مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در دنياي امروز يكي از منابع مهمي كه براي كشور هاي جهان مطرح است منابع آبي مي باشد. آب در زندگي انسان مدرن امروزي به اندازه اي اهميت يافته كه بخش عمده اي از تكنولوژي مدرن امروز وابسته به آب است و كار شناسان پيش بيني كرده اند جنگهایی برسر تقسيم آب رخ خواهد داد. افغانستان يكي از كشورهايي است كه از منابع نسبتا غني آب برخوردار است و آبهاي فرواني از دل كوهساران افغانستان از مناطق مركزي، شمال و شمال شرق مي جوشد.گفتگوی زیر در همین زمینه و برای بررسی وضعیت آب و دیپلماسی آب در افغانستان است .
واژگان کلیدی: وضعیت آب در افغانستان، دیپلماسی آب در افغانستان، آب افغانستان،هیرمند، آمو
مرکز بین المللی مطالعات صلح: وضعیت آبی افغانستان چگونه است؟
افغانستان از نظر ژئوپلیتیکی در خشکی محاصره شده است. یعنی به آب های آزاد دنیا راه ندارد. از جانب دیگر می بینیم که در افغانستان از نظر ساختار طبیعی خصوصا در شمال و شرق افغانستان سلسله کوه های مرتفعی همچون کوه بابا و هندوکش وجود دارد که آن ها از نظر منابع طبیعی غنی هستند و می توانند برف و باران را در خود ذخیره کنند. از جنبه دیگر افغانستان از نظر آبی تقریبا خوب است. در افغانستان به موضوع سدسازی با توجه به ظرفیت ها و نیازهایی که وجود دارد، پرداخته نشده است. تنها چند سد محدود در کابل ، قندهار و جلال آباد وجود دارد که در سال های قبل می توانست برای مسئله زراعت مناسب باشد. از طرف دیگر تأمین منابع آبی برای زراعت مشکل است. تقریبا 39 درصد مردم افغانستان در شهر ها و 18 درصد در روستاها برای تأمین آب آشامیدنی خود با مشکل مواجه هستند. در این زمینه محدودیت هایی وجود دارد. در شمال افغانستان رودی به نام آمو وجود دارد که در بعضی قسمت ها عرضی طولانی دارد که تبادل کالا در این قسمت ها می تواند توسط کشتی صورت گیرد. غیر از این مورد، افغانستان راه آبی دیگری ندارد و بیشتر به خشکی محدود شده است. منابع باران و برف افغانستان تقریبا خوب است. اما مشکلی که افغانستان دارد، سدهای محدود است. در کل وضعیت افغانستان از نظر آبی متوسط است. یعنی تقریبا از منابع آبی نسبی بهره مند است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر بخواهیم دیپلماسی آب افغانستان را نگاهی بیندازیم، نگاه دولت افغانستان به آب و منابع آبی در دیپلماسی آبی با همسایگانش چگونه است؟
متاسفانه، مشکلی که دولت افغانستان دارد بعد از سه دهه ای که افغانستان مشکل امنیتی و داخلی دارد. به دلیل مسائل جنگ و ناامنی و مسائلی که در این مدت در افغانستان وجود داشته است، زمینه سیاست آبی کشور چه در داخل و چه در خارج از کشور باید به گونه ای باشد که هم خود افغانستان و هم مشکل همسایه هایش حل شود. از منابع طبیعی و آبی افغانستان بایستی استفاده مثبتی شود و بهره برداری مناسبی صورت گیرد. اما متاسفانه چنین امری صورت نگرفته است. دلیل آن هم این است که سیاستی در این زمینه وجود نداشته است. فقط هیرمند است و این موضوع در اثر اصرار جمهوری اسلامی ایران موجب شد که دولت افغانستان کمیسیونی تشکیل دهد تا تصمیماتی را اتخاذ کند. در حال حاضر در شمال و شرق افغانستان در رابطه با سایر همسایه های افغانستان مانند پاکستان متاسفانه سیاست مشخصی را که بتواند تعیین کننده منابع افغانستان و همسایه های افغانستان باشد، وجود ندارد. دلیل این امر عدم وجود یک دولت مقتدر در افغانستان است. در حال حاضر در افغانستان، دولت در خیلی از زمینه ها برنامه ریزی ندارد و در زمینه آبی هم مشکلاتی را دارد. البته وضعیت کشاورزی افغانستان نسبت به سابق حل شده است. اما هنوز هم دولت افغانستان سیاست مشخصی را در این زمینه ارائه نداده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در حال حاضر مهم ترین مشکلات آبی افغانستان با کشورهایی مانند پاکستان و … چیست؟
در زمینه آبی افغانستان با پاکستان مشکل خاصی ندارد و هنوز هم مسئله ای با پاکستان در این زمینه مطرح نشده است. اختلافات افغانستان و پاکستان بیشتر در ارتباط با مسائل مرزی است. تنها مشکلی که افغانستان از نظر آبی دارد، با جمهوری اسلامی ایران بر سر رود هیرمند است که با توجه به توافقاتی که در حکومت های قبلی صورت گرفته است، گاهی در اثر فشارهای غرب، سیاست هایی به دولت افغانستان تحمیل می شود. لذا گاهی فشارهایی صورت می گیرد که منجر به اختلاف هایی در بین افغانستان و ایران می شود. اما در مورد پاکستان مشکلی وجود ندارد و اگر هم وجود دارد، هنوز مطرح نشده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چرا افغانستان نمی تواند از رودهایی مثل آمو در شمال کشور استفاده کند؟
رود هلیل رود و چندین رود دیگر در افغانستان وجود دارند. اما در اثر عدم وجود امنیت کامل و دولت فعالی که بتواند در این زمینه ها برنامه ریزی کند، این امکان وجود ندارد. دلیل این که چنین زمینه ای برای افغانستان فراهم نشده است، گرفتاری و جنگ و دخالت است. مشکلی ما دخالت های غربی ها نیز هست. متاسفانه دخالت های غربی ها مانع از موفقیت دولت افغانستان برای فکر کردن در این زمینه هاست. این مشکل که مسئله بسیار حیاتی برای دولت افغانستان است، متاسفانه هنوز دولت اقدام موثری در این زمینه صورت نداده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سدهایی مثل سد سلما، آیا می تواند رابطه افغانستان را با کشورهای همسایه دچار چالش کند؟
در صورتی که دخالت های خارجی نباشد، این مسئله با گفتمان کارشناسان دو دولت قابل حل است. این کارشناسان می توانند در مورد مسائل سدسازی با هم وارد مذاکره شوند و مسائل را پیش ببرند که منافع دو طرف در نظر گرفته شود و آسیبی برای کشور دیگر به وجود نیاید. من فکر می کنم در این صورت روابط به چالش کشیده نخواهد شد. صحبت هایی در این زمینه نتیجه تلقین هایی است که از طرف عناصر غربی به افغانستان تحمیل می شود. غربی ها به دنبال این هستند که از این مسئله به عنوان یک سوژه و ابزار استفاده کنند و طوری وانمود کنند که فلان کشور همسایه افغانستان، نسبت به این مسئله سوء ظن دارد. یا نشان دهد که طوری برنامه ریزی شده است که افغانستان، آب را به سمت خودش بکشد. تمام این ها القائات خارجی ها هست و همه این ها منشا اختلافات است که منشا سیاسی دارد و دست غرب در آن دخیل است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: افغانستان در چه صورتی می تواند بهره برداری بیشتری بر آب های رودخانه های مرزی خود داشته باشد؟
این امر در صورتی اتفاق می افتد که دولت افغانستان به صورت مستقل عمل کند و کارشناسان خود افغانستان به همراه کارشناسان کشورهای همسایه وارد نظرخواهی شود و برای این موضوع تعیین تکلیف کند. چون کشورهای همسایه در خیلی از زمینه ها منافع مشترکی دارند. وقتی مسائل مرزی مطرح می شود، منافع دو طرف مطرح است. در صورتی که دولت افغانستان موفق شود که به صورت مستقل عمل کند و با کارشناسان کشورهای همسایه برنامه ریزی کند، طبیعتا به نفع افغانستان خواهد بود. در این صورت افغانستان می تواند از منابع طبیعی خود استفاده کند. در غیر این صورت، اگر مسائل به چالش های سیاسی و مسائل فرامنطقه ای کشانده شود، نه به نفع افغانستان است و نه برای کشورهای همسایه و همجوار افغانستان، نقشی خواهد داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه صورتی افغانستان می تواند از دریای آمو استفاده بهتری ببرد؟
وقتی وضعیت اقتصادی افغانستان بهتر شود، صدور و وارد شدن کالا از طریق دریای آمو در صورتی می تواند انجام شود که اقتصاد افغانستان تقویت شود و روابطش با کشورهای هم جوار حسنه شود و تمام واردات افغانستان و تبادل کالا به صورت منطقه ای صورت گیرد، در این صورت افغانستان می تواند از دریای آمو و کشورهای همجوار مثل ترکمنستان و تاجیکستان و قسمت های همجوار با افغانستان استفاده کند و این موضوع به اقتصاد افغانستان نیز کمک خواهد کرد.
