همکاریهای نرم افزاری و سخت افزاری ترکیه وپاکستان در زمینه های نظامی و امنیتی

دکتر افشار سلیمانی

سفیر پیشین و کارشناس ترکیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC 

بسترها و علل همكاري هاي دفاعي امنيتي تركيه پاكستان

دو کشور مسلمان ترکیه و پاکستان در یک منطقه جغرافیایی که دارای اهمیت ژئواستراتژیک است قرار دارند و به دلیل تنشهای منطقه ای موجود در همسایگی دو کشور و منطقه و همسایگی ایران با ترکیه و پاکستان، همسایگی با عراق و افغانستان و همچنین منابع نفتی در خلیج فارس از اهمیت راهبردی برخوردار است. به دلایل ژئوپولتیکی و از آنجا که پاکستان نیز مانند ترکیه راهرو انرژی آینده است و جایگاه خاصی در منطقه دارد و دوکشور به عنوان دو عضو اصلی ائتلاف نظامی خودساخته عربستان محسوب میشوند ( هر چند که فرصت ایفای نقش عملیاتی به نفع عربستان را نیافتند) لذا روابط سیاسی و همکاری های نظامی-دفاعی نسبتا نزدیکی با یکدیگر دارند .

ضرورت همکاریهای حمل و نقلی، ارتباط از راه دور، صنعت، توریسم و همکاریهای اقتصادی و فرهنگی نیز بر اهمیت جایگاه دو کشور برای یکدیگر را افزایش میدهد. از سوی دیگر روابط راهبردی هر دو کشور برغم برخی اختلافات با امریکا این دو کشور را به هم نزدیک ساخته است. هر چند که از نظر جمهوری خواهان آمریکا اخوانی ها در ردیف گروههای تروریستی قرار دارند (گروهی که اردوغان خود نیز وابسته به آن است) اما ازدید آنها ترکیه میتواند منافع آمریکا را درمنطقه آسیای غربی تامین کند و مانع از باصطلاح توسعه طلبی ایران درمنطقه شود. بنابراین ترکیه در راستای تقویت روابط با کشورها و مجموعه های اسلامی وتنظیم روابط با کشورهای غربی و حفظ بازار خارجی و یارگیری درقبال کشورهای مختلف خود به پاکستان نیاز دارد و تا حدود زیادی این نیاز متقابل است .

برغم اینکه دو کشور ترکیه و پاکستان در مجاورت مرزی با یکدیگر قرار ندارند، اما بحرانهای موجود در منطقه از جمله در سوریه ،یمن ، لبنان ، فلسطین و برخی آفت وخيزها در خلیج فارس و رویکرد غرب نسبت به این منطقه و وجود رقابت میان بازیگران سبب گردیده تا این دو کشور به سمت توسعه همکاریهای نظامی و امنیتی حرکت کنند .بویژه  در شرایط کنونی که آنکارا به اهداف خود در سوریه  نرسیده و برغم انجام عملیات سپرفرات با چالشهاي مهمی مواجه است (از جمله اینکه نگران حمایت آمریکا از شاخه نظامی حزب دموکراتیک سوریه (پ.ی.گ) که ازسوی پ .ک.ک نیز پشتیبانی میشود می باشد) از سوی ديگر از آنجا که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در جریان تبلیغات انتخاباتی بر قطع کمکهای مالی به کشورهایی چون پاکستان تاکید کرده بود، میتواند پاکستان را بیش ازپیش به ترکیه نزدیک سازد. هر چند درمجموع ارتباط دو کشور با آمریکا نیز عاملی برای همکاری منطقه ا ی آنها  تحت حمایتهای این کشور محسوب میشود. از این رو افزایش همکاریهای نظامی  دوکشور میتواند بر وزن منطقه ای آنها و همینطورپاکستان بیفزاید و توان چانه زنی این دو بازیگر منطقه ای را بویژه در مسائل ناهمسو با ایران افزایش دهد.

 مزید بر موارد برشمرده شده دو کشور در موضوع کشمیر و قبرس همکاری استراتژیکی داشته و دارند و برخی نیازهای نظامی آنکارا در جریان جنگ هند و پاکستان ازسوی ترکیه تامین شده است. همچنین آنکارا به لحاظ سیاسی از اسلام آباد حمایت میکند و بطور متقابل پاکستان نیز از موضع ترکیه در مورد قبرس حمایت کرده است. در بحران قره باغ نیز دو کشور از آذربایجان حمایت میکنند و به دلیل تصرف بیست درصد از اراضی آذربایجان توسط ارمنستان با کمک مستقیم روسیه با ارمنستان قطع رابطه کرده اند. (البته ترکیه و ارمنستان اختلافات تاریخی نیز با یکدیگر دارند )  مجموعه رویکردهای ترکیه و پاکستان به تحولات منطقه ای و برخورداری از دیدگاه و منافع مشترک موجب شدا است تا دوکشوردر مبارزه با تروریسم نیز همکاری مشترک داشته باشند .

بنابراین بنظر میرسد با توجه به همسویهای دو کشور در مسایل مختلف منطقه ای و ایدیولوژیکی و نبود اختلاف جدی میان طرفین، ترکیه در جهت تقویت حضور خود در مناطق پیرامونی و بیشتر در آسیای غربی که قفقاز و خلیج فارس و خاورمیانه را شامل میشود، قصد دارد پاکستان را با خود همراه سازد و پاکستان نیز با این همکاری منافع امنیتی واقتصادی خود را تامین میکند .بویژه آنکه در سوریه و عراق و در برخی مسائل با ایران در ارتباط با سوریه و عراق با چالشهایی مواجه شده است، هر چند که بنظر میرسد مقوله عثمانگیری با واقعیات داخلی وخارجی ترکیه و تحولات منطقه و جهان سازگاری ندارد.

دولت ترکیه پس از متهم شدن به حمایت از داعش، در حال حاضر با تهدیدات امنیتی روبرو شده و عملیات خود علیه داعش و حزب پ.ک.ک کردستان (PKK) را افزایش داده است. در این بین برخی کارشناسان امنیتی منطقه می‌گویند که گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه ساخت آمریکا و متحدین آن همچون رژیم صهیونیستی، عربستان و ترکیه است و ورود این گروه در افغانستان و پاکستان نیز به وسیله اسلام‌آباد صورت گرفته است. موضوعی که از سوی مقامات ترکیه و عربستان تکذیب میشود، اما هیلاری کلینتون وزیر خارجه دولت نخست باراک اوباما در کتاب خود به ایجاد داعش توسط امریکا اعتراف کرده بود .در همین حال برخی کارشناسان معتقدند دو کشور به دنبال همآهنگ سازی برنامه انتقال داعش به شمال افغانستان به دلیل افزایش احتمال شکست داعش درسوریه و عراق هستند. باتوجه به وجود ادعاهایی مبنی بر ورود داعشیها به سوریه از طریق ترکیه و حمایتهای پاکستان از طالبان و القاعده این ظن تقویت میشود.

علاوه بر موارد مهم مذکور ایفای نقش احتمالی ترکیه در روابط میان پاکستان و اسرائیل نیز از ابعاد دیگر روابط  امنیتی و نظامی ترکیه و پاکستان تلقی میشود. در همین راستا چندی پیش خورشید محمود قصوری وزیر خارجه اسبق پاکستان در گفتگویی اعلام کرده بود در دوره ریاست جمهوری پرویز مشرف، پاکستان با اسرائیل روابط مخفیانه داشت و امکان دارد هنوز نیز این روابط ادامه داشته باشد. به گفته وی پاکستان قصد داشت با آمریکا توافقنامه هسته ای به امضا برساند، اما لابی صهیونیست در آمریکا با آن مخالفت می کرد به همین علت من مجبور شدم برای جلب حمایت اسرائیل به «تل آویو» سفر کنم و ترکیه واسطه این سفر شد. او در ادامه می افزاید تصمیم سفر به اسرائیل طی اجلاس بلند پایه ای به ریاست خود پرویز مشرف صورت گرفت. در این سفر اسرائیل به ما قول داد تکنولوژی هسته ای و تمام مزایای هسته ای را در اختیار پاکستان قرار دهد.

از دیگر موارد همکاری های امنیتی اسلام آباد -آنکارا این است که وزارت کشور پاکستان برای جلب نهایت رضایت دولت ترکیه، قبل از سفر چندماه پیش رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه به پاکستان که طی یک دهه اخیر  هفتمین سفر در این سطح محسوب میشود، دستور اخراج تمام پرسنل تُرک تبار مدارس پاک-تُرک در پاکستان را که بنا بر ادعای آنکارا، ‘فتح الله گولن’، متهم اصلی کودتای نافرجام ترکیه در مدیریت آنها نقش دارد صادر کرد. این اقدام اسلام آباد حاکی از  اهمیت روابط دوطرفه و همکاريهاي امنیتی فیمابین دوکشور است .لازم به ذکراست که پس از کودتای نافرجام  چندماه پیش در ترکیه ،مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه این کشور نیز حدود دو ماه قبل از سفر اردوغان به پاکستان به این کشور سفر کرده بود و خواستار مسدود کردن مدارس منتسب به فتح الله گولن در این کشور شده بود. جماعت گولن 21 مدرسه و مرکز آموزشی و فرهگنی را در پاکستان اداره میکرد.

البته باید توجه داشت که همکاری های امنیتی ترکیه وپاکستان از دوران عضویت دوکشور در سازمان سنتو وجود داشته است، اما در یک دهه اخیر، توجه به همکاری های امنیتی و نظامی بعد دیگری به خود گرفته است. چنانچه گفتگوهای نظامی عالیرتبه از سال 2002 میان ستادهای مشترک ارتش دو کشور برقرارشده و تاکنون ده نشست مشترک برگزار شده است.مقامات نظامی پاکستان و ترکیه در اکتبر سال گذشته در دهمین نشست «گروه گفت‌وگوی نظامی سطح بالا» (HLMDG) در اسلام‌آباد اعلام کرده بودند که همکاریهای نظامی دوکشور بیش از پیش گسترش خواهند داد. گفته میشود یازدهمین نشست از این دست به منظور گسترش همکاری‌های نظامی دو جانبه، در آینده نزدیک در آنکار برگزار خواهد شد. همچنین با توجه به نقش ارتش در هر دو کشور ترکیه و پاکستان، همکاری قوای نظامی برپایه منافع دوجانبه میتواند در حوزه های زیادی شکل جدی گیرد. به عنوان نمونه دو کشور در حوزه همکاری دفاعی و تبادل تجربه و اطلاعات در زمینه تجهیزات نظامی، انجام مانورهای مشترک نظامی و تولیدات دفاعی و ایجاد همکاری نظامی طولانی مدت، افزایش همکاری نظامی و مبارزه با تروریسم تلاش هایی را انجام داده اند و اخیرا نیز در حوزه همکاری در تولید و انتقال فناوری محصولات دفاعی بر اساس نیازهای دو کشور، پروژه ارتقاء جنگنده های اف-16 پاکستان توسط صنایع هوایی ترکیه، تولید تجهیزات دفاعی و احتمال تولید مشترک بالگردهای جنگی و.. گام هایی را برداشته اند. در کنار این امر، باید به صادرات دفاعی و نظامی ترکیه به پاکستان هم توجه کرد. اخیرا معاون وزیر دفاع پاکستان اعلام کرد کشورش و ترکیه به طور مشترک در زمینه دفاعی همکاری می‌کنند و همکاری‌های دو کشور در بخش‌های ارتباطات، هواپیما و کشتی سازی نیز درحال گسترش است.

موضوع قابل توجه دیگر این است که  همکاری‌های نظامی ترکیه و پاکستان پس از کودتای نافرجام اخیر درترکیه -که فرصتی تاریخی دراختیار رجب طیب اردوغان برای احاطه فراگیر بر ساختارهای حکومتی و حذف و کنترل فزاینده رقبای خود قرارداد -افزایش یافته است .در همین راستا افزایش دیدارها و مذاکرات متقابل مقامات نظامی دو طرف در شهرهای مختلف دو کشور  و تاکید و برنامه ریزی برای گسترش همکاریهای نظامی -امنیتی  قابل مشاهده است .

باین ترتیب همکاری‌های نظامی  پاکستان و ترکیه در بخش‌های مختلف هوایی، دریایی و زمینی در حال تقویت است و مقامات نظامی ، سیاسی و امنیتی در مذاکرات فیمابین خواستار تنوع بیشتر در محدوده این همکاری‌ها شده اند. مبارزه با تروریسم، آموزش نظامی سربازان پاکستانی در ترکیه و همکاری اطلاعاتی از دیگر زمینه های همکاریهای دفاعی -نظامی دوکشور است. چنانچه چند ماه پیش از این نیز درحاشیه مراسم افتتاحیه آموزش نظامی چند ملیتی خدمه پرواز (MMFCT) درترکیه ، مقامات ارشد نیروهای هوایی دوکشور تفاهمنامه آموزش خلبانان پاکستانی در ترکیه را به امضا رساندند. مقامات نیروی هوایی ترکیه و پاکستان در این دیدار توافق کردند تا سالانه این خلبانان برای آموزش به مرکز آموزش نظامی چند ملیتی خدمه پرواز معرفی شوند. همچنین اخیرا وزارت دفاع پاکستان اعلام کرد، ترکیه از این کشور هواپیماهای آموزشی سوپر مشاق خریداری می‌کند و هواپیماهای حمل سوخت برای اسلام‌آباد می‌سازد. پیشتر نیز ترکیه برای تولید زیردریایی آگوستا ۹۰ با  پاکستان به توافق رسیده است. در بعد دیگری لازم به ذکراست که ترکیه و پاکستان درباره جزئیات طرحی برای مدرن سازی سه فروند زیردریایی کلاس آگوستای نیروی دریایی پاکستان از سوی ترکیه گفت و گو کرده اند.

قرارداد فروش بالگردهای جنگی تی-129 توسط ترکیه به پاکستان، یکی دیگر  از مهم ترین موضوع های همکاری دفاعی میان دو کشور است.ترکیه با همکاری ایتالیا بالگردهای نظامی و چند منظوره تی-129 را تولید می کند. مقامات پاکستانی خواستار خرید چهار فروند شناورهای جنگی رادار گریز و ضدزیردریایی از ترکیه هستند که این شناورها در پاکستان ساخته خواهد شد.طبق اعلام ‌ وزارت دفاع پاکستان ،همکاری این کشور با ترکیه درزمینه های نظامی ودفاعی سبب تقویت صنعت تولیدات دفاعی پاکستان می‌شود و درآمد سرشاری برای این کشور دارد.

تقویت همکاری های دوجانبه در حوزه های دفاعی، نظامی و امنیتی و نیز گفت و گو در خصوص مهم ترین مسائل منطقه ای از جمله تحولات جاری در خاورمیانه و افغانستان، از مهم ترین موضوعات همکاری میان ترکیه و پاکستان است. چنانچه در رزمایش نظامی چندملیتی مشترکی که اخیرا با حضور گروهی از نیروهای مسلح پاکستان، ترکیه، آمریکا، انگلستان، بلژیک، عربستان، قطر و جمهوری آذربایجان (با هدف تعمیق روابط نزدیک و دوستانه این کشورها به ویژه گسترش همکاری ها میان نیروهای مسلح آنها درترکیه برگزار شد) فرماندهان نظامی این کشورها نیز حضور داشتند. رئیس جمهوری ترکیه در دیدار فرمانده ارتش پاکستان از دستاوردهای ارتش پاکستان در عملیات ضدتروریستی موسوم به “ضرب عضب” در راستای کمک به برقراری صلح و ثبات در منطقه تمجید کرد.

آينده همكاري هاي دفاعي امنيتي تركيه پاكستان

آنچه مشخص است باتوجه به همسویی های ایدیولوژیکی و عملیاتی بیشتر ترکیه و پاکستان در مسایل جهان اسلام و منطقه غرب آسیا بویژه خاورمیانه و در مجموع قرارگرفتن این دو کشور در جبهه متفقین غربی-عربی-اسراییلی ( برغم اختلافات نسبی موجود ) بنظر میرسد همکاریهای دولتهای ترکیه وپاکستان در جهت عکس منافع دولت ایران قراردارد و مواضع مخالف اخیر آنکارا در قبال رویکردهای منطقه ای ایران باردیگر نشان داد که درصورت ایجاد فرصت برای ترکیه این کشور درمسیر مخالف منافع و امنیت ملی ایران گامهای جدیتری میتواند بردارد ، ازسوی دیگر با امعان نظر به مشکلات امنیتی ناسی از رفتارهای پاکستان در مرز با ایران و حوادث تلخ ضد تشیع درداخل پاکستان و عدم وفای به عهد اسلام آباد در اجرای خط لوله صلح میتوان از احتمال همکاریهای این کشور با ترکیه برعلیه ایران در هرفرصتی که پدید خواهد آمد سخن گفت، بویژه آنکه در هرگونه عملیات تخریبی و ایذایی احتمالی همسویی و مساعدت مخالفان غربی ، عربی ایران  و اسراییل به آنها دور از ذهن نیست.

واژگان کلیدی: همکاری، ترکیه و پاکستان، نظامی، امنیتی‎، اسلام آباد و آنکارا، روابط