دکتر مریم خالقی نژاد
تحلیلگر مسائل منطقه‌ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
بعد از روی کار آمدن دولت جدید و چینش هیئت دولت، شاهد تلاش برای تقویت و پویایی سیاست خارجی در راستای تحقق منافع جمهوری اسلامی ایران هستیم. سفرهای مختلف مقامات اعم از رئیس جمهور، وزیر خارجه و دیگر مدیران به مناطق مختلف و کشورهای مختلف نشان از تمایل ایران برای یک دیپلماسی گسترده در عرصه منطقه‌ای و جهانی است. این‌گونه سفرها با توجه به تحولات بین‌المللی و مسائل منطقه‌ای بسیار مورد اهمیت است و به همین دلیل است که واکنش‌ها به سفرهای مختلف مقامات ایرانی از سوی رقیبان بسیار زیاد است و چه‌بسا سعی دارند که به اهداف آن آسیب وارد نمایند.
اکنون‌که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک کشور قدرتمند و مؤثر در منطقه از سیاست خارجی مستقل برخوردار است برقراری ارتباط میان جمهوری اسلامی و سایر کشورهای دیگر مهر تأییدی بر دینامیسم دیپلماسی است که طبق بیان اهداف دولت در دستور کار گرفته و در تلاش است تا نه تنها در منطقه بلکه در سراسر جهان دیپلماسی خود را قوت بخشیده و ارتباطات موثری را با کشورها و دولت های مختلف برقرار نماید. در این بین دولت از همه ابزارهای مختلف برای تحقق این مسیر استفاده میکند که نمونه بارز آن سفرهایی است که ممکن است منجر به دینامیسم دیپلماسی شود.
برای مثال سفر آتی رئیس جمهور کشورمان به روسیه نقطه عطفی در روابط دوجانبه با روسیه است. از آنجایی که دولت کنونی تازه وارد عرصه عمل شده است و در اولین سال اغازین فعالیتهای خود قرار دارد لذا این قبیل سفرها در صورت عملی شدن و کارایی داشتن منجر به جهشی در مسیر دیپلماتیک خواهد شد به همین جهت سفرهایی ماندن سفر به روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که این دیدارها بر حول مباحثی صورت می گیرد که در مسیر منافع هر دو دولت است برای مثال به بررسی سفر رئیس جمهور به مسکو می پردازیم. همان‌طور که پیش‌تر رئیس جمهور بیان کرده بود، ارتقای روابط با همسایگان از اصول اصلی مدیریت رئیس جمهوری است. این سفر که گفته‌شده است برای تقویت روابط دو کشور است دستاوردهای مهمی را در دیپلماسی ما با روسیه به بار خواهد آورد. هر دو طرف معتقدند که تهران و مسکو باید برای حفظ منافع ملی خود روابط متقابل را توسعه دهند و دو کشور ظرفیت‌هایی برای گسترش همکاری‌ها در تجارت، گردشگری، علم و فناوری دارند. این دیدار راه را برای همکاری و همگرایی دیپلماتیک و بلندمدت به‌ویژه در امور راهبردی و منطقه‌ای بسیار هموار خواهد کرد. علاوه بر آن گام مهمی در تعمیق روابط اقتصادی دوجانبه است. سفر صورت گرفته، نتایج مثبتی را برای منطقه خاورمیانه و قفقاز به همراه خواهد داشت و همکاری‌های منطقه‌ای را تقویت میکند، زیرا ایران و روسیه وظیفه خاصی برای حفظ صلح و ثبات در منطقه غرب آسیا احساس می‌کنند و درواقع نیز نقش مهمی را هم دارند. یکی از مهم‌ترین مسائل در زمینه تروریسم است ، همان‌طور که رئیس جمهور ایران به تجربه بسیار خوب همکاری ایران و روسیه در سوریه در مبارزه با تروریسم اشاره‌کرده است که بی‌تردید در منطقه تأثیر زیادی را دارد. پوتین رئیس جمهور روسیه نیز، در آغاز گفتگوهای خود در کرملین ضمن خوشامدگویی به رئیس‌جمهور ایران خاطرنشان کرد که تلاش‌های مشترک مسکو و تهران نقش کلیدی در “کمک به دولت سوریه برای غلبه بر تهدیدهای ناشی از تروریسم بین‌المللی” ایفا کرده است. تعامل ایران و روسیه در منطقه بدون شک امنیت را تضمین میکند و از یک‌جانبه‌گرایی جلوگیری میکند. در نگاه دیگر تهران و مسکو در بسیاری از سازمان‌های اقتصادی و سیاسی منطقه مانند سازمان همکاری شانگهای عضویت داریم و روسیه در این سازمان‌ها نقش مهمی ایفا میکند که تقویت این ارتباط به سود منافع ملی است.
باید گفت که این سومین سفر رئیس جمهور به کشورهای منطقه بعد از آغاز به کار است. قبل از آن سفر ایشان به تاجیکستان و ترکمنستان نیز با هدف پیشبرد سیاست خارجی و تقویت بیشتر روابط آن انجام‌شده است. این سفرها منجر به برخی نگرانی‌ها در میان برخی کشورهای دیگر شده است چراکه آن‌ها تلاش برای منزوی کردن هرچه بیشتر جمهوری اسلامی را دارند و این دیپلماسی و تعاملات منطقه‌ای برایشان خوشایند نیست.
در دیپلماسی و انواع روابط دیپلماتیک حضور شخصی رئیس‌جمهور در روابط دیپلماتیک فواید قابل‌توجهی به همراه دارد، دیپلماسی های مختلف اعم از پارادیپلماسی به خوبی قابل تامل در روابط مختلف هستند. در این نظریه از تاثیرگذاری شخصیت های مهم در انجام اقداماتی مانند سفر به کشورهای مختلف و بهبود روابط نیز تاکید شده است.
بااین‌حال سفر برای مشارکت در دیپلماسی رودررو و دیدار مقامات مختلف در کشورهای دیگر در هر دولتی اغلب برای پیشبرد دیپلماسی و عملی کردن سیاست خارجی صورت می‌گیرد . انگیزه‌های سیاسی معمولا قوی‌ترین عوامل تأثیرگذار و تعیین‌کننده در سفرهای خارجی ریاست جمهوری است. یکی از عوامل موفقیت در سیاست خارجی همین سفرهای خارجی و ملاقات مقامات مختلف با یکدیگر است که در دهه اخیر تعامل با منطقه و جهان به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته است. وظیفه دولت‌ها حفظ سلامت سیاسی و اقتصادی در محیط بین‌المللی برحسب منافع کشورها است که همکاری، چانه‌زنی و تأثیر بر تصمیمات متقابل دول دیگر در این مسیر بسیار مهم است. بنابراین با توجه به اینکه ریاست جمهوریها بازیگران سیاسی استراتژیک هستند و این دیدارهای رودررو منجر به تأثیر و ترویج سیاست خارجی دولت مربوطه می‌گردد و در این مسیر آنچه تأثیرگذار است دستور کار سیاسی و سیاست خارجی دولت است که باعث تقویت و یا کاهش سفرهای مختلف مقامات می‌گردد.
واژگان كليدي: نگاه، پارادیپلماتیک, سفر, ریاست جمهوری, دکتر مریم خالقی نژاد
