دکتر گلناز سعیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
پس از وقوع حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، اسلام به عنوان تهدیدی برای ثبات جهانی معرفی شد و مطالعات بسیاری حول موضوعات امنیتی و افراط‌گرایی شکل گرفت. با این حال، این مقاله به بررسی وضعیت زندگی دینی، آموزش اسلامی، نقش سازمان‌های اسلامی، و وضعیت اقتصادی و اجتماعی سومالی پرداخته است. در اینجا اسلام به عنوان دین رسمی و شریعت اسلامی به عنوان مبنای اصلی قوانین سومالی تثبیت شده و نفوذ گروه‌های افراطی مانند الشباب همچنان قوی باقی مانده است. مسیحیان و دیگر اقلیت‌های دینی با تهدیدهای شدید مواجه‌اند. از سوی دیگر، آموزش اسلامی نقش مهمی در توسعه کشور داشته، اما نیاز به تغییر و تطبیق با شرایط روزمره برای تقویت صلح و کاهش خشونت دارد. همچنین، سازمان‌های اسلامی با ارائه خدمات بشردوستانه و اقتصادی، به کاهش درگیری‌ها و تقویت ثبات در سومالی کمک کرده‌اند.
از لحاظ اقتصادی، سومالی با چالش‌هایی از جمله خشکسالی، سیل، و ناامنی مواجه بوده، اما بهبودهایی در زمینه رشد اقتصادی و بازسازی زیرساخت‌ها مشاهده شده است. علاوه بر این، بحران پناهندگان سومالی یکی از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی و بشردوستانه کشور است که با جابجایی گسترده داخلی و خارجی همراه بوده است.
مقدمه
سومالی، کشوری با تاریخچه‌ای پیچیده و تنوع فرهنگی، دینی و قبیله‌ای، در دهه‌های اخیر با چالش‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف روبه‌رو بوده است. از زمان فروپاشی دولت مرکزی در دهه ۱۹۹۰، این کشور همواره درگیر درگیری‌های داخلی، افراط‌گرایی مذهبی و بحران‌های انسانی و اقتصادی بوده است. نقش اسلام در سومالی به عنوان دین اصلی و شریعت به عنوان اساس قانونی، تأثیرات عمیقی بر ساختار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این کشور داشته است. با این حال، برداشت‌ها و تفسیرهای مختلف از اسلام، از جمله ظهور گروه‌های افراطی مانند الشباب، جامعه سومالی را به سوی خشونت و اختلافات بیشتر سوق داده است.
علاوه بر چالش‌های مذهبی، مسائل دیگری همچون بحران‌های اقتصادی، جابجاشدگان داخلی و خارجی، و زیرساخت‌های ناکافی، زندگی مردم سومالی را تحت تأثیر قرار داده است. با وجود تلاش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای بازسازی و توسعه این کشور، سومالی همچنان با مسائل جدی در راه رسیدن به ثبات و پیشرفت روبه‌روست. هدف از این مقاله، بررسی وضعیت کنونی اسلام و شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی سومالی است.
پیشینه تاریخی
سومالی در شاخ آفریقا واقع شده و به عنوان یک کشور گرمسیری، همواره در معرض خشکسالی و قحطی بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سومالی‌ها و مردم شاخ آفریقا به سرعت اسلام را پذیرفتند، حتی قبل از ورود به مدینه‌المنوره. مهاجران و تاجران از شبه‌جزیره عربستان به مناطق شهری مانند موگادیشو و مارکا ساکن شدند و به گسترش اسلام کمک کردند( Samatar 1982، ص 9).
سلسله‌های صوفیه از قرن پانزدهم در سومالی تأسیس شده و اصلاحات آن‌ها منجر به تغییر فرهنگ دینی به فعالیت‌های منظم و نهادی شد. با ظهور جنبش‌های اسلام‌گرای جدید در دهه ۱۹۶۰، فعالیت‌های صوفیانه تضعیف شد، اما امروزه نسل جدیدی از گروه‌های صوفی تحصیل‌کرده در حال ظهور هستند.
زندگی دینی
اکثر سومالی‌ها مسلمان هستند و وفاداری به اسلام آن‌ها را از همسایگان مسیحی‌شان متمایز می‌کند. با این حال، رفتار و عمل سومالی‌ها تا حدی با آنچه اسلام می‌طلبد، متفاوت است. در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، نقش مقام‌های دینی کاهش یافته و برخی از قدرت‌ها به مقامات سکولار منتقل شدند. با این حال، پس از انقلاب، رهبران دینی با دولت سازگار شدند، هرچند انتقادات نسبت به تضاد قوانین با احکام اسلامی وجود دارد.
قانون اساسی سومالی در سال ۲۰۱۲ تأکید بر اسلام به عنوان دین رسمی کشور و شریعت به عنوان منبع اصلی قوانین را تثبیت کرده بود، و در این سال‌ها همچنان این روند ادامه داشت. تبلیغ سایر ادیان در این کشور ممنوع است و پیروان مسیحیت، که گروه کوچکی را تشکیل می‌دهند، به دلیل باورهای دینی خود با تهدیدهای شدیدی مواجه هستند.
در مناطق خودمختار مانند پونتلند و سومالی‌لند، که هرچند به رسمیت شناخته نشده‌اند اما خودمختاری خود را اعلام کرده‌اند، وضعیت مشابهی وجود دارد. قوانین محلی همچنان بر پایه اسلام بنا شده و هرگونه تلاش برای ترویج سایر ادیان با واکنش شدید دولتی مواجه می‌شود.
از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، زندگی دینی مردم سومالی همچنان تحت تأثیر شدید اسلام به عنوان دین رسمی کشور و شریعت اسلامی به عنوان مبنای قوانین بود. در این دوره، نفوذ گروه‌های افراطی مانند الشباب به ویژه در مناطق روستایی همچنان قوی باقی ماند و این گروه‌ها محدودیت‌های شدیدی را برای پیروان سایر ادیان، به‌ویژه مسیحیان، اعمال کردند.
از نظر سیاسی، سومالی در این سال‌ها با ناپایداری گسترده مواجه بود. با وجود اینکه در سال ۲۰۲۲ انتخابات برگزار شد و حسن شیخ محمود برای بار دوم به ریاست جمهوری رسید، ناپایداری و نفوذ گروه‌های افراطی همچنان ادامه داشت. این دوره با تحریم‌های اقتصادی و سیاسی از سوی ایالات متحده به دلیل تضعیف دموکراسی همراه بود و وضعیت اقتصادی کشور رو به وخامت گذاشت. بیش از ۷۰ درصد از مردم سومالی زیر خط فقر زندگی می‌کردند، که این شرایط زمینه را برای گسترش افراط‌گرایی فراهم کرد.
تصوف، معنویت و معنویت اسلامی
تصوف در سومالی از زمان‌های اولیه تاریخ اسلام رواج داشته و بر معنویت و جستجوی درونی خداوند تأکید دارد. دو سلسله اصلی صوفیه در سومالی، قادریه و احمدیه، با ایجاد مراکز اسلامی و ترویج فعالیت‌های مسالمت‌آمیز، نقش مهمی در زندگی دینی ایفا کردند.
علاوه بر این، عربی‌سازی ناشی از ورود اسلام باعث بحران هویتی در میان سومالی‌ها شده است. بسیاری از سومالی‌ها هنوز با این سوال مواجه‌اند که آیا آن‌ها عرب هستند یا آفریقایی. تأثیرات فرهنگی عرب بر زبان و هویت سومالیایی‌ها قابل مشاهده است و جنبش‌های بیداری اسلامی نیز به تفسیرهای افراطی از اسلام و هویت فرهنگی منجر شده‌اند(عبداللهی ۲۰۲۱، صفحه ۸۳).
آموزش اسلامی
آموزش اسلامی نقش مهمی در توسعه سومالی داشته است. تاریخ این کشور نشان می‌دهد که اسلام از دیرباز به ایجاد یک سیستم آموزشی مبتنی بر خواندن و نوشتن کمک کرده است. پس از فروپاشی دولت مرکزی در سال ۱۹۹۱، این سیستم آموزشی به‌عنوان ابزاری برای ایجاد صلح و ثبات در جوامع جنگ‌زده به کار گرفته شد. قرآن کریم، در آیات ابتدایی خود، بر اهمیت یادگیری و مهارت‌های خواندن و نوشتن تأکید دارد، و مدارس قرآنی (دوگسی) و آموزش‌های سنتی (ملاعمت) به کاهش جهل و افزایش سواد در میان مردم سومالی کمک کرده‌اند.
با این حال، آموزش اسلامی سنتی علی‌رغم تأثیرات مثبت، نتوانسته است به‌طور کامل نیازهای اجتماعی و عملی روزمره را پاسخ دهد. این نوع آموزش بیشتر بر حفظ و یادآوری اطلاعات تمرکز دارد و نقش مؤثری در کاهش درگیری‌های خشونت‌آمیز ایفا نمی‌کند. همچنین، در بسیاری از مؤسسات اسلامی، محتوای آموزشی وارداتی است و به چالش‌های خاص سومالی توجه چندانی ندارد.
برای ایجاد صلح و ثبات پایدار، محتوای آموزش اسلامی باید تغییر کند و به مسائلی نظیر شهروندی، مشارکت اجتماعی، ترویج صلح، و احترام به تنوع بپردازد.
«اتحادیه اسلامی سومالی» و نقش آن در آموزش
یکی از برجسته‌ترین این سازمان‌ها، «اتحادیه اسلامی سومالی» بود که تمرکز خود را بر ترویج زبان عربی و قوانین شریعت اسلامی قرار داد. این سازمان از طریق تأسیس و اداره مدارس اسلامی، نه تنها به آموزش کودکان و جوانان سومالیایی پرداخت، بلکه به احیای نظام آموزشی کشور کمک کرد. این مدارس به‌عنوان جایگزینی برای مدارس دولتی از هم فروپاشیده، توانستند بستر آموزشی مهمی را فراهم آورند و ارتباط فرهنگی و مذهبی میان نسل جوان سومالی و جهان اسلام را تقویت کنند.
آموزش بر مبنای ارزش‌های اسلامی و ترویج زبان عربی نه تنها به هویت دینی و فرهنگی سومالی کمک کرد، بلکه با آموزش اصول شریعت و تربیت نسل جدیدی از دانش‌آموختگان، زمینه‌های ارتقای عدالت و حل و فصل منازعات محلی را نیز فراهم نمود.
سازمان‌های اسلامی و نقش بشردوستانه و اقتصادی
در دوران پس از جنگ داخلی، بسیاری از سازمان‌های اسلامی به‌عنوان گروه‌های بشردوستانه محلی نقش پررنگی در کمک به بازسازی اقتصاد و جامعه سومالی ایفا کردند. این سازمان‌ها از طریق تأمین منابع مالی و کمک‌های بین‌المللی، پروژه‌های اقتصادی مختلفی را راه‌اندازی کردند که به احیای زیرساخت‌ها، بازسازی مناطق آسیب‌دیده، و ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم کمک می‌کرد.
نقش این سازمان‌ها در بازسازی اقتصادی سومالی به‌خصوص در مناطقی که حکومت مرکزی کنترل مستقیمی نداشت، برجسته بود. این پروژه‌ها شامل طرح‌های کشاورزی، شیلات، صنایع کوچک، و حتی تجارت بین‌المللی بود که موجب بهبود شرایط معیشتی مردم و کاهش درگیری‌های داخلی می‌شد. از آنجایی که بسیاری از این سازمان‌ها دارای شبکه‌های ارتباطی بین‌المللی بودند، توانستند کمک‌های مالی و تکنیکی را از کشورهای دیگر، به‌ویژه جهان اسلام، جذب کرده و به نفع مردم سومالی به کار گیرند.
تأثیر در کاهش درگیری‌ها و تقویت ثبات
یکی از مهم‌ترین پیامدهای فعالیت‌های این سازمان‌ها، نقش آن‌ها در کاهش درگیری‌ها و تقویت ثبات اجتماعی و سیاسی در سومالی بود. با ارائه خدمات آموزشی، بهداشتی، و اقتصادی، این سازمان‌ها توانستند بخشی از نارضایتی‌های اجتماعی را کاهش داده و به تقویت همبستگی و همزیستی مسالمت‌آمیز میان جوامع محلی کمک کنند. همچنین، با ترویج ارزش‌های اسلامی نظیر عدالت، همدلی، و صلح، زمینه برای حل و فصل مسالمت‌آمیز منازعات داخلی فراهم شد.
وضعیت سایر اقلیت‌های دینی
هیچ گروه دینی غیر از اسلام سنی در سومالی از حقوق معناداری برخوردار نیست. در مناطق تحت کنترل الشباب، وضعیت به قدری افراطی شده است که حتی مسلمانان شیعه نیز تلاش می‌کنند تا بسیار مخفیانه عمل کنند. همچنین، مسلمانان سنی معتدل نیز هدف قرار می‌گیرند. قوانین در سومالی تبلیغ هر دینی غیر از اسلام را ممنوع کرده و مسلمانان را از تغییر دین یا ترک اسلام باز می‌دارد.
مسیحیان در سومالی با خطرات شدیدی از چندین جهت مواجه هستند. علی‌رغم شکست‌های نظامی و شورش برخی از قبیله‌ها، الشباب همچنان نفوذ قابل توجهی دارد و بخش‌های بزرگی از کشور را کنترل می‌کند. این گروه توانسته به نهادهای فدرال و محلی نیز نفوذ کند. نفوذ آن حتی به کشورهای همسایه مانند کنیا نیز گسترش یافته است که شرایط را برای مسیحیان در این منطقه پیچیده‌تر می‌کند. الشباب به شدت به اجرای شریعت اسلامی پایبند است و به وضوح اعلام کرده که هدف آن حذف مسیحیت از سومالی است. مسیحیانی که در حال انجام فرایض دینی خود کشف شوند، معمولاً به سرعت اعدام می‌شوند. در طول سال‌ها، خطر برای مسیحیان افزایش یافته و شبه‌نظامیان اسلامی تلاش‌های خود را برای شناسایی و حذف رهبران مسیحی شدت بخشیده‌اند.
علاوه بر تهدیدهای مستقیم از سوی این گروه‌های افراطی، ساختار اجتماعی سومالی نیز مشکلات مسیحیان را تشدید می‌کند. جامعه سومالی به طور کلی محافظه‌کار است و تغییر دین از اسلام به مسیحیت به عنوان خیانتی بزرگ به خانواده، قبیله و کل جامعه تلقی می‌شود. حتی مظنون بودن به تغییر دین می‌تواند جان فرد را به خطر بیندازد.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی سومالی
در دسامبر ۲۰۲۳، سومالی به نقطه تکمیل طرح HIPC رسید که با صرفه‌جویی ۴.۵ میلیارد دلاری در بدهی و کاهش بدهی خارجی به کمتر از ۶ درصد تولید ناخالص داخلی همراه بود. این دستاورد به سومالی کمک می‌کند تا اقتصاد خود را تقویت، فقر را کاهش و اشتغال‌زایی کند. با وجود چالش‌های امنیتی و آب و هوایی، سومالی در اجرای اصلاحات ساختاری و مدیریت اقتصاد کلان موفق بوده است. همچنین، عضویت در جامعه شرق آفریقا در پایان ۲۰۲۳ فرصت‌های جدیدی برای توسعه تجارت منطقه‌ای ایجاد کرده و کشور را به سوی توسعه پایدار سوق می‌دهد.
- توسعه اقتصادی
با بازسازی نهادهای حاکمیتی اقتصادی، سومالی فرصت‌های متعددی دارد – از جمله شهرنشینی سریع، افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال، سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی‌شده در حوزه انرژی، بنادر، آموزش و بهداشت – بنابراین تقویت مقاومت در برابر شوک‌ها برای حمایت از رشد اقتصادی و ایجاد شغل ضروری است. با این حال، خشکسالی‌های شدید، سیل‌ها، هجوم ملخ‌ها، پاندمی، نوسانات قیمت‌های جهانی و همچنین ناامنی و درگیری‌ها، انتقال سومالی از شکنندگی را کند کرده‌اند. رشد واقعی تولید ناخالص داخلی پایین و ناپایدار بوده و در دوره ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ به طور متوسط تنها ۲ درصد در سال بوده است، در حالی که تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه به طور متوسط -۰.۸ درصد در سال کاهش یافته است.
انتظار می‌رود اقتصاد سومالی در سال ۲۰۲۳ با رشد ۳.۱ درصدی مواجه شود، زیرا این کشور از خشکسالی شدید ۲۰۲۰/۲۳ خارج می‌شود. باران‌های مناسب باعث افزایش تولیدات کشاورزی و صادرات شد و ناامنی غذایی را کاهش داد و از مصرف خصوصی حمایت کرد. با وجود این بهبود، صادرات خالص به دلیل وابستگی شدید اقتصاد به واردات، همچنان مانع رشد بوده است زیرا درگیری‌ها ظرفیت تولیدی اقتصاد را نابود کرده‌اند. کسری تجاری، که برای سال ۲۰۲۳ در حدود ۵۹ درصد تولید ناخالص داخلی تخمین زده شده، از طریق کمک‌های رسمی و حواله‌ها تأمین مالی شده است.
شوک‌های مکرر دارایی‌ها و قدرت خرید خانوارها را تحلیل برده و خطر افتادن تعداد بیشتری از مردم به دام فقر را افزایش داده است. در سال ۲۰۲۲، تخمین زده شد که ۵۵ درصد از جمعیت سومالی زیر خط فقر ملی زندگی می‌کنند. طبق نظرسنجی بودجه خانوار یکپارچه ۲۰۲۲، نرخ‌های فقر در میان جمعیت عشایری بیشتر است، اما به دلیل شهرنشینی بالای کشور، اکثر فقرا در مناطق شهری زندگی می‌کنند. نرخ‌های مشارکت در نیروی کار به طور استثنایی پایین است و تفاوت‌های جنسیتی قابل توجهی وجود دارد. تنها یک‌سوم مردان و ۱۲ درصد زنان در بازار کار مشارکت دارند. تقریباً نیمی از افرادی که شاغل هستند زیر خط فقر زندگی می‌کنند، که نشان‌دهنده تولید پایین شغل‌هاست. بنابراین، تسریع در ایجاد نهادها و توسعه مقاومت اساسی برای رشد، کاهش فقر و خروج از شکنندگی ضروری است.
پناهندگان و بحران های اجتماعی
بحران پناهندگان سومالی یکی از چالش‌برانگیزترین وضعیت‌های جابجایی جمعی در جهان است. در طی ۳۰ سال گذشته، صدها هزار نفر به دلیل بی‌ثباتی سیاسی و جنگ داخلی خطرناک که در دهه ۱۹۹۰ آغاز شد، از سومالی فرار کرده‌اند.
در فوریه ۲۰۲۳، درگیری‌ها در اطراف شهر لاکسانود در سومالی باعث افزایش جابجایی داخلی شد و حداقل ۱۵۰,۰۰۰ نفر مجبور به فرار در داخل سومالی شدند و تقریباً ۱۰۰,۰۰۰ پناهنده سومالی به اتیوپی گریختند و به مناطق دورافتاده، منزوی و متاثر از خشکسالی رسیدند. بسیاری از کسانی که فرار می‌کنند، زنان، کودکان و افراد آسیب‌پذیر هستند.
- دلایل فرارمردم و اقدامات UNHCR
۸۰ درصد از پناهندگان سومالی در کشورهای همسایه زندگی می‌کنند. بیش از ۳.۸ میلیون نفر در سومالی جابجا شده و حدود ۶.۷ میلیون نفر در تلاش برای تأمین نیازهای غذایی خود هستند. بیش از نیم میلیون کودک سومالی به شدت دچار سوءتغذیه هستند.
امروز، ۷۱۴,۳۹۰ پناهنده و متقاضی پناهندگی سومالی در کشورهای همسایه مانند کنیا (۳۰۸,۳۶۷ نفر)، اتیوپی (۲۷۶,۴۱۲ نفر)، اوگاندا (۶۹,۵۳۳ نفر) و یمن (۴۶,۷۵۰ نفر) زندگی می‌کنند. بیش از ۳۵,۶۰۰ پناهنده و متقاضی پناهندگی در داخل کشور و نزدیک به ۳ میلیون نفر در داخل سومالی جابجا شده‌اند.
با وجود بحران‌های داخلی و جابجایی پناهندگان، کشورهایی مانند یمن و اتیوپی تاریخچه‌ای طولانی در پذیرش پناهندگان از سومالی دارند. شاخ آفریقا با خشکسالی فاجعه‌بار، بدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر مواجه است که ناشی از الگوهای بارندگی نامناسب و تغییرات اقلیمی است. این خشکسالی تأثیر شدید بر میلیون‌ها پناهنده، افراد جابجا شده داخلی و جوامع میزبان آن‌ها دارد، به ویژه در سومالی، اتیوپی و کنیا. در سال جاری، بیش از ۴۰۸,۰۰۰ نفر به دلیل سیلاب‌هایی که روستاهایشان را در بر گرفت، و ۳۱۲,۰۰۰ نفر به دلیل خشکسالی شدید جابجا شده‌اند. ترکیب سمی از درگیری، خشکسالی شدید و سیلاب‌های ویرانگر باعث شده بیش از ۱ میلیون نفر در سومالی در پنج ماه اول سال ۲۰۲۳ خانه‌های خود را ترک کنند که این نرخ جابجایی برای کشور یک رکورد محسوب می‌شود.
با خشک شدن منابع آب، نابودی معیشت و افزایش قیمت‌های غذا و کالاهای اساسی به دلیل ترکیبی از درگیری و شوک‌های اقلیمی، جابجایی جدیدی چه در داخل و چه در خارج از مرزها رخ می‌دهد و تأثیرات خاص خشکسالی بر اردوگاه‌ها و سکونت‌گاه‌های موجود پناهندگان و جوامع میزبان در هر سه کشور وجود دارد.
این جمعیت‌ها در حال حاضر با کاهش چشمگیر کمک‌های غذایی به دلیل کمبود بودجه و بحران اقتصادی جهانی روبرو هستند که موجب افزایش قیمت‌های غذا و کالاها شده است. هزینه سبد غذایی در سومالی ۳۶ درصد افزایش یافته و بسیاری از خانواده‌های پناهنده و جابجا شده داخلی نمی‌توانند حتی اقلام اساسی را تأمین کنند. پناهندگان سومالی نزدیک به ۳۰ سال است که در اردوگاه‌های پناهندگی زندگی می‌کنند و بسیاری از آن‌ها بیشتر یا تمام زندگی خود را در این اردوگاه‌ها گذرانده‌اند. این وضعیت به عنوان وضعیت پناهندگی طولانی‌مدت شناخته می‌شود. UNHCR وضعیت پناهندگی طولانی‌مدت را به‌عنوان وضعیتی تعریف می‌کند که در آن ۲۵,۰۰۰ یا بیشتر پناهنده از یک ملیت خاص به مدت پنج سال متوالی یا بیشتر در یک کشور میزبان در تبعید به سر می‌برند. تخمین زده می‌شود که ۷۸ درصد از تمام پناهندگان در چنین وضعیت‌های طولانی‌مدتی زندگی می‌کنند. از آنجایی که سومالیایی‌ها به مدت چندین نسل جابجا شده‌اند، بسیاری از کودکان سومالی در اردوگاه‌های پناهندگی به دنیا آمده‌اند و هرگز زندگی‌ای خارج از تبعید را تجربه نکرده‌اند، اما UNHCR در تلاش است تا اطمینان حاصل کند که آن‌ها هنوز هم بهترین آینده ممکن را دارند. کودکان پناهنده سومالی به مدرسه می‌روند و فرصت ادامه تحصیل در دانشگاه را دارند. همچنین، قوانین و توافق‌های جدیدی مانند آنچه با دولت اتیوپی برقرار شده، به پناهندگان سومالی این امکان را می‌دهد که معیشت خود را تأمین کرده و بهتر با جوامع محلی خود ادغام شوند.
نتیجه
در پایان، وضعیت سومالی در حوزه‌های مختلف زندگی دینی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، نشان‌دهنده تداوم چالش‌های عمیق ساختاری است که در طول دهه‌ها شکل گرفته و در سال‌های اخیر تشدید شده است. با وجود اینکه اسلام به عنوان یک عامل اصلی در هویت ملی و دینی سومالی نقش اساسی دارد، اما تفسیرهای افراطی و سلطه‌طلبانه‌ای که توسط گروه‌هایی مانند الشباب اعمال می‌شود، سبب تضعیف همبستگی اجتماعی و افزایش خشونت‌های فرقه‌ای شده است.
از سوی دیگر، آموزش اسلامی سنتی، علی‌رغم تأثیرات مثبتش در افزایش سواد و تربیت نسل‌های جدید، با چالش‌هایی مواجه است. تأکید بر حفظ و تکرار دروس دینی، بدون توجه کافی به نیازهای عملی و اجتماعی روزمره، موجب شده تا این سیستم آموزشی نتواند به‌طور کامل به رفع بحران‌های اجتماعی، به‌ویژه درگیری‌های خشونت‌آمیز، کمک کند.
در عرصه اقتصادی، سومالی با ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌ها روبرو است. با وجود برخی دستاوردها مانند کاهش بدهی‌ها و بهبود نسبی در رشد اقتصادی، چالش‌هایی نظیر خشکسالی، ناامنی و بحران‌های جهانی قیمت‌ها همچنان انتقال این کشور از وضعیت شکنندگی را کند کرده است. این مسائل تأثیرات شدیدی بر معیشت مردم، به‌ویژه طبقات فقیر و جابجا شده داخلی، داشته است. افزایش شهرنشینی و بیکاری، همراه با رشد نابرابر، نشان می‌دهد که سومالی همچنان در مسیر توسعه پایدار با موانع جدی روبروست.
یکی از برجسته‌ترین چالش‌های انسانی سومالی، بحران پناهندگان و جابجاشدگان داخلی است. بیش از سه دهه بی‌ثباتی سیاسی، درگیری‌های مسلحانه و بحران‌های زیست‌محیطی، سبب جابجایی صدها هزار نفر در داخل و خارج از کشور شده است. این بحران، نیازمند اقدام فوری بین‌المللی و همکاری منطقه‌ای است. کشورهای همسایه، از جمله کنیا، اتیوپی و یمن، میزبان میلیون‌ها پناهنده سومالی بوده‌اند که این فشار به نوبه خود به مشکلات معیشتی و اجتماعی این کشورها افزوده است.
در نهایت، سومالی در مرحله حساسی از تاریخ خود قرار دارد. با وجود چالش‌های جدی، فرصت‌هایی نیز برای بازسازی و پیشرفت وجود دارد. این کشور می‌تواند از منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی و پتانسیل انسانی خود برای دستیابی به توسعه پایدار و کاهش فقر استفاده کند. همچنین، نقش سازمان‌های اسلامی و بشردوستانه در تقویت همبستگی اجتماعی و کاهش درگیری‌ها برجسته است، اما برای موفقیت بلندمدت، نیاز به رویکردی جامع‌تر و مبتنی بر اصول عدالت، تنوع فرهنگی و توسعه اقتصادی وجود دارد.
منابع
-Abdullahi, Abdurahman Moallim. 2017. Making Sense of Somali History. London: Adonis & Abbey Publishers Ltd.
-Abdullahi, Abdurahman Moallim. 2020. Somali Elite Political Culture: Conceptions, Structures and Historical Evolution. Mogadishu:Mogadishu University.
-Abdullahi, Abdurahman Moallim. 2021. The Conception of Islam in Somalia: Consensus and Controversy. Bildhaan: An International Journal of Somali Studies 21: 9. Available online:
https://digitalcommons.macalester.edu/bildhaan/vol21/iss1/9 (accessed on
7 September 2022).
-BBC. 2017. Somalia Country Profile. BBC. Available online: http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-14094503 (accessed on10 September 2017).
-Cabo, Ignacio Fuente. 2015. Somalia, Picturing a Fragile State: From Colonisation to Islamism. The Spanish Institute of Strategic Studies. Available online:
https://www.ieee.es/en/Galerias/fichero/docs_analisis/2015/DIEEEA05-2015_SOMALIA_
RadiografiaEstadoFragilxIx_IFC_ENGLISH.pdf (accessed on 3 September 2022).
-Elmi, Afyare. 2010b. Somali Islamists: A Potential Ally? Available online: https://www.aljazeera.com/focus/2010/01/201016102343505552.html (accessed on 15 May 2021).
-Felbab-Brown, Vanda. 2018. Future of Somalia, Brookings Institute. Available online: https://www.c-span.org/video/?443582-1/panelists-discuss-economic-political-future-somalia (accessed on 15 April 2018).
-Geographic Guide Somalia. n.d. Available online:
http://www.geographicguide.net/africa/images/somalia-map.jpg (accessed on11 September 2022).
-Hansen, Stig Jarle, Mahad Wasuge, Abdimalik Abdullahi, and Abdullahi Adan. 2022. The Role of Religious Actors in ContemporarySomali Politics: Key Dynamics and Opportunities for Engagement. Rift Valley Institute and Somali Public Agenda. Available
online: https://riftvalley.net/publication/role-religious-actors-contemporary-somali-politics (accessed on 3 September 2022).
-Harvard Divinity School. 2022. Religion Public Life: Sufism in Somalia. Harvard Divinity School. Available online: https://rpl.hds.harvard.edu/faq/sufism-somalia (accessed on 11 September 2022).
-Hiiraan. 2018a. International Sufi Conference Concluded in Mogadishu, Hiiraan. Available online: https://www.hiiraan.com/news4/2018/Apr/157600/international_sufi_conference_concluded_in_mogadishu.aspx (accessed on 24 June 2021).
-Hiiraan. 2018b. Somali Religious Leaders Warn Against Kin Jama’s Concert in Mogadishu. Available online:https://www.hiiraan.com/news4/2018/Apr/157681/somali_religious_leaders_warn_against_kin_jama_s_concert_in_mogadishu.aspx (accessed on23 June 2021).
Available online:http Hoehne, Markus. 2015. Somalia: The Changing Spectrum of Islam and Counterterrorism, Life & Peace Institute://life-peace.org/hab/somalia-the-changing-spectrum-of-islam-and-counterterrorism/ (accessed on 3 October 2021).
-Hussein, Said M-Shidad H. 2018. The Impact of the Role of Traditional Leaders on Politico-Governance in Somalia: Present Realities and Past Reflections. Garowe: The Somali Institute for Development Research & Analysis (SIDRA).
-Open Doors internatona.2024.https://www.opendoors.org.
-Rossier, Masayo Kondo. 2011. Linking Humanitarian Action and Peacebuilding. Working Paper, Centre on Conflict, Development and
Peacebuilding. Geneva: Graduate Institute.
Saggiomo, Valeria. 2011. From Charity to Governance: Islamic NGOs and Education in Somalia. The Open Area Studies Journal 4: 53–61.
[CrossRef]
-Smith, Alan. 2010. The influence of Education on Conflict and Peace Building. Paris: UNESCO.
-Somalia Refugee Crisis Explained.2023.https://www.unrefugees.org.
