نگرش بازیگران خاورمیانه به حل برنامه هسته ای ایران

دکتر علی امیدی

استادیار روابط بین الملل(گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان)

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

برنامه هسته ایران تبدیل به یکی از موضوعات بین المللی شده است که بازیگران منطقه ای هریک در چارچوب استراتژی ملی خود و همچنین نحوه ارتباط و وابستگی به مراکز ثقل قدرت نظام بین الملل به آن واکنش نشان داده اند. به عبارت دیگر، موضوع هسته ایران یک بحث خنثی نیست که بازیگران منطقه ای بی تفاوت از آن بگذرند. در این نوشتار به رویکرد بازیگران منظقه ای خاورمیانه به حل و فصل برنامه هسته ای ایران با توجه به نزدیک شدن به ضرب العجل 2 آذر 93 می پردازیم. در این نوشتار، مهمترین بازیگران منطقه ای چهار کشور ترکیه، عربستان، مصر و اسرائیل مفروض گرفته شده است.

واژگان کلیدی: مربع خاورمیانه ای ، اختلاف هسته ای ،ایران و 1+5 ، نگرش خارومیانهیی، اتحادیه خارومیانه، بحران هسته ای

• ترکیه

ترکیه از ابتدای مطرح شدن مسئله هسته ای ایران، نقش مثبتی در قبال آن اتخاذ کرده است. این کشور از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه(2002) سیاست تبعیت با چشمان بسته از غرب را کنار گذاشت و نسبتا سیاست هوشمندانه ای در چارچوب مشارکت با غرب را در پیش گرفت. آنکارا به دنبال حل و فصل مناقشه هسته ایران در چارچوب رژیم ان پی تی است. از یکسو، حق بهره مندی مسالمت آمیز از انرژی هسته ای را برای ایران به رسمیت می شناسد و از سوی دیگر در راستای رژیم عدم اشاعه، از هرگونه تغییر جهت ایران به سمت عدم شفافیت یا استفاده نظامی از تکنولوژی هسته ای مخالف است. آنکارا، توانمندی هسته ای ایران از جهت نظامی را بر خلاف امنیت ملی خود و همچنین ثبات منطقه ای ارزیابی مکی کند. قطعا ترکیه از تجهیز هسته ای رژیم صهیونیستی ناخرسند است، ولی بجای ایران، حق موازنه هسته ای با اسرائیل را فقط برای خود قائل است. نکته مهمتر اینکه، ترکیه ایران را به عنوان شریک تجاری مهم و قابل اطمینان قلمداد می کند. تشدید تحریم های ایران یا احیانا درگیری نظامی احتمالی ایران و آمریکا( یا اسرائیل) بری آنکار مطلوب نیست؛ در واقع ایران و آمریکا در صورت درگیری نظامی، روابط فزاینده اقتصادی تهران- آنکارا را به خطر می اندازند و احتمالا چالش های امنیتی نیز برای آنکارا بواسطه مجاورت جغرافیایی بوجود خواهد آمد. از این رو، آنکارا به دنبال حل و فصل سریع این مسئله است. میزبانی چند دور مذاکرات 5+1 ، ابتکار عمل دیپلماتیک با همکاری برزیل و رأی منفی در شورای امنیت به تحریم های بیشتر علیه ایران در این راستا ارزیابی می شود.

• عربستان

در مجموع سیاست عربستان در قبال برنامه ای هسته ای ایران از یک الگوی آونگی پیروی می کند. اگر رابطه با ایران غیر تنش آلود باشد، ایران هسته ای در چارچوب رژیم عدم اشاعه را با اکراه تحمل می کند. اگر رابطه بد باشد توانمند شدن در هر حوزه اعم از هسته ای و غیر هسته ای را بر نمی تابد. پس از انقلاب اسلامی ایران، عربستان تهران را به عنوان دشمن و رقیب خود در منطقه قلمداد می کند. این کشور از هر فرصتی برای تضعیف ایران بهره می گیرد: از رقابت برای تصاحب بازار نفت ایران و نتیجتا کاهش قیمت نفت گرفته تا جنگ وکالتی در عراق و سوریه. ریاض به عنوان دولت وابسته به غرب در مجموع تابع سیاست های آمریکا است. از اینرو حل و فصل برنامه هسته ای ایران را در چارچوب گفتمان غرب دنبال می کند. از سوی دیگر، عربستان برنامه هسته ای ایران را نوعی تغییر موازنه قدرت منطقه ای نیز ارزیابی می کند؛ از اینرو از تلاش غرب برای مهار و تضعیف آن قویا پشتیبانی می کند. ولی این رویکرد بدان معنا نیست که عربستان و سایر دول عربی منطقه از مناقشه نظامی بین ایران و آمریکا حمایت کنند؛ زیرا آسیب یک جنگ احتمالی در وهله اول متوجه کشورهای منطقه است که آنها از وقوع آن اکراه دارند.

• مصر

سیاست مصر در قبال برنامه هسته ای ایران جالب است. به رغم اینکه انتظار می رود که مصر شدیدا با برنامه ای هسته ای ایران مخالف باشد، ولی این کشور سیاست متعادلی در قبال برنامه هسته ای ایران اتخاذ کرده است و قاهره حق ایران را در چارچوب رژیم عدم اشاعه می پذیرد و فشارهای غرب علیه ایران را ناعادلانه قلمداد می کند. خصوصا مصر معادله هسته ای ایران را در چارچوب سیستم منطقه ای و سیاست تبعیض آمیز غرب در اغماض سیاست های جنگ افروزانه رژیم صهیونیستی ارزیابی می کند. از اینرو مصر مایل به حل و فصل برنامه هسته ای ایران در چارچوب حقوق بین الملل می باشد. با توجه به فقر مصر در بخش انرژی، مصر می داند تبعیت کامل از غرب در مخالفت با برنامه هسته ای ایران دیر یا زود دامن قاهره را نیز خواهد گرفت. از اینرو، مصر سیاست محتاطانه همراه با به رسمیت شناختن حق ایران در بهره مندی صلح آمیز از انرژی هسته ای اتخاذ کرده است. بنابر یک نظرسنجی در اکتبر 2012، 65 درصد از مصری‌ها از تجدید روابط با ایران حمایت کردند و 61 درصد نیز از پروژه هسته‌ای ایران دفاع کردند. این نشان می دهد که دولت مصر نمی خواهد موضعی کاملا مخالف افکار عمومی خود علیه ایران اتخاذ نماید یا سیاستی در پیش بگیرد که دیر یا زود دامنگیر خود شود.

• اسرائیل

رژیم صهیونیستی مخالف سرسخت توانمندی ایران در هر چیزی خصوصا در انرژی هسته ای است. این رژیم، ایران را دشمن اصلی خود در منطقه قلمداد می کند و بالطبع با هرگونه توانمندی ایران در بخش هسته ای و نظامی مخالفت سرسختانه ای در پیش گرفته است. این رژیم به کمک لابی های خود بر کشورهای غربی القا می کند که برنامه هسته ای ایران صرفا نظامی بوده و ادامه آن برای امنیت تلاویو، غرب و متحدین آمریکا خطرناک است. از سوی دیگر، برنامه هسته ای ایران بهانه ای برای اقدامات تهاجمی این رژیم در سطح منطقه فراهم آورده و اسرائیل از اطاله پرونده و عدم حل فصل آن و همچنین تحریم و انزوای بیشتر ایران استقبال می کند. کنگره آمریکا نیز به عنوان پشتیبان سنتی اسرائیل، سیاست های این رژیم را تبدیل به قانون رسمی دولت آمریکا می نماید. اسرائیل بارها اعلام کرده است که نمی تواند توافق هسته ای ایران و امریکا به همراه شرکای غربی آن را حتی برای مصارف صلح آمیز بپذیرد. از اینرو، اسرائیل با هر گونه توافق هسته ای ایران و غرب در راستای به رسمیت شناختن حق ایران مخالف بوده و حتی خواستار وخامت بیشتر اوضاع در راستای تحریم و حتی ضربه زدن نظامی علیه ایران می باشد. بطوریکه می توان ادعا کرد که یکی از عوامل اصلی به نتیجه نرسیدن مذاکرات، دست اندازی های این رژیم و لابی های آن می باشد.