عباس پرورده
کارشناس خاورمیانه
مقدمه:
انفجار تروریستی انتحاری در مسجد امام صادق (ع) از بزرگترین مساجد کویت، در منطقه «الصوابر» در پایتخت این کشور 27 نفر در این انفجار کشته و دهها تن دیگر زخمی شده‌اند؛ گروه تکفیری داعش مسئولیت این حمله تروریستی را بر عهده گرفته است. انفجار زمانی رخ داد که نمازگزاران در حال ادای نماز جمعه بودند و عامل انتحاری در رکعت آخر وارد مسجد شد. . نوشتار زیر نگاهی به علل این امر و حضور سلفی ها و تکفیری ها در کویت دارد .
واژگان کلیدی: داعش و نگاه به شیعیان، جریان های تکفیری وسلفی در کویت ، شیعیان کویت، داعش در کویت ، داعش و نگاه به شیعیان، جریان های تکفیری در کویت
وضعیت گروه های تندرو سلفی و تکفیری در کویت
گروههای سلفی در منطقه تقریبا زمینه حضور در همه کشورها را دارند. این به چند دلیل است. نخست آموزه های انحرافی که از سلفی گری انشقاق یافته و امروز در حال آتش افروزی و افزایش رفتارها و اندیشه های افراط گرایانه در خاورمیانه است. دیگر وجود حکومت های غیردمکراتیک عمدتا عرب در منطقه که فاقد ساز وکارهای لازم به عنوان یک دولت پاسخگو و مسئولیت پذیر هستند. لذا در مواجهه با نارضایتی های داخلی و مطالبات مدنی روش سرکوب یا تطمیع را برمی گزینند و از این طرق زمینه رشد شتابات افراطی گری که مصداق آن گروههای سلفی هستند را ایجاد می کنند. اما با این مقدمه می خواهم عرض کنم همین کشورها بسته به تفاوت های سیاست داخلی و شرایط اقتصادی میزان های متفاوتی از افراطی گری را هم در خود دارند. لذا کویت به عنوان کشوری که از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار بوده و از طرف دیگر به لحاظ سیاسی اندکی از مولفه های مردمسالاری برخوردار می باشد، زمینه های تکثیر سلفی گری در این کشور با محدودیت های مواجه است. اگرچه گروههای کوچک سلفی در این کشور فعالند و هر از گاهی به مناسبتی حکومت آل صباح را مورد تهدید قرار داده و به ندرت دست به اقدامات تروریستی می زنند.
بسترها و علل حمله به شیعیان کویت
با توجه به تحولات منطقه، به نظر می رسد این روزها حمله به شیعیان بیش از آنکه در نتیجه رویکردهای مذهبی و یا فتواهای سلفی گرانه باشد، دارای منشاء سیاسی و در نتیجه تحریک های برخی گروههای ضد شیعی در منطقه باشد که متاسفانه از حمایت های برخی دولت های ثروتمند نفتی هم بهره می برند. بنابراین باید میان سلفی های میانه رو و سلفی های های جهادی تا حدی تفاوت قائل شد. از این رو سلفی های میانه رو اگرچه پیرو اعتقادات ابن تیمیه هستند، اما به دنبال خشونت نیستند، در حالی که برخی دولت های منطقه با استفاده از ثروت های نفتی سلفی های تندرو را جذب گروههای تروریستی کرده و از آنها برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود بهره برداری می کنند. لذا بسترهای حمله به شیعیان در منطقه بیش از آنکه ناشی از اندیشه های سلفی گرانه باشد، در نتیجه تحریکات با انگیزه ای سیاسی است. اگرچه نمی توان انکار نمود که مکتب سلفی گری ظرفیت های ایجاد افراطی گرایی و خشونت را در خود دارد.
رابطه جریان های سلفی و تکفیری با دولت کویت
جریان های سلفی و تکفیری نگاه مثبتی به خانواده سلطنتی کویت و همچنین دولت آن ندارند. حتی در مقاطعی در سال های گذشته امیر کویت را متهم به انعطاف یا واکنش های انفعالی در برابر سوریه و بشار اسد کرده اند. ضمن اینکه همانگونه که در سوال نخست گفته شد، افکار عمومی و نخبگان در کویت آمادگی پذیرش افراط و سلفی گری را ندارند.
نوع تلاش جریان سلفی و تکفیری در شکاف شیعه- سنی در کویت
سلفی ها نه تنها در کویت، بلکه در همه کشورهای خاورمیانه که دارای ترکیبی از شیعه و سنی هستند، ناجوانمردانه در صدد سوء استفاده از حساسیت های مذهبی اهل تسنن جهت تخریب شیعیان هستند و در حالیکه خود عملا به هیچ دین و آئینی اعتقاد ندارند، اما سعی می کنند خود را نماینده سنی ها معرفی کرده و آنها را علیه شیعیان تحریک کنند. اقدامات تروریستی هم از همین گونه رفتارها هستند و سعی در ایجاد واکنش در شیعیان بر ضد سنی ها دارند تا بیشتر به اختلافات دامن زده شود.
عوامل موثر بر حضور داعش و تندروهای سلفی در کویت
هنوز شواهدی از حضور پررنگ داعش در کویت دیده نشده است. به دلیل اینکه بافت سیاسی و جمعیتی این کشور زمینه حضور چنین گروهی را ندارد. اما با توجه به افزایش فعالیت گروه داعش و تلاش این گروه برای نشان دادن چهره ای فراگیر و جهانی از خود، احتمال داده می شود این گروه با برنامه ریزی جهت ارسال تروریست های خود به برخی کشورها سعی در ایجاد فضای همه گیری حضور داعش داشته باشد. لذا حمله به مسجد شیعیان در کویت را می توان در همین راستا تحلیل کرد و احتمالا فرد انتحاری غیر بومی بوده کما اینکه هویت وی را عربستانی اعلام کرده اند.
آینده داعش در کویت
در باره داعش یک نکته را باید تاکید کرد و آن اینکه این گروه دارای هیچ ایدئولوژی یا برنامه سیاسی یا رهبری خردمندانه ای نیست که بتواند در دراز مدت جذب نیرو کرده و دوام بیاورد. در حال حاضر آنچه که باعث شده این گروه به موفیت های کاذبی دست یابد، همان حمایت های خارجی از سوی برخی دولت های منطقه و با بی تفاوتی معنی دار غرب است که در صدد مقابله با ایران صورت می گیرد. ضمن اینکه پس از آنکه تاریخ مصرف این گروه تمام شود، حمایت ها قطع شده و داعش مضمحل خواهد شد. پس نمی توان صحبت از آینده داعش در کشوری جداگانه نمود بلکه داعش پدیده ای است که یاید کلی تحلیل شود.
