پان ترکیسم و ابزارهای نفوذ ترکیه در قزاقستان

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC

 

نزدیکی ترکیه به قزاقستان را می‌توان در چارچوب استراتژی کلان ترکیه در آسیای مرکزی و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی تحلیل کرد. ترکیه با استفاده از اشتراکات فرهنگی، اهداف اقتصادی و ژئوپلیتیکی، سعی دارد روابط خود با قزاقستان را تقویت، و نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد. از سوی دیگر، قزاقستان نیز به دنبال تنوع بخشیدن به شرکای خارجی خود و کاهش وابستگی به روسیه و چین است. این موضوع به ترکیه فرصت داده است تا جایگاه  و نفوذ خود را در قزاقستان تقویت کند.اما این که ترکیه برای نفوذ در قزاقستان از چه ابزار و استراتژی استفاده می کند؟ اهمیت و جایگاه قزاقستان به لحاظ ژئوپلتیکی برای ترکیه چیست؟ بحث این مقاله می باشد.

 

– اهداف سیاسی و دیپلماتیک

سیاست خارجی قزاقستان در سال 2024 شاهد تغییر کیفی به سمت دیپلماسی مستقل و چند بعدی بود. به رسمیت شناختن به عنوان یک قدرت متوسط، علاقه فزاینده به پتانسیل منابع کشور، تقویت نقش خود در قالب های منطقه ای، اجرای رویکرد چند بردار در انرژی هسته ای، و تمرکز بر امنیت جمعی و شکوفایی منطقه – همه این ها نقشه راه جدیدی از اولویت های سیاست خارجی این کشور را تشکیل می دهند.قزاقستان تلاش دارد از رقابت جهانی استفاده کند و چالش های ژئوپلیتیکی را به فرصت تبدیل نماید. (1)روابط قزاقستان با قدرت‌های جهانی شامل روسیه، آمریکا، چین و اروپا به دلیل موقعیت جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی این کشور پیچیده و چند وجهی است. قزاقستان به دنبال حفظ تعادل در این روابط و بهره‌برداری از فرصت‌های موجود برای توسعه خود است.

 

. روابط با روسیه

روابط قزاقستان با روسیه به دلیل تاریخ مشترک و همجواری جغرافیایی بسیار نزدیک و عمیق ،و طولانی ترین مرز زمینی در جهان است. قزاقستان یکی از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که شامل روسیه و چند کشور دیگر بوده و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی در آن صورت می‌گیرد. روسیه بزرگترین شریک تجاری قزاقستان به حساب می‌آید و تبادل کالاهای بازرگانی، انرژی و مواد معدنی بین دو کشور بسیار مهم است. همچنین همکاری‌های نظامی و امنیتی نیز از دیگر ابعاد روابط این دو کشور است، شامل همکاری در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO).

. روابط با آمریکا

روابط قزاقستان با آمریکا عمدتاً بر پایه همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و پروژه‌های انرژی است قزاقستان شریک استراتژیک مهم آمریکا است. همکاری تجاری و سرمایه‌گذاری، امنیت و عدم اشاعه هسته‌ای. این زمینه ها ستونی هستند که روابط آینده بین دو کشور و در نتیجه با دولت جدید ترامپ بر آن بنا خواهد شد. آمریکا از قزاقستان به عنوان یک شریک راهبردی در آسیای مرکزی یاد می‌کند.

. روابط با چین

روابط قزاقستان با چین به مرور زمان گسترش یافته و در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری تبدیل شده است.در سال 2023، قزاقستان و چین بر سر یک رژیم متقابل بدون روادید به توافق رسیدند و ادامه توسعه همکاری ها وظیفه اصلی دیپلماسی قزاقستان است. چین اولین شریک تجاری و یکی از بزرگترین سرمایه گذاران در اقتصاد این کشور است. تمایل هر دو کشور برای دو برابر کردن تجارت متقابل خود وجود دارد. هر دو کشور روابط پویا و چند وجهی دارند که می توان آن را به عنوان یک مشارکت استراتژیک طولانی خلاصه کرد. 

. روابط با اروپا

روابط قزاقستان با کشورهای اروپایی به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، انرژی و توسعه پایدار در حال گسترش است. توافق نامه مشارکت و همکاری پیشرفته در سال 2015 بین اتحادیه اروپا و قزاقستان در آستانه ، بر اساس استراتژی کلی اتحادیه اروپا برای آسیای مرکزی است. اتحادیه اروپا اولین شریک تجاری و سرمایه گذاری در قزاقستان است که از اصلاحات اقتصادی و سیاست های نوسازی ، حمایت می کند.(2)

 

. روابط با ترکیه

نفوذ ترکیه در قزاقستان به حدی بوده که می‌توان آن را یک استراتژی چند جانبه دانست که هم شامل ابعاد سیاسی و اقتصادی و هم ابعاد فرهنگی و اجتماعی است. این نفوذ نه ‌تنها به نفع ترکیه بلکه به توسعه روابط دو جانبه و همکاری‌های منطقه‌ای منجر شده است. برای ترکیه، قزاقستان بیش از یک شریک با ثبات برای سرمایه گذاری ظاهر شده است. این کشور به یک متحد نادیده گرفته شده و مجرای استراتژیک برای نفوذ، به ویژه در آسیای مرکزی تبدیل شده است. این کشور می‌تواند به ترکیه در دستیابی به اهداف منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش و همچنین تقویت نفوذ خود در آسیای مرکزی کمک کند.همسویی منافع دیپلماتیک بین آنکارا و آستانه منعکس کننده اهداف مشترک و منافع متقابل آنها در چشم انداز جهانی در حال تحول است. از آن جایی که هر دو کشور به انطباق با سیستم بین المللی به سرعت در حال تکامل ادامه می دهند، این همسویی آرام بین آنکارا و آستانه احتمالاً ادامه خواهد داشت و همکاری مستمر را تقویت می کند.(3)

 

-اهداف و همکاری اقتصادی

روابط قزاقستان با سازمان کشورهای ترک (OTS) بخش مهمی از سیاست خارجی این کشور است. قزاقستان در خاستگاه ایجاد این سازمان ایستاده و کشورهای عضو آن را همسایگان و شرکای مهم ژئوپلیتیکی خود می داند. قزاقستان به طور فعال در فعالیت های OTS مشارکت دارد و در ده سال گذشته سهم قابل توجهی در تعمیق روابط بین مردمان ترک داشته است. قزاقستان به عنوان رئیس جمهور، بر تقویت همکاری در حوزه های سیاسی، تجاری، اقتصادی، حمل و نقل، لجستیک، فرهنگی و بشردوستانه تمرکز کرده است. در سال 2024 حجم گردش تجاری متقابل از 45 میلیارد دلار فراتر رفته است.(4)74 درصد از از کل گردش تجاری ، صادرات قزاقستان به کشورهای ترک را تشکیل می دهد. ترکیه بزرگترین شریک است که 50 درصد در گردش تجاری مشارکت دارد .(5)

عمده صادرات قزاقستان را مواد خام و کالاهایی مانند نفت، زغال سنگ، گاز، مس، روی، آلومینیوم، سرب و غیره تشکیل می دهد. با توجه به برنامه ریزی برای توسعه صنعت تولید و گذار به یک مدل اقتصادی پیچیده تر و غیر مبتنی بر منابع، اولویت استراتژیک قزاقستان توسعه همکاری با کشورهای ترک، به ویژه ترکیه، با صنعت پیشرفته آن است.(6)ترکیه یکی از پنج شریک اقتصادی برتر و ده سرمایه گذار بزرگ در قزاقستان است، با پروژه های مشترک به ارزش 5.5 میلیارد دلار. (7)

پیش بینی اقتصادی قزاقستان برای دو سال آینده رشد ثابت است. پس از بازگشت از اثرات نامطلوب حمله روسیه به اوکراین ، انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی واقعی در سال 2025 بین 4.5 تا 5 درصد رشد کند؛ زیرا توسعه ظرفیت تولید در میادین نفتی موجود برای تقویت صادرات و رشد صنعت پتروشیمی در سال 2025 و، پس از آن سرمایه گذاری در معدن و تولید پایدار می باشد. (8)

یکی از جنبه های مهم بردار ترکیه در سیاست خارجی قزاقستان، توسعه پتانسیل ترانزیتی از طریق تقویت ارتباطات حمل و نقل و لجستیک با ترکیه است. این امر با اهداف سیاست خارجی ترکیه، از جمله مفهوم “پایانه و کریدور انرژی” آن برای انتقال منابع انرژی جهانی از اوراسیا به ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا همسو است. ترکیه با توجه به موقعیت جغرافیایی خود به عنوان مرکزی برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی به کشورهای دریافت کننده عمل می کند که نمونه آن پروژه هایی مانند خط لوله باکو-تفلیس-جیهان و باکو-تفلیس-ارزروم و همچنین پروژه های دیگر مرتبط با پایانه انرژی جیهان در ترکیه است. (9)حمل و نقل موضوع مهمی برای ترکیه است زیرا ممکن است امکان دسترسی به منابع انرژی بیشتری را فراهم کند. ترکیه یک کشور صنعتی است که تنها 3 درصد انرژی مورد نیاز خود را تولید می کند. 

جنگ در اوکراین و تصویب تحریم‌های ضد روسیه توسط اتحادیه اروپا، قزاقستان به عنصر کلیدی پروژه حمل‌ونقل و لجستیکی مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TMTM) یا کریدور میانی تبدیل شده است. قزاقستان باید جایگزین کریدور شمالی شود که از خاک روسیه می گذرد و در حال حاضر توسط اروپا مسدود شده است. علاوه بر این، از طریق محورهای حمل و نقل و لجستیک در مرز قزاقستان و چین، دسترسی به کریدور جنوبی – ترکمنستان – ایران – ترکیه امکان پذیر است. اما اکثر TMTM از طریق خاک قزاقستان می گذرد. این همکاری قزاقستان را به سطح جدیدی می برد – کار مشترک در چارچوب یک پروژه بزرگ حمل و نقل مشترک که دو بازار بزرگ – اروپایی و چینی را به هم متصل می کند. (10)

تحریم های اقتصادی اعمال شده بر مسکو پس از حمله روسیه به اوکراین، ترانزیت کالاها و محصولات تولید شده در کشورهای منطقه به اروپا را که به طور سنتی از روسیه عبور می کرد، برای کشورهای آسیای مرکزی به طور قابل توجهی دشوارتر کرد. از آن جایی که تجارت جمهوری‌های عضو شوروی سابق آسیای مرکزی با اروپا به شدت به این مسیر شمالی وابسته بود که تحت تأثیر تحریم‌ها قرار گرفته بود، هر پنج کشور آسیای مرکزی به سرعت به دنبال مسیر دیگری برای حمل کالا به اروپا، از جمله مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TMTM) که در سال 2017 افتتاح شد، شدند.

یک سال پس از آغاز حمله نظامی روسیه علیه اوکراین، آن چه به عنوان یک درگیری منطقه‌ای آغاز شد و پیامدهای جهانی گسترده‌تری داشت، چندین پیامد مهم ژئوپلیتیکی دارد. اینها شامل “احیای مجدد” به اصطلاح کریدور میانی است . قبل از سال 2022، کریدور تجاری با عملکرد متوسط ​​را می‌توان به‌عنوان یک منطقه اقتصادی و منطقه‌ای شامل آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و ترکیه توصیف کرد، نه یک مسیر باری جایگزین بین اروپا و چین یا بین اروپا و آسیای مرکزی. لذا با جنگ در اوکراین ، کشورهای آسیای مرکزی مجبور شدند تلاش های خود را برای تنوع بخشیدن به تجارت خارجی خود بیش از پیش افزایش دهند. این تصور کشورهای منطقه با مثال قزاقستان تأیید شد. از آن جایی که مسکو بارها عملیات خط لوله خزر را که از طریق آن حدود 80 درصد نفت صادراتی قزاقستان به بندر نووروسیسک روسیه در دریای سیاه منتقل می‌شود، موقتاً به حالت تعلیق درآورده است، آستانه به شرکت‌های نفتی قزاقستان دستور داده است که مسیرهای عرضه جدیدی را مستقل از مسکو ایجاد کنند، اما آنها با روسیه مسیر خود را قطع نمی‌کنند. (11)

پتانسیل ترانزیت قزاقستان به ویژه برای انتقال منابع انرژی مانند نفت و گاز از آسیای مرکزی به بازارهای بین المللی و همچنین محصولات کشاورزی و غذایی، ماشین آلات و مواد شیمیایی مهم است. (12)کریدور میانه یک مسیر حمل و نقل منحصر به فرد نیست، بلکه شبکه ای از مسیرهای جاده ای، ریلی و دریایی به هم پیوسته است. پروژه های زیرساختی متنوعی در سه دهه گذشته به مدرن سازی کریدور میانی و کاهش زمان ترانزیت برای کشتی ها کمک کرده است . اتحادیه اروپا علاوه بر سرمایه گذاری هنگفت از طرح کمربند و جاده چین، مبالغ قابل توجهی را در کریدور میانی سرمایه گذاری کرده است. موسسات مالی اروپایی و بین المللی متعهد شدند که حدود 10.8 میلیارد دلار برای توسعه TMTM در آسیای مرکزی سرمایه گذاری کنند . علاقه مجدد اتحادیه اروپا به این مسیر با تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین تحریک شد، زیرا اتحادیه اروپا به دنبال کاهش اتکای خود به مسیر کریدور شمالی روسیه برای تجارت بین المللی از شرق آسیا است.

کشورهای اوراسیا که کریدور میانی را تشکیل می دهند، زمان و منابع قابل توجهی را برای بهبود زیرساخت های موجود اختصاص داده اند. در اواخر سال 2022، وزرای امور خارجه و حمل و نقل قزاقستان، گرجستان، آذربایجان و ترکیه یک برنامه پنج ساله را اعلام کردند که عمدتاً بر نوسازی راه آهن تمرکز دارد و انتظار می رود پس از تکمیل ظرفیت راه آهن دو برابر شود . تا سال 2027، این کشورها انتظار دارند ظرفیت انتقال 10 میلیون تن در سال و زمان ترانزیت 14 تا 18 روز داشته باشند.(13)

در سراسر کریدور میانی ، بهبود تسهیل تجارت، مدیریت مرزی و ارائه خدمات مهم است . در حال حاضر، گمرکات و مدیریت مرزها به اندازه کافی دیجیتالی نشده اند، که تبادل موثر اطلاعات را محدود می کند. همچنین هیچ سابقه ای از خدمات هماهنگ، برنامه ریزی شده و با زمان مشخص وجود ندارد.(14)بنادر آکتائو و کوریک  اهمیت زیادی در حمل و نقل از چین به اروپا پیدا کرده اند. ظرفیت سالانه 21 میلیون تنی این دو بندر در فاز اول قرار است به 30 میلیون تن افزایش یابد. پرداختن به این موضوع با رویکرد استراتژیک مفید خواهد بود. زیرا این بنادر در دریای خزر برای کریدور مرکزی حیاتی هستند. مقامات قزاقستان در جذب سرمایه گذاری بسیار خوب کار می کنند. ترکیه در زمینه سرمایه گذاری های غیر انرژی به قزاقستان سرمایه گذاری مستقیمی بالغ بر 5 میلیارد دلار ارائه کرده است. در رتبه بندی شرکت های تاسیس شده نیز رتبه دوم را کسب کرده است.  ترکیه نزدیک به 5000 شرکت تاسیس شده در قزاقستان دارد. روابط ترکیه با آسیای میانه مرکز ثقل اقتصاد جهانی از غرب به شرق  را تغییر داده است. در چنین فضایی، همکاری ترکیه و قزاقستان سرنوشت کل منطقه را تغییر خواهد داد. زیرا ترکیه و قزاقستان بازیگران شاخص این منطقه هستند. دولت قزاقستان آمادگی تبدیل به شراکت قابل اعتماد و بلندمدت تجارت با ترکیه را دارد. (15)

در حالی که ایجاد این مشارکت ها به زمان نیاز دارد، اتحادیه اروپا می تواند از کریدور میانی به عنوان اهرمی در دو جبهه استفاده کند. اولین مورد داخلی منطقه است: کمیسیون اروپا علیرغم نگرانی از دور زدن تحریم‌ها علیه روسیه توسط کشورهای آسیای مرکزی، تاکنون از استفاده از ابزار اختصاصی خودداری کرده و تعامل دیپلماتیک را ترجیح داده است. در اینجا، پیوند دادن سرمایه‌گذاری‌های کریدور میانی به انطباق با کنترل‌های صادراتی اتحادیه اروپا می‌تواند موقعیت مذاکره‌کننده بلوک را بهبود بخشد. دومین جبهه خارجی، جبهه ترکیه است: رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به شدت از حذف ترکیه از IMEC انتقاد کرده است . ترکیه به عنوان نقطه ورود طبیعی کریدور میانه به اروپا، از توسعه آن سود می برد. بنابراین اروپایی ها باید از آن برای اطمینان دادن به آنکارا استفاده کنند که همچنان به ایفای نقش اصلی در ارتباط خارجی اتحادیه اروپا ادامه خواهد داد. با انجام این کار، آنها متحدی در ترکیه برای جاه طلبی های کریدور میانی اتحادیه اروپا و شراکت بعدی با کشورهای آسیای مرکزی به دست خواهند آورد.(16)

اگرچه تقویت پروژه ها از اهمیت خاصی برخوردار است، لکن پروژه ها با چالش های ژئوپلیتیک، اقتصادی و سیاسی همراه هستند. اگرچه چین یکی از شرکای تجاری ترکیه است، تراز تجاری به طور فزاینده ای در برابر ترکیه بدتر می شود. وضعیت مشابهی در زمینه سرمایه گذاری وجود دارد. تفاوت های غیر قابل حل بین قدرت سرمایه و ظرفیت تجاری هر دو کشور، دستیابی به حجم تجارت کاملاً متعادل را دشوار می کند. یکی دیگر از مشکلات مهم بین دو کشور این است که هر دو جامعه شناخت کافی از یکدیگر ندارند و نسبت به یکدیگر تعصب دارند. ریسک های ژئوپلیتیکی نیز از جمله چالش هایی است که می تواند اجرای پروژه را کند کند. ترکیه از نظر سیاسی کشوری با ثبات است، اما در طول سال‌ها، این کشور با آشفتگی‌های بزرگی در خاورمیانه مواجه شده است. جنگ سوریه، ناآرامی های منطقه ای در عراق و حضور (داعش، YPG، پ.ک.ک) در منطقه، ثبات منطقه و امنیت ترکیه را به طور جدی تهدید می کند. چنین مشکلاتی در منطقه خطرات ژئواستراتژیکی را برای BRI و MC به همراه دارد. برخی از دانشگاهیان ترکیه نیز MC و BRI را از منظر مسئله اویغور بررسی کرده اند. همچنین، این واقعیت که چین سیاست های خاورمیانه خود را به ویژه از طریق ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس پیگیری می کند، نگرانی های امنیتی را برای ترکیه ایجاد می کند.(17) 

 

-همکاری نظامی و امنیتی

برای ترکیه، قزاقستان نه تنها به عنوان یک شریک استراتژیک، بلکه به عنوان یک میانجی در روابط با روسیه و چین نیز مهم است. مذاکرات درباره سوریه در آستانه آغاز شد و اکثر جلساتی که تا به امروز توسعه یافته است، آستانه نامیده می شود. در این زمینه، شایان ذکر است که همکاری با ترکیه همچنان یکی از مسیرهای استراتژیک ضروری در سیاست خارجی قزاقستان است. ترکیه، با پیروی از دیدگاه سیاست خارجی خود، «قرن ترکیه»، با اطمینان به عنوان یک رهبر منطقه‌ای و بازیگر تأثیرگذار جهانی عمل می‌کند و دارای تجربه میانجی‌گری قابل توجهی در حل مناقشات منطقه‌ای و توانایی‌های ژئوپلیتیکی برای تقویت موقعیت قزاقستان در آسیای مرکزی و روابط آن با قدرت‌های بزرگی مانند روسیه، چین و غرب است.(18)

پیشرفت یکپارچگی منطقه‌ای با ترکیه به جمهوری‌های آسیای مرکزی اجازه می‌دهد تا مشارکت‌ها را متنوع کنند و به کشورهای بزرگ همسایه خود – روسیه و چین – نشان دهند که می‌توانند ارتباطات و توافق‌های دیگری را توسعه دهند. با این حال، همکاری دفاعی ترکیه هرگز تحقق نیافته است، زیرا روسیه برای پذیرش مداخله بازیگران خارجی در آن چه «خارج نزدیک» خود می‌داند، دشوار است. با این وجود، به نظر می‌رسد ترکیه جاه‌طلبی‌های جدیدی در آسیای مرکزی دارد . ترک ها پهپادهای جنگی ساخت خود را در اختیار هم پیمان خود آذربایجان قرار داد که کلید برتری نظامی آذربایجان بود. مذاکرات و ارتباط با قزاقستان به منظور همکاری با صنایع دفاعی ترکیه  نیز صورت گرفته است . (19)

 

طبق گزارش گلوبال فایر پاور در سال 2023 ، قزاقستان کشوری با کمی بیش از 19 میلیون جمعیت، پس از ازبکستان، دومین قدرت نظامی بزرگ در آسیای مرکزی را دارد و از میان 145 کشور در رتبه 63 قرار دارد. رتبه بندی بر اساس قدرت تسلیحات رزمی فردی، تعداد سربازان، طول مرزهای یک کشور، و در دسترس بودن ذخایر نفت و نیروی کار است.همزمان، مقامات قزاقستان در حال کار بر روی ارتقای تجهیزات نظامی این کشور هستند که بخشی از آن از زمان انحلال اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر 1991 باقی مانده بود.بر اساس اطلاعات گلوبال فایر پاور، ارتش قزاقستان به 300 تانک، 1200 خودروی جنگی زرهی، 407 پروژکتور موشک، 238 هواپیمای نظامی، 15 کشتی نیروی دریایی ارتش و 22 هلیکوپتر جنگی مجهز است. قزاقستان و ترکیه یک طرح همکاری نظامی برای سال 2024 امضا کردند و روابط دوجانبه خود را در بخش های مختلف استراتژیک تقویت می کنند. دو کشور همچنین 15 موافقت نامه را در زمینه صنایع دفاعی، اطلاعات نظامی، تجارت و کشاورزی امضا نموده اند. بر اساس این توافق، طرف ترکیه ای فناوری و آموزش پرسنل نگهداری و تعمیر پهپادهای آنکا را برای استفاده توسط نیروهای مسلح قزاقستان منتقل خواهد کرد.پهپاد آنکا که در سال 2013 وارد نیروی هوایی ترکیه شد، می تواند ماموریت های مختلف اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی را با مدت پرواز 30 ساعت انجام دهد.(20)

شاید بتوان تصور کرد که ترکیه و قزاقستان به دلیل شباهت های قومیتی که دارند، بازی خوبی خواهند داشت. هر دو کشور ترک هستند و رهبران قزاقستان و ترکیه به ریشه های اجدادی مشترک اشاره کرده اند. با این حال، شباهت‌های قومی و فرهنگی اغلب برای موقعیت ژئوپلیتیک واقعی تاثیر چندانی ندارد. در واقع، در حالی که روس‌ها و اوکراینی‌ها از نظر قومی و زبانی بسیار به یکدیگر نزدیک هستند، این مانع درگیری نمی‌شود. قزاقستان ممکن است به دلایل مختلف به ترکیه پشت کند. یکی از آنها نقش ماهیت چند قطبی در حال ظهور است.

معمولاً فرض بر این است که تنها قدرت‌های بزرگ، مانند چین و روسیه، می‌توانند «تک قطبی» در حال نابودی آمریکا را به چالش بکشند. حتی کشورهای متوسط ​​نیز می توانند یک هژمون را تهدید کنند و ترکیه با عملکرد وزنه تعادل خود که به طرق مختلف به نمایش گذاشته می شود، می تواند یکی از آنها باشد. برای شروع، توانایی ترکیه برای تبدیل شدن به یک مرکز جهانی با روابط موفق آن با کشورهای بزرگ، که یکی از آنها روسیه است، نشان داده می شود.  در طول جنگ آذربایجان و ارمنستان، ترکیه از آذربایجان در برابر حمایت روسیه از ارمنستان در مورد مناقشه قره باغ حمایت کرد. در نهایت، سرمایه‌گذاری‌های فن‌آوری دفاعی ترکیه این باور عمومی را که تنها قدرت‌های بزرگ می‌توانند سلاح‌های پیچیده تولید کنند، از بین می‌برد.ترکیه  نشان داد که اینطور نیست. نقش تعیین کننده ای در پیروزی آذربایجان در جنگ با ارمنستان داشت. در نتیجه، قزاقستان به دنبال روابط نزدیکتر با ترکیه بوده و پان ترکیسم را جایگزین اوراسیاگرایی روسیه محور کرده است.(21)

این با اهداف سیاست خارجی ترکیه و مفهوم “ترمینال و کریدور انرژی” آن همخوانی دارد: یکی از “هاب های انرژی” برای انتقال منابع انرژی جهان از اوراسیا به ترکیه و اروپا. در اصل، این یک استراتژی سیاست خارجی با هدف تقویت وابستگی متقابل بین کشورها در سیاست خارجی و با هدف تضمین ثبات جریان انرژی است. از منظر جغرافیایی، موقعیت بین المللی ترکیه در امتداد خطوط شرق- غرب و شمال-جنوب به عنوان مهم ترین مرکز تنوع منابع انرژی برای کشورهای دریافت کننده تعریف می شود.در اینجا واضح است که ترکیه سعی دارد در بخشی از بازار تسلیحات آسیای مرکزی وارد شود. به نظر می رسد که کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه قزاقستان و ازبکستان ممکن است به آنها علاقه نشان دهند.(22)

– نفوذ فرهنگی

همبستگی ترک ها بیشتر حول همکاری فرهنگی، آموزشی و زبانی شکل گرفت. ترک ها با آگاهی از لزوم احترام به ویژگی های فرهنگی و سیاسی هر یک از شرکای خود، بر توسعه روابط دوجانبه تمرکز کرده اند. با این وجود، ترکیه پروژه ادغام ترک ها را دنبال کرده است. (23)ترکیه یک برنامه بورسیه تحصیلی “بورسیه های ترکیه” را برای دانشجویان در آسیای مرکزی و همچنین مناطق دیگر اجرا کرده است. وزارت آموزش ملی ترکیه مدارس را در جمهوری های آسیای مرکزی اداره می کند. دو دانشگاه مشترک (دانشگاه بین المللی هوکا احمد یسیوی ترکیه و قزاق) در ترکستان (قزاقستان) و (دانشگاه ماناس ترکیه و قرقیزستان) در بیشکک وجود دارد.(24)

مدل ترکیه برای متحد کردن جهان ترک با مدل قزاقستان در تضاد است. ترکیه به دنبال به دست گرفتن موقعیت پیشرو در جهان ترک است، اما این جاه طلبی در کشورهای فوق الذکر به ویژه در قزاقستان به اتفاق آرا پذیرفته نشده است. اگرچه هر دو کشور از اتحاد ملت‌های ترک حمایت می‌کنند و فعالانه در سازمان‌های مختلف ترک همکاری می‌کنند، اما رویکردهای آن‌ها نسبت به این موضوع بسیار متفاوت است و تنش‌هایی در روابط آنها ایجاد می‌کند. این تفاوت ها از میراث تاریخی، نابرابری های زبانی، استراتژی های ژئوپلیتیکی و رقابت برای رهبری در جهان ترک سرچشمه می گیرد.ترکیه از مفهوم پان ترکیسم حمایت می کند و بر میراث مشترک اوغوز-ترک تأکید دارد . اما قزاقستان با سنت های ترکی کیپچاک با احتیاط و عمل گرایی به وحدت ترک ها نزدیک می شود. قزاقستان ضمن حمایت از ایده همکاری ترک ها، بر سنت های استپی-عشایری خود تأکید می کند و این واقعیت را برجسته می کند که ترکستان تاریخی که وطن ترک ها محسوب می شود، در قلمرو آن قرار دارد. در این زمینه، قزاقستان خود را به عنوان یک کشور متحد کننده برای جهان ترک قرار می دهد و بر ریشه های کیپچاک و میراث گروه ترکان طلایی تاکید می کند.

با توجه به وحدت زبانی، توجه به این نکته ضروری است که زبان ترکی متعلق به گروه اوغوز است، در حالی که زبان قزاقی بخشی از گروه کیپچاک است. ترکیه از پذیرش الفبای ترکی یکپارچه بر اساس خط لاتین حمایت می کند، که کشورهای آسیای مرکزی را از تأثیر خط سیریلیک مرتبط با میراث روسی دور می کند. تلاش‌ها برای ترویج وحدت زبانی به‌ویژه برای ترکیه مفید است، زیرا می‌تواند به درک سلطه فرهنگی منجر شود – تصوری که قزاقستان ممکن است در برابر آن مقاومت کند. اگرچه هر دو کشور در تلاش برای تعمیق همکاری و تاکید بر جایگاه خود به عنوان کشورهای “برادر” هستند، رویکردهای آنها برای اتحاد جهان ترک، به ویژه در سطح ایدئولوژیک، متفاوت است که منجر به رقابت بر سر رهبری می شود.(25)

 

References

1.https://astanatimes.com/2024/12/kazakhstan-in-2024-asserting-status-of-middle-power-and-expanding-foreign-policy-horizons/

 2.https://thediplomatinspain.com/en/2025/01/23/kazakhstan-in-2025-strengthening-the-economy-sovereignty-and-external-position/

3.https://www.dailysabah.com/opinion/op-ed/strategic-alliances-turkiyes-subtle-cooperation-with-kazakhstan

4.https://www.newscentralasia.net/2025/01/03/tokayev-on-kazakhstans-foreign-policy-balancing-interests-strengthening-cooperation-and-finding-new-opportunities

5.https://www.gov.kz/memleket/entities/economy/press/news/details/52294 

6.https://www.insightturkey.com/article/the-century-of-turkiye-a-new-foreign-policy-vision-for-building-the-turkiye-axis

7.https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kazakistan-cumhurbaskani-tokayev-turkiye-kazakistan-icin-cok-onemli-bir-stratejik-ortak/2584121.

8.https://www.worldbank.org/en/country/kazakhstan/publication/economic-update-winter-2023-24

9.https://www.caa-network.org/archives/21201

10.https://kz.kursiv.media/2023-06-08/pochemu-kontakty-kazahstana-i-turczii-stanut-eshhe-tesnee/?utm_campaign=endless_feed

11.https://astanatimes.com/2019/03/central-asian-region-seeks-to-be-main-transit-connecting-east-west-north-south-routes/

12.https://www.maersk.com/news/articles/2023/09/13/unlocking-the-middle-corridor-a-new-route-for-central-asia-to-europe-logistics

13.https://www.rand.org/pubs/commentary/2024/03/the-middle-corridor-a-renaissance-in-global-commerce.html

14.https://www.worldbank.org/en/region/eca/brief/10-priority-actions-that-can-triple-trade-in-the-middle-corridor-by-2030

15.https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/Eng/Detay.php?rid=30297&lst=MansetListesi

16.https://ecfr.eu/article/risk-and-reward-why-the-eu-should-develop-the-middle-corridor-trade-route/

17.https://www.insightturkey.com/commentaries/turkiyes-middle-corridor-and-chinas-bri-identification-and-assessment

18.https://kz.kursiv.media/2023-06-08/pochemu-kontakty-kazahstana-i-turczii-stanut-eshhe-tesnee/

19.https://novastan.org/en/kazakhstan/turkeys-new-push-into-central-asia/

20.https://caspiannews.com/news-detail/kazakhstan-turkiye-sign-military-cooperation-plan-for-2024-2023-11-7-4/

21.https://www.aa.com.tr/en/analysis/analysis-turkiye-and-kazakhstan-partners-in-a-multipolar-world/2591096

22.https://www.caa-network.org/archives/21201

23.https://novastan.org/en/kazakhstan/turkeys-new-push-into-central-asia/

24.https://www.mfa.gov.tr/turkiye_s-relations-with-central-asian-republics.en.mfa

25.https://geghard-saf.am/en/500/turkicworld-turkey-kazakhstan/