مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
بعد از همه پرسي استقلال يا پيوست به روسيه در شبه جزيره كريمه و پيوستن آن به روسيه بسياري به مشكلات و چالشها و پيامدهاي حقوقي اين امر توجه كرده اند. همه پرسی در خصوص جدایی کریمه از اوکراین و متعاقبا الحاق به فدراسیون روسیه، نتایجی را رقم زد که از قبل انتظار آن می رفت. اکثریت قاطع و قابل توجه مردم کریمه برخلاف این مسئله که کریمه به عنوان بخشی از دولت اوکراین باقی بماند رأی دادند. دقیقا روز بعد از همه پرسی، شورای عالی ملی کریمه استقلال کریمه را اعلام نمود و از کشورهای دیگر خواست کریمه را به عنوان یک کشور برخوردار از حاکمیت مستقل به رسمیت بشناسند؛ و روسیه و کریمه توافقنامه ای در ارتباط با پیوستن کریمه به فدراسیون روسیه امضاء نمودند.در همين راستا براي درك بهتري از پيامدهاي حقوقي پيوستن كريمه به روسيه گفتگويي با دكتر اسعد اردلان داشته ايم:
واژگان كليدي: اهميت ژئوپلتيكي شبه جزيره كريمه براي بازيگران،اهميت حقوقي شبه جزيره كريمه، پيامدهاي حقوقي پيوستن كريمه به روسيه ، تاثيرات حقوقي پيوستن كريمه براي غرب
مركز بين المللي مطالعات صلح: مقامات کریمه و روسیه بویژه با استناد به نظریه مشورتی دیوان بین المللی دادگستری درخصوص کوزوو درصدد موجه و مشروع جلوه دادن اقدامات خود بر اساس حقوق بین الملل هستند. شورای عالی کریمه در بیانیه ای در 11 مارس 2014 اعلام نمود که کریمه با عنایت به منشور ملل متحد و کلیه ی اسناد بین المللی دیگر در این زمینه عمل نموده و تأیید و تصدیق وضعیت کوزوو از سوی دیوان بین المللی دادگستری سازمان ملل در 22 ژوئیه 2010 را مطمح نظر قرار می دهد. آيا از منظر حقوق بين الملل اعلامیه یکجانبه ی استقلال از جانب بخشی از کشور، هیچ یک از هنجارها و ضوابط بین‌المللی را نقض نمی کند. چگونه می توان چنین ادعاهایی را وفق حقوق بین الملل مطرح نمود؟
یکی از مشکلات روابط بین الملل در دنیای ما تفسیرهای غیر حقوقی برخی کشورها و سیاستمداران از حقوق بین الملل است. امری که باید بطور تخصصی به حقوق دانان محول شود.بیانیه مجلس کریمه در استناد به حقوق بین الملل نیز از همین مقوله است.حقوق بین الملل بطور اصولی هرنوع اقدامی را که تمامت ارضی یک کشور را مورد تعرض قرار دهد رد می کند و این حق را تنها در دو وضعیت به رسمیت شناخته است: یکی اعلام استقلال مستعمرات از استعمارگران و دیگری جدایی خواهی مردمانی که در یک کشور تحت ستم قرار گرفته اند. در منشور ملل متحد ماده ای که از این استدلال کریمه و روسیه دفاع کند وجود ندارد. شگفتی بزرگ در این است که کریمه را با کوزووو مقایسه کرده اند! این مقایسه چه از نظر واقعیات و اتفاقات و چه از نظر حقوق بین الملل فاقد ارزش و استدلال است زیرا:
وضعیت کوزووو با کریمه کلا متفاوت بوده است. رای دیوان از پشتوانه حقوقی قطعنامه های شورای امنیت برخوردار بود. همان گونه که دیوان در نظریه مشورتی درباره کوزووو گفته است، اعلامیه یک جانبه استقلال را باید با توجه به واقعیت هایی که منجر به صدور اعلامیه می شود بررسی کرد. در آن مورد واقعیت ها بطور اختصار عبارت بودند از این که کوزوو در یک بحران شدید نقض حقوق انسانی و بشردوستانه بین المللی در اثر محاصره و سرکوب مردم از سوی صربستان قرار داشت. آن گونه که شورای امنیت در 4 قطعنامه ای که در آن مورد صادر کرده بود بحران کوزووو را تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی شناخته بود. به هر 4 قطعنامه هم روسیه رای مثبت داده بود و در نتیجه اذعان کرده بود که در آن قضیه وضعیت وخیم انسانی وجود داشت. نگرانی از اقدامات تروریستی وجود داشت و آواره گی گسترده مردم به یک تراژدی انسانی تبدیل شده بود. یکی از نگرانی های اصلی شورا نیز به خطر افتادن جان و امنیت نیروهای بین المللی بود و برای حل و فصل امور به تدابیر فصل هفتم منشور ملل متحد اتخاذ سند کرده بود. شرایطی که مسئولیت بین المللی حمایت از مردم کوزووو را قابل اعمال می دانست. کدام یک از این شرایط در کریمه وجود داشته و دارد؟
شگفت آورتر این است که بر خلاف کشورهای غربی که کوزووو را به استناد اعلامیه درخواست شناسایی به رسمیت شناخته بودند، روسیه خود نسبت به اعلامیه استقلالی که از سوی کوزوو صادر شده بود واکنش منفی نشان داد و همراه با صربستان و چین آن اعلامیه استقلال را غیر قانونی و نامشروع دانسته بود. در این وضعیت چگونه یک اعلامیه که غیر قانونی و نامشروع اعلام می گردد در مورد مشابه کریمه مبنای استدلال برای مشروعیت حقوقی قرار می گیرد؟!
مركز بين المللي مطالعات صلح: آیا کریمه اساسا از حق ذاتی جدایی طبق حقوق بین الملل برخوردار است یا خیر؟
خیر. مورد کریمه منطبق با هیچکدام از دو اصل فوق نیست.نه مستمره اوکراین بوده و نه مردمش تحت ستم و شرایط غیر انسانی تحمیل شده از سوی حکومت قرار گرفته اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: پيامدهاي حقوقي پيوستن شبه جزيره كريمه به روسيه براي روسيه چيست؟
برای من هنوز روشن نشده است که کریمه می خواهد از حالتی که در اوکراین دارد به عنوان یک جمهوری خود مختار خارج و به عنوان کشوری مستقل شود؟ یا به عنوان یک منطقه خودمختار به فدراسیون روسیه به پیوندد و در قلمرو آن قرار گیرد؟ یا تنها شرایطی ایجاد شده است که مردم و زمامداران کنونی اوکراین را تحت فشار پذیرش دوباره حکومت ساقط شده قرار دهد و پس از موفقیت، کریمه به قلمرو اوکراین برگردد؟ هر کدام از این موقعیت ها پیامدهای حقوقی خود را خواهند داشت. این اعلام جدایی از اوکراین و حمایت روسیه از آن به هر شکلی که در آید امری سیاسی است و نگرانی روسیه را در از دست دادن اشراف کامل بر دریای سیاه و محل پایگاه ناوگان دریایی روسیه نشان می دهد. روسیه به درستی احساس می کند که مشمول یک سیاست هژمونیک غربی شده است و برای جلوگیری از توفیق این سیاست هم در سوریه و هم در کریمه به مقاومت و واکنش پرداخته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: پيامدهاي حقوقي پيوستن شبه جزيره كريمه به روسيه براي اوكراين چيست؟
در شرایط فعلی بخشی از خاک اوکراین از قلمرو این کشور جدا شده است. اگر اوکراین نتواند این بخش را به قلمرو تحت حاکمیت خود برگرداند، پیامد حقوقی اش از دست دادن25500 کیلومتر مربع از خاک کشور است که در نتیجه دو عمل توامان روی داده است : نخست بدون جنگ و این که در معرض تجاوز نیروهای خارجی قرار بگیرد بخشی از قلمرو را از دست داده در حالی که اگر واکنش نظامی نسبت به این جدایی بروز میداد وادار به یک جنگ گسترده تر با روسیه میشد و احتمالا بخش های دیگری را نیز در شرق اوکراین که منطقه روس تباران است به این کشور واگذار می کرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: از منظر حقوق بين الملل پيوستن كريمه به روسيه چه تبعات مختلف حقوقي و سياسي بر ديگر مناطق جهان دارد؟
به نظر نمی رسد تاثیر مشخصی بر سایر نقاط جهان داشته باشد اما بیشترین تبعات این اقدام مشروعیت بخشیدن به تلاش های استقلال طلبانه ملت های داخل در قلمرو روسیه است مثل چچنی ها. هنگامی که دولتی از جدایی خواهی در کشوری دیگر حمایت می کند باید در برابر ادعاهای مشابه نسبت به خود نیز هوشیار باشد و بتواند از رفتار خود دفاع کند. اتخاذ موضع دوگانه توجیه پذیر نیست و اقتدار نظامی تنها برای مشروعیت حاکمیت کافی نیست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ابزارها و اهرم هاي آينده حقوقي اوكراين، اروپا و امريكا در مقابل رويكرد روسيه در مورد كريمه و بازگشت احتمالي آن به اوكراين چيست؟
طبق تعهدات دولت ها و از جمله روسیه در کنفرانس امنیت و همکاری اروپا تمامت ارضی اعضا باید مورد احترام باشد. حمایت روسیه از تصمیم مردم کریمه نقض این تعهد است. کشورهای عضو می توانند نسبت به این تخلف واکنش های متناسب نشان دهند.روسیه در شورای امنیت مانع تصویب هر قطعنامه لازم الاجرایی علیه خود خواهد شد اما می توان موضوع را در مجمع عمومی مطرح و بر سر آن رای گرفت. چون اکثر دولت ها با تهدیدات ارضی مشابهی ممکن است روبرو شوند قطعا چنین مجمعی اقدام روسیه را نقض حقوق بین الملل خواهد شناخت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نهادها و دادگاه هايي بين المللي حقوقي بين الملي چه نقشي در آينده تعيين سرنوشت و ادعاهاي حقوقي در مورد كريمه خواهند داشت؟
اوکراین می تواند موضوع را به دیوان بین المللی دادگستری ارجاع دهد.اما مهمترین واکنش اوکراین که برای روسیه بسیار دردسر ساز و هزینه بردار خواهد بود،می تواند پیوستن به پیمان ناتو باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تا چه حدي رويه كريمه ميتواند رويه اي حقوقي در حقوق بين الملل براي ساير كشورها گردد؟
این مورد اگر در جای دیگری هم تکرار شود به دلیل مخالفت عام دولت ها و همچنین عدم تطابق با مندرجات منشور و اصول کلی حقوق بین الملل ایجاد رویه نخواهد کرد, همان گونه که در مورد آبخازیا و اوستیا در گرجستان نکرد. اقدام روسیه رونوشت اقدامی است که در گرجستان با اشغال آبخازیا و اوستیا انجام داد.مگر این که کشور جدایی خواه در شمول تعریف و شرایط مستعمره و یا مردم تحت ستم قرار گیرد. واکنش سرد بین المللی در مورد اعلامیه مجلس ایالت کبک در کانادا هم می تواند مورد توجه قرار گیرد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
