سیما رفسنجانی نژاد
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
پنجمین کنفرانس همکاری های منطقه ای اقتصادی برای افغانستان (ریکا)، هفتم فروردین با سخنرانی روسای جمهور تاجیکستان، افغانستان و جمهوری اسلامی ایران در دوشنبه پایتخت تاجیکستان آغاز شد. در این کنفرانس مقامات ارشد کشورهای منطقه و وزیران امور خارجه بیش از 70 کشور و سازمان های منطقه ای و بین المللی شرکت داشتند. براساس برنامه های وزارت خارجه افغانستان، این کشور تلاش دارد تا با تقویت زیرساخت های انتقال انرژی، توسعه منابع انسانی در منطقه، سرمایه گذاری، تجارت و ترانزیت با همکاری سازمان های منطقه ای و بین المللی هماهنگی های بیشتری بین کشورهای شرکت کننده ها به وجود آید. لذا در این مقاله به بررسی نقش کشورهای منطقه در بهبود اوضاع اقتصادی و امنیتی افغانستان می پردازیم.
تحلیل رخداد:
موضوع امنیت در افغانستان زمانی باثبات خواهد شد که توسعه اقتصادی در این کشور شکل بگیرد و شواهد نشان می‌دهد که دولت افغانستان از اتکای صرف به کمک های ناتو و آمریکا برای تقویت ثبات افغانستان دلسرد شده و استفاده از ظرفیت های اقتصادی منطقه را مورد توجه قرار داده است. افغانستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی محل اتصال سه منطقه مهم خاورمیانه، آسیای مرکزی و جنوب آسیا است. حادثه 11 سپتامبر 2001 و حضور نظامی آمریکا و متحدانش در افغانستان برای مقابله با تروریسم، مسائل افغانستان را به لحاظ منطقه ای و جهانی اهمیت زیادی بخشید واگرچه غربی ها چنین عنوان می کردند که به زودی امینت پایداری را در افغانستان برقرار خواهند کرد ولی پس از گذشت 10 سال از اشغال این کشور هنوز هم در زمینه امنیت، معضلات بی شماری وجود دارد. آثار و تبعات تداوم بحران امنیت افغانستان در یک دهه اخیر موضوع مهم بسیاری از کنفرانسها و نشستهای منطقه ای و بین المللی بوده است. اگرچه افغانستان در یک دهه اخیر به تدریج از نهادهای قانونی و دموکراتیک برخوردار شده است، اما چالشهای اساسی لاینحل افغانستان برای کشورهای منطقه و بخصوص کشورهای همسایه تهدید جدی محسوب می شود.
تحولات افغانستان در یک دهه اخیر با وجود تداوم بحران ناامنی، به سمت همکاریهای منطقه ای پیش رفته است. تروریسم، بینادگرایی و قاچاق مواد مخدر مهمترین موضوعاتی هستند که منطقه و جهان را نسبت به افغانستان حساس می سازند. البته بعد مثبت تحولات افغانستان نباید فراموش شود، این کشور با پشت سرگذاشتن دوران جنگهای داخلی و سروسامان بخشیدن به اوضاع داخلی می تواند فرصتهای مناسب برای سرمایه گذاری نیز به همراه داشته باشد که این مساله نیز به طور جدی مورد توجه کشورهای همسایه و جهان می باشد. بنابراین مشارکت دادن افغانستان در بسیاری از نشست های منطقه ای و جهانی به عنوان عضو ناظر، عضو میهمان و یا عضویت رسمی نه فقط به دلیل تمایل افغانستان بلکه به دلیل موضوعات فراگیر و فرصتها و چالش های موجود در این کشور نیز می باشد.
در حالی که افغانستان، نیازمندی شدیدی به گسترش و پویایی روابط اقتصادی و بازرگانی خود با کشورهای مختلف جهان به ویژه همسایه ها دارد، برگزاری کنفرانس ریکا با موضوع گسترش همکاری های اقتصادی با افغانستان در دوشنبه پایتخت تاجیکستان، گامی بلند و استوار در این راستا به حساب می آید. در شرایط فعلی سیاسی و اقتصادی افغانستان، برگزاری چنین کنفرانس هایی، بی گمان بر وضعیت اقتصادی این کشور تاثیر مطلوب برجا خواهد گذاشت. اولین اجلاس ریکا در سال 2005 در کابل، دومین اجلاس در سال 2006 در دهلی نو، سومین اجلاس آن در سال 2009 در اسلام آباد، چهارمین آن در اواخر سال 2010 در استانبول ترکیه و پنجمین کنفرانس آن در شهر دوشنبه با حضور رهبران شماری از کشورهای همسایه به هدف تقویت زیرساخت های انتقال انرژی، توسعه منابع انسانی در منطقه، سرمایه گذاری، تجارت و ترانزیت با همکاری سازمان های منطقه ای و بین المللی برگزار شد. برخلاف سایر کنفرانس ها در مورد افغانستان، این کنفرانس در حالی برگزار شده است که پاکستان تحت فشارهای شدید بین المللی قرار دارد و متهم بودن پاکستان به حمایت گسترده از تروریسم و در کنار این مساله رقابت شدید میان هند و چین بر سر منابع معدنی افغانستان، جایگاه افغانستان را در این شرایط ارتقا داده و نقش پتانسیل های اقتصادی آن کشور را برای همه کشورهای منطقه مهم نموده است. بی گمان این کنفرانس در امر پویایی اقتصادی افغانستان تاثیر گسترده برجا خواهد گذاشت. گسترش مناسبات اقتصادی و بازرگانی میان افغانستان و کشورهای منطقه منجر به همسویی های بیشتر سیاسی در برابر چالش های چون تروریسم و مواد مخدر خواهد شد و در این میان، افغانستان به عنوان آسیب پذیرترین نقطه در هر دو مورد، در صورت همکاری های بیشتر منطقه ای دارای منافع بی شماری خواهد بود. همچنین، قرار است کنفرانس بین المللی توکیو در ماه جولای سال جاری میلادی برگزار شود. در این کنفرانس تعهدات کشورهای مختلف برای کمک به افغانستان از سال 2015 تا 2025 مورد بحث قرار خواهد گرفت و نشست ریکا می تواند مقدمه مناسبی برای اجلاس توکیو باشد.
به طور کلی زیربناهای اقتصادی در افغانستان تا قبل از 11 سپتامبر به دلیل سه دهه جنگ و ناآرامی نابود شده است. اقتصاد افغانستان مبتنی بر دامداری و کشاورزی است که در یک دهه اخیر با دو چالش عمده مواجه بوده است. چالش اول فقدان زیرساخت های حمل و نقل و چالش دوم محدودیت های جغرافیایی بالقوه در کشاورزی که توسعه اقتصادی افغانستان را مختل ساخته است. این چالشها منجر شده است تا اقتصاد افغانستان در مسیر نادرست و تحت تاثیر کشت مواد مخدر قرار گیرد. به همین علت افغانستان مثل همیشه ناگزیر از تاثیرپذیریهای پیرامونی است زیرا تحولات افغانستان ارتباط مستقیم با تحولات پیرامونی این کشور دارد. به گونه ای که بدون همکاری و همگرایی جدی و صادقانه قدرت ها و کشورهای منطقه ای هیچ گونه موفقیتی در برنامه ها و طرح های مصالحه با مخالفان مسلح بدست نخواهد آمد. تجربه چند دهه جنگ و خشونت در این کشور نشان می دهد که بدون یک توافق و اجماع نظر منطقه ای در مورد افغانستان هیچ گاه این کشور نتوانسته است از ثبات و امنیت پایداری برخوردار باشد.
با روی کار آمدن نظام جدید در افغانستان که از کنفرانس بن اول در آلمان آغاز شد با حضور نمایندگان تمامی کشور های منطقه و قدرت های مهم جهان رقم خورد و تاکنون نیز این نظام کنونی توانسته است با همین همکاری های وسیع منطقه ای و کمکهایی که کشورهای همسایه به این کشور داشته اند خود را حفظ نماید. این بدین معنا است که اگر این همگرایی منطقه ای در مورد افغانستان وجود نداشته باشد بسیار سخت است که بتوان به موفقیت هر نوع اقدام و طرحی در این کشور امیدوار بود. رئیس جمهور افغانستان بارها تاکید داشته که همکاری با کشورهای منطقه اولویت سیاست خارجی افغانستان است. حامد کرزای در پنجمین اجلاس حمایت از اقتصاد افغانستان نیز با مهم ارزیابی کردن همکاری های اقتصادی منطقه بیان داشت که برای توسعه تجارت با افغانستان شرایط مناسب را فراهم می کنیم اما همکاریهای منطقه ای باید از مرحله حرف به مرحله عمل در آید. رئیس جمهور افغانستان افزود صلح، ثبات، پیشرفت و امنیت برای همه ملتها باید وجود داشته باشد و ما نیز آرزو می کنیم صلح پایدار در افغانستان با کمک کشورهای منطقه فراهم شود. کرزی توسعه اقتصادی را اولویت حیاتی افغانستان دانست.
باتوجه به سطح بالای تعاملات منطقه ای درباره افغانستان دیگر آمریکایی ها و اروپایی ها حرف اول را در مسائل اقتصادی افغانستان نخواهند زد بلکه اکنون کشورهای منطقه و همسایه افغانستان هستند که به عنوان بازیگران اقتصادی در افغانستان عمل خواهند کرد. در سالهای اخیر، کشورهای غربی تلاش کردهاند تا به هر نحوی اقتصاد افغانستان را در کنترل خود داشته باشند اما با این وجود باز هم کشورهای همسایه در رونق اقتصادی این کشور نقش بارز و برجسته ای ایفا کرده اند.
از مجموع حدود 60 میلیارد دلاری که به افغانستان کمک شده، تنها 24 میلیارد آن را پاکستان اعطا کرده و نزدیک به 40 درصد واردات افغانستان از گمرکات این کشور صورت میگیرد و نیز ایران علاوه بر سرمایه‌گذاری های پیشین خود، به تازگی بیش از صد میلیون دلار، روی شرکت تولید سیمان در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است. برخلاف کنفرانس های پیشین در خصوص افغانستان، کنفرانس ریکا در حالی برگزار شده که شرایط منطقهای دست خوش یک سلسله تحولات شده و روند خروج غربی ها از افغانستان قوت گرفته است. کارشناسان افغانی براین باورند که در این کنفرانس همسویی ها و همگرایی های منطقه ای بیش تر تقویت شده و در مقابل از نقش و تاثیرگذاری غربی ها در امور افغانستان به ویژه در زمینههای اقتصادی کاسته شده است. همکاری های منطقهای در افغانستان بی هیچ تردیدی فرصت های بی نظیری را برای توسعه و تقویت اقتصاد منطقه فراهم می آورد. این همکاری ها می تواند به بهبود اوضاع اقتصادی و امنیتی منطقه کمک کند.
دورنمای رخداد
برگزاری کنفرانس یاد شده برای افغانستان ثابت می كند كه شرایط منطقه برای تحقق همكاری های اقتصادی فراهم است. در این میان، افغانستان ضمن تلاش برای تامین صلح و ثبات در كشور خود، قصد دارد از لحاظ اقتصادی روی پای خود بایستد و نقشی را كه شایسته استعداد و امكانات طبیعی، بشری و جغرافیایی آن است در اقتصاد جهان و منطقه بازی نمایند. اهمیت این موضوع دراین است که بدون یک اقتصاد پایدار، زمینه برای پاسخگویی به مسایل امنیتی افغانستان وجود ندارد و شانس ایجاد فرصت برای مبارزه با معضلات داخلی کمتر می شود.
در صورتی که اراده جامعه بین المللی برای همکاری در تثبیت امنیت و بازسازی افغانستان جدی باشد و کشورهای جهان به تعهدات خود عمل کنند،استقرار امنیت در این کشور دور از دسترس نخواهد بود. برگزاری پنجمین کنفرانس ریکا می تواند گام مثبتی در مسیر توسعه همکاری های اقتصادی مشترک میان کشورهای منطقه باشد. با تقویت زیرساخت های انتقال انرژی، توسعه منابع انسانی در منطقه، سرمایه گذاری، تجارت و ترانزیت با همکاری سازمانهای منطقهای و بینالمللی می توان به آینده اقتصادی افغانستان امیدوار بود.
