دکتر حسین معین آبادی
استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطلعات صلح – IPSC
در منطقه خلیج فارس شش کشور به لحاظ جذابیت های اقتصادی مورد توجه مهاجران كار قرار دارند.اين كشورها امروزه در شوراي همكاري خليج فارس گرد هم آمده اند. ، كشورهاي GCC یا شورای همکاری خلیج فارس وضعیت بسیار مناسبی برای جذب مهاجرین دارند. جذابيت هاي اقتصادي آنان هم پای جذابیت های اقتصادی اتحادیه اروپا و آمریکا است. یعنی جزو مراکز پرپولی است که کارگران زیادی را به خود جذب کرده است. حتی با وجود بحران اقتصادی در سال 2008 این منطقه جمله کشورهایی بودند که پول فرست آن ها به کشورهای مادر(خاستگاه كارگران) بسیار زیاد بوده است. فرصت های اقتصادی که در ارتباط با خدمات توریست مذهبی در عربستان ، خدمات توریستی در ایالات متحده عربی به خصوص در دوبی و همچنین ساخت و سازهای ورزشی در قطر به واسطه جام جهانی و بحث های ورزشی و فعاليت هاي تجاري، صنعتي و نفتي در کشورهای دیگر بر جذابيت اين منطقه افزوده است.
واژگان کلیدی:مهاجران خارجی ، کاگران در خلیج فارس، مهاجران خارجی در خلیج فارس، کارگران هندی، کارگران پاکستانی، خارجیان در خلیج فارس، مهاجران در امارات
آمارهای بانک جهانی در باب صاحبان مشاغل در کشورهایی مانند امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی گوياي آن است كه از هر ده نفر بین هشت و نیم تا نه نفر از مشاغل را خارجی ها اشغال کرده اند، یعنی از هر ده شغل تنها یک تا یک و نیم نفر بومی دارنده این مشاغل است و مابقی متعلق به خارجی هاست. اما از اين وضعيت به نحو مطلوبي استفاده كرده اند به طوري كه این کشورها با کمک مهاجران خارجي فرصت های اقتصادی را برای شهروندان خود ایجاد کرده اند. یعنی با تصويب قوانين خارجیانی که متقاضی ایجاد شرکت و فعالیت اقتصادی در این کشورها هستندرا ملزم كرده اند که مقداری از سرمایه شركت را به افراد مقیم بفروشند و شهروندان اين كشورها یا بومیان از وام هایی که دولت ها در اختیار آن ها قرار داده اند، استفاده کرده و اقدام به ساخت دفاتر، انبارها و زير ساخت هاي ضروري براي توليد و تجارت كرده اند که به عنوان سهم آورده بوميان در مشاركت با خارجی ها محسوب مي شود. از همين طريق وضعیت مناسبي را برای شهروندان خود ایجاد کرده اند. از نظر درآمد سرانه در سطح جهانی، وضعیت اين كشورها مطلوب است. کشوری مانند قطر با 108 هزار دلار درآمد سرانه در دنیا اول است و داراي درآمدی نجومی است. عربستان سعودی هم وضعیت اقتصادی مناسبی را چه در بحث تولید و چه در بحث توزیع ثروت دارد. تقریبا بیش از 800 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارد و وضعیت مناسبی را برای شهروندان خود ایجاد کرده است. در رتبه های حداقلی کشوری مانند بحرین، با درآمد 50 هزار دلاری ( نزدیک به چند برابر ایران است) شاهد هستیم که آن ها درآمد خوبی را برای شهروندانشان ایجاد کرده اند و بحرین مقام دهم درآمد سرانه در جهان را دارد، یعنی بیش از 50 هزار دلار درآمد سرانه، كه جذابیت های زيادي را براي مهاجرین دارد.
دو منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خاستگاه افرادی است که به این منطقه وارد می شوند. به غیر از خاورمیانه، هند و بعد از آن پاکستان بیشترین اتباع خارجی موجود در اين کشورها هستند و پولی را که تبعه اين دو كشور به کشورهای خود منتقل می کنند، بر اساس آماری که بانک جهانی می دهد، پنج میلیارد دلار در سال است. بر اساس آمار بانک جهانی در سال 2012، امارات متحده عربی 13/8 میلیارد دلار توسط حدود 2/2 میلیون نفر از این کشور خارج شده است و به کشورهای دیگر از جمله هند و پاکستان رفته است. عربستان سعودی سالانه 3/5 میلیارد دلار توسط 5/1 میلیون نفر خروج ثروت داشته است. این مقدار رقم قابل توجهی است. در این بین بانک جهانی پیش بینی می کند که پانزده میلیون نفر خارجی در این شش کشور حضور داشته باشند که می توان گفت تا 40 درصد جمعیت این منطقه را تشكيل مي دهند. این موضوع نوعی آسیب پذیری جمعیتی تا سال 2010 بوده است. اما امروزه این جمعیت بیشتر هم شده است. بالاترین رقم مهاجرین یعنی 3/7 میلیون نفر در عربستان سعودی و 2/3 میلیون نفر در امارات متحده عربی مقيم هستند. در امارات متحده عربی 98 درصد نیروی کار خارجی است و در قطر تا 90 درصد نیروی خارجی در مشاغلي چون حوزه های نفتی، ساختمان و خدمات، حضور دارند. کشورهای دیگری هم مانند قطر 2/1 میلیون نفر از خارجيان مهاجر كارگر را ميزباني مي كنند، 800 هزار نفر در عمان و 300 هزار نفر در بحرین تعداد جمعیت خارجیاني است که به عنوان شاغل در این کشورها مشغول به کار هستند. نسبت تراكم جمعيت اين منطقه به ساير مناطق جهان، سیزده برابر میانگین جهانی است و در کنار آمریکا و اروپا قرار می گیرد.
از نظر سیاسی و مباحث مرتبط با تابعيت، مهاجران از چنين حقوقي برخوردار نيستند. یعنی بر خلاف آمریکا و اروپا بحث های دموکراسی و شرکت در انتخابات و اقامت را ندارند و آن ها وزن سیاسی قابل توجهی در تصمیم گیری دولت ( که ما آن ها را به عنوان دولت هاي اقتدارگرا یا دولت های پدر شاهی جدید می بینیم) ندارند. یعنی دولت های اقتدارگرایی که به صورت سنتی و سلطنتی بر این نظام ها حکومت دارند نه تنها خارجی ها در حوزه قدرت و سیاست گذاری دخیل نیستند، بلکه شهروندان اين كشورها به تازگي به شورای شهر و انتخابات ورود پیدا می کنند. لذا مهاجران از نظر سیاسی وزن قابل توجهی ندارند. دولت های این کشورها هم به واسطه جذابیت های اقتصادی، محدودیت های جدی سیاسی برای آن ها و این نوع فعالیت ها ایجاد می کند. حتی شاهد بوده ایم که پس از حمله عراق به کویت و بعد از حمایت فلسطینی ها از صدام، دولت كويت محدودیت های بسیار زیادی را برای فلسطینی ها بوجود آورد و آن ها را اخراج كرد. عموما مهاجرین در منطقه کارگران یدی هستند، به غیر از اروپایی ها، روسی ها و ایرانی ها (که به نسبت به واسطه تجارت با ایران و در ارتباط با بحث ساختمان سازی و … مهاجرت کرده اند) عموم مهاجرین در مشاغل خدماتی کار می کنند و بحث نفت هم برای کشورهای توسعه یافته مطرح است، مثل شرکت های بریتانیایی و آمریکایی. اما اصولا آن ها در مشاغلی کار می کنند که تاثیرات سیاسی قابل توجهی را در این کشورها ندارد.
