتواند با كمترين هزينه ها بيشترين منافع را در سوريه به دست آورد. در كنار اين تشكيل دولت خودگران فلسطين نيز مطرح است كه با هماهنگي فتح و حماس روبرو است و بايد مورد توجه ايران باشد. چالش ديگر نوع برخوردي است كه غرب در چارچوب مساله سوريه با حزب اله دارد. حزب اله جايگاه ويژه اي در معادلات منطقه اي ايران دارد. در اين زمينه با توجه به پيش بيني هايي كه ميتوان در ارتباط با تحت فشار قرار دادن حزب اله در آينده بسيار نزديك مورد توجه قرار داد دستگاه سياست خارجي جناب آقاي روحاني بايد سناريوهاي گوناگوني را تنظيم تا در چاچوب اين سناريوها بتواند با كمترين هزينه ها در اين زمينه رويكردهاي حمايتي خود را از حزب اله با ادبياتي مدبرانه و رويكردهاي هوشيارانه به سرانجام رساند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين چالش هاي بين المللي فراروي سياست خارجي رئيسجمهور منتخب آقاي دكتر روحاني چيست؟
در بعد بين المللي مهمترين چالش موجود فراروي سياست خارجي دكتر روحاني مساله پرونده هسته اي است. با موفقيت وي نگاه به وي بسيار مثبت است. وزيران خارجه كشورهاي بزرگي مانند امريكا، فرانسه و… در اينزمينه بازتاب هاي مثبتي را نشان داده اند. همان گونه كه جناب روحاني پس از پيروزي بيان كردند منتظر هستند كه نحوه برخورد آنها با حضور ملت ايران در صندوق هاي راي و پيام روشن مردم ايران به جهان را ببيند. دولت آينده ايران نيز بايد آمادگي خود را براي انجام اقدام مثبت در اين زمينه به انجام رساند. اكنون نيزآنچه ديده ميشود برخورد مثبتي است كه در فضاي كنوني در نظام بين المللي وجود دارد. يعني فرصت هاهمواره وجود ندارد و بايد دولت آينده از فرصت موجود و فضاي ناشي از حضور حماسي مردم در انتخابات 24 خرداد بهره گيرد و به سرعت و با دقت تمام به گونه اي كه هم به اصول و ارزشهاي برخاسته انقلاب و منافع ملي ايران و ملت شريف ايران ضربه نخورد و هم در چاچوب اين منابع با كمترين هزينها به بيشتري فايده هم دست يابد برنامه هايي تنظيم شده و مدوني را در چاچوب سياست خارجي عرضه و به تصويب رساند و در اين عرصه فعالانه وارد عرصه عمل گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا پرونده حقوق بشري ايران نيز همچون پرونده هسته اي چالشي مهم فراروي دولت آينده است؟
كاهش مساله توجه به پرونده حقوق بشري ايران چالش ديگر است. آنچه در ايران امروز رخ داده مي تواند زمينه سازي مناسبي براي حل پرونده دوم بعد از هسته اي يعني پرونده حقوق بشر براي ايران باشد. يعني در سالهايگذشته و بعد از انتخابات 88 به موازات پرونده هسته اي زمينه هاي مطرح شدن پرونده حقوق بشري ايران فراهمشده است. اما اكنون با انتخابات و نمايش اسلام دمكراسي در ايران و ايجاد فضايي براي احيا راي و اعتماد به مردم مي توان از اين امر بهره برد. يكي از مسائلي كه ميتواند موجب قدرت مند تر شدن بيشتر دولت آقاي روحاني در آينده در سياست خارجي گردد نوع برخورد دولت جديد با فعالان سياسي در داخل كشور و ايجاد فضاي مناسب در ارتباط با آزادي هاي مردم بنا به قانون اساسي خواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: فرصت هاي فراروي سياست خارجي دكتر روحاني چگونه مورد تحليل و بررسي شما قرارمي گيرد؟
جدا از نقش متغير فردي ساختار سياست خارجي و تيمي كه در اين زمينه فعال خواهد شد مهم خواهد بود. جناب دكتر روحاني در عرصه سياست خارجي يكي از مهره هاي بسيار موثر و داراي پيشينه اي قوي است. اما انتخاب وزير امور خارجه، دبير شوراي امنيت ملي، تيمي كه در وزارت خارجه با آن همكاري ميكند و بهرگيري از نخبگاني كه در اين زمينه فعال هستند مهم است. وزارت خارجه كشور يكي از مهمترين وزارت خانه هاي كليدي است.يعني وزارت خارجه در كنار وزارت كشور اطلاعات و دفاع از اهميتي مهم در سياست خارجي برخودار هست واين چهار وزارت خانه بر سياست خارجه تاثير ميگذارند. وزارت كشور مي تواند با برخوردي كه در داخل كشور با مردم و برآورده ساختن نيازهاي مردم و رضايت مندي آنان در چاچروب برخوردهاي بوروكراتيك و ديوانسالارانه در مناطق جغرافياي گوناگون انجام ميدهد در رضايت مندي مردم از حكومت موثر باشد. هر چه رضايت مندي مردم از حكومت بيشتر باشد توان ديپلماتيك يك كشور در جهت رسيدن به اهداف تعريف شده در سياست خارجي هم بالا مي رود. يعني اگر هماهنگي در وزارت كشور وجود داشته باشد مي تواند در سياست خارجي موثر باشد.بنابراين يك از مسائل مهم تشكيل تيمي قوي در وزارت خارجه، اطلاعات و بهره گيري از نخبگان در وزرات دفاع و كشور است. هر چه اين وزارت خانه ها منسجم تر و هماهنگ تر و با ادبياتي تعريف شده واحدتر و همگراتر درسياست خارجي به بيان ديدگاه ها بپردازند موجب افزايش قدرت و توان ملي مي شود. يعني انتخاب وزير خارجه،دبيرشوراي امنت ملي و ايجاد هماهنگي مي تواند از بروز اختلالاتي كه در مناظره سوم رخ داد جلوگيري كند و با فضاسازي مناسب قدرت تاثير گذاري دولت ايران در سياست خارجي را فراهم كند.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
