دکتر محمود شوری
کارشناس اوراسیا
مرکز بین المللی طمالعات صلح – IPSC
نگاه مسکو به روابط با ایران
بعد از این که جمهوری اسلامی ایران و گروه 5+1 به یک توافق اولیه دست یافتند، نوع نگاه ها هم در سطح بین المللی با جمهوری اسلامی ایران دچار تغییراتی شده است. البته کشورهایی مثل روسیه و چین که از گذشته تعاملات مثبتی با جمهوری اسلامی ایران داشتند، در این معادله وضعیت متفاوتی دارند. اما آن ها هم ناگزیرند که در این وضعیت جدید نوع نگاه خود را به ایران تغییر دهند و ممکن است که دیگر نتوانند با مؤلفه هایی ،که در گذشته روابط خود را با ایران تنظیم می کردند، تنظیم نمایند. مهم ترین دلیل آن هم این است که ایران در حال حاضر گزینه های متعددی را پیش روی خود دارد. از طرف دیگر هم ایران می تواند با دست بازتری در سطح بین المللی عمل کند و به عنوان یک قدرت منطقه ای و قابل اعتماد برای متحدین خود باشد. به همین دلیل همان طور که انتظار می رفت، روس ها از زمانی که دولت آقای روحانی به قدرت رسید و این تصور ایجاد شد که امکان تغییری در وضعیت بین المللی ایران وجود دارد نوع نگاه خود را به ایران جدی تر کردند و در این مدت هم ما شاهد این مسئله بودیم که رفت و آمد ها و تعاملات گسترده ای بین ایران و روسیه شکل گرفته است.
تحویل اس سیصد و نوع روابط امنیتی و دفاعی تهران و مسکو
آنچه اهمیت دارد، این است که هر دو طرف در این زمینه به هم با رویکرد مثبتی نگاه می کنند. بنابراین با این رویکرد مثبت، همکاری های نظامی و امنیتی را به پیش ببرند. می دانیم که موضوع اس سیصد ها به مسئله و مانع مهمی در روابط امنیتی و نظامی ایران و روسیه تبدیل شده بود و عملا اجازه گسترش روابط را در این زمینه نمی داد. ولی با توجه به دستور آقای پوتین و با توجه به رویکرد مثبتی که در هر دو طرف شکل گرفته است و انتظارات در ارتباط با هر چه زودتر به نتیجه رسیدن این مسئله ، ما شاهد حضور سامانه های اس سیصد در ایران باشیم، این موضوع طبیعتا می تواند زمینه را برای گسترش همکاری های نظامی-امنیتی دو کشور فراهم کند. طی این مدت هم رفت و آمدها و تعاملات نظامی- امنیتی بین دو کشور به نحو قابل قبولی افزایش پیدا کرده است و ما شاهد نوعی تفاهم سیاسی بین مسئولین نظامی دو کشور هستیم. از سوی دیگر از نظر اقتصادی همکاری های جدیدی بین دو کشور تعریف شده است که به نظر می رسد بتوانند بستری برای همکاری در زمینه های دیگر نیز باشد.
بعد ژئوپلیتیکی و امکان تشریک منافع و رایزنی های بیشتر در بحران های نظام بین الملل
البته اینکه تا چه اندازه این تعاملات و همکاری های شکل گرفته متناسب با ظرفیت ها و توانایی های دو کشور هست، می توان گفت که راه زیادی وجود دارد تا ایران و روسیه به عنوان دو قدرت منطقه ای بتوانند روابط خود را به سطح مطلوب برسانند، اما به نظر می رسد که روس ها می دانند که ایران در وضعیت جدید شرایط متفاوتی دارد و هم در سطح منطقه ای و هم در سطح بین المللی می تواند موضوع همکاری های جدی تری باشد. لذا به نظر می رسد که اگر ایران و روسیه بتوانند با هم، همکاری مشترکی داشته باشند، می توانند در ارتقای جایگاه یکدیگر نقش موثری ایفا کنند. جدا از این در بعد منطقه ای، ما می توانیم همکاری ها با روسیه را ادامه دهیم، اگر چه شرایط بسیار سیالی وجود دارد و دائما متغیرهای نظامی- امنیتی در منطقه در حال تغییر هست و یارگیری ها و ائتلاف های منطقه ای هم متناسب با آن در حال تغییر هستند، ولی روابط ایران و روسیه از پایدارترین ائتلاف هایی بوده است که در سطح منطقه تداوم داشته است. حداقل در مورد سوریه این ائتلاف از زمان شکل گیری بحران سوریه وجود داشته است، بنابراین همکاری و هم سویی بین این دو کشور را ما شاهد بوده ایم.
روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ بین المللی سعی می کند حوزه های مانور استراتژیک خود را در سطح منطقه گسترده کند و تمامی گزینه های ممکن را در نظر بگیرد و همکاری ها با کشورهای دیگر را نیز در نظر بگیرد.
اگر چه یک بعد مسئله هم به نوع همکاری های اقتصادی بین روسیه و کشورهای منطقه برمی گردد که این بعد هم برای روس ها اهمیت دارد. ولی به نظر می رسد که با توجه به تمامی متغیرها و عوامل، همکاری های ایران و روسیه در سطح منطقه ای با دوام ترین و با ثبات ترین نوع همکاری هایی است که روسیه می تواند در سطح منطقه ای با یک کشور داشته باشد. این موضوع در حوزه های دیگر هم برای ما و برای روس ها ثابت شده است و می توانیم در حوزه های مختلف با هم همکاری های بیشتری داشته باشیم و روند همکاری در حوزه های مختلف را به نتیجه برسانیم.
مهم ترین چالش های پیش رو برای روابط دو کشور
به نظر می رسد که لازم است روس ها در بعد منطقه ای، اعتماد و اعتقاد بیشتری به همکاری با ایران داشته باشند . با این حال تجربه نشان داده است که روس ها در مورد برخی تصوراتی (که فکر می کنند می توانند به عنوان گزینه های دیگری برای همکاری در منطقه برای خودشان تعریف کنند) گزینه های بسیار با دوام و با ثباتی نیستند و عملا نوع رویکرد آن ها در مورد همکاری با روسیه به صورت مقطعی است و نمی تواند جوابگوی یک تعامل استراتژیک درازمدت باشد. در این حال به نظر می رسد که علی رغم این که سطح روابط گستره قابل توجهی را پیدا کرده است، ما هنوز شاهد برخی چالش های ابتدایی در روابط دو کشور هستیم که نیاز به گذشت زمان دارد تا با جلب اعتماد و اطمینان بیشتر، موانع همکاری های دو کشور بر طرف شود. متاسفانه چه طرف ایرانی و چه طرف روسی با اعتماد لازم در زمینه همکاری با یکدیگر پیش نمی روند. اگر چنین وضعیتی مرتفع شود و هر دو طرف تلاش کنند که اعتماد یکدیگر را جلب کنند، موانعی بعضا پیش پا افتاده قابل حل می باشند. اما متاسفانه همچنان شاهد این هستیم که به دلیل فقدان اعتماد و اطمینان لازم، خیلی از این موانع همچنان در روابط دو کشور وجود دارد و مانع از گسترش همکاری ها می شود.
واژگان کلیدی: وضعیت روابط ایران و روسیه بعد از توافق هسته ای، روابط امنیتی ایران و روسیه ، روابط ایران و روسیه، وضعیت روابط سیاسی ایران و روسیه
