مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
كمتر كسي است كه بتواند نقش مهم و بنيادين دانشگاه الازهر و برجستگان آن را در تحولات فكري مصر و دنيا اسلام انكار كند. در اين حال اين نقش و ميزان رابطه آن با سياست همواره مورد پرسش بسياري بوده است. در همين راستا ما گفتگويي با حجت اله جودكي كارشناس مسائل اسلامي و مصر داشته ايم:
واژگان كليدي: نقش و جايگاه الازهر در صحنه سياسي مصر، دانشگاه الازهر، شيخ الازهر و رويكرد آن در سياست، رويكردهاي سياسي الازهر، رابطه دولت و الازهر در مصر، نقش الازهر در مصر
مركز بين المللي مطالعات صلح: تاريخ انديشه سياسي در مصر با الازهر گره خورده است. در اين بين نقش سياسي الازهر در يك سده گذشته چگونه بوده است؟
الازهر بزرگترين پايگاه فقهي، مذهبي و تربيتي اهل تسنن در جهان اسلام به شمارميرود و از قديم الايام رويكرد تسامح و تساهل را مد نظر داشته است. چرا كه در محيطي پرورش پيدا كرده است كه آزاد انديشي در آن رواج داشته است و اين امر تاثير زيادي داشته است. با اين وجود الازهر هم مانند بقيه اسلاگراهاي جهان در مقايسه با غرب خيلي عقب افتاد . اين امر مخصوص الازهر نبود و در همه جهان اسلام و اين رويكرد حاكم شد. به همن دليل انتقادات زيادي از سوي روشنفكران بومي مصري متوجه الازهر شده است . چنانچه در كتابي به قلم دكتر محمد النويلي ( نشر در دوران ناصر ) انتقادات زيادي متوجه الازهر ميشود . چرا كه وقتي ناصريست ها به قدرت رسيدند نوعي تفكر انقلابي، تهاجمي و سوسياليستي داشتند و الازهر با آنها همراهي نمي كرد. در اين كتاب انتقادات سياسي به رويكرد الازهر وارد شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به رخدادهاي سه ساله گذشته خيزش هاي عربي در مصر نگاه كنيم نوع نگاه و رويكرد الازهر تا زمان سقوط مرسي چگونه بوده است؟
الازهر در دوره اخير جزئي از تشكيلات دولت شده است. اين امر از دوران ناصر به بعد رخ داد و رياست آن را حكومت تعيين ميكرد. در اين حال طبيعي است كه كسي كه بر الازهر حاكم ميشود چون گماشته دولت بود بايد ملاحضات ويژه اي هم نسبت به دولت ميداشت و نمي توانست مستقل از دولت و رهبران سياسي راي و نطري ارائه كند. گرنه جايگاه شيخ الازهر لرزان ميشد. به همين دليل در تحولات اخير مصر الازهر همواره در كنار حكومت قرار گرفته است. در اين حال بعد از انقلاب مصر چون رقيب الازهر يعني اخوان المسلمين حاكم شدند آنان در مقابل اخوان موضع گرفتند. در كودتاي اخير نظاميان بر ضد مرسي الازهر در كنار كودتا گران قرار گرفت . شيخ الازهر در زمان رياست مرسي احساس ميكرد كه قدرت و حاكميت الازهر شكننده شده است. در اين حال اخواني ها هم تلاش مي كردند تا الازهر را به زير قدرت خويش كشانند.
مركز بين المللي مطالعات صلح:جبهه موسوم به جبهه «علمای مصری علیه کودتا» سکوت علمای امت و عدم محکومیت کشتار تظاهرات کنندگان، اعلام هبستگی با قتل عام و خیانت عبدالفتاح السیسی دانسته و خواستار محاکمه شیخ الازهر به خاطر عدم انجام نقش های محول شده به آنها در چنین حوادثی شده است. در اين حال اختلاف هاي قبلي الازهر و اخوان در سه ساال گذشته بر چه محور هايي بود؟
اخواني ها مايل بودند كه قدرت تبليغاتي و تاثير گذاري الازهر را در اختيار اخوان قرار دهند. چرا كه الازهر دانشگاه بزرگ جهان اسلام است و نوعي مرجع فقهي جهان اسلام است. مفتي با اينكه توسط حكومت تعيين كننده ات از آن الازهر است. اين امكانات مي توانست مشروعيت حكومت مرسي را بيشتر كند. گذشته از اخوان تلاش كرد اختلافي كه از دير باز بين اخوان و الازهر وجود داشت به نفع اخوان حل گردد. اخوان با اينكه مذهبي بودند اما روحانيون بر آنها حاكم نبودند. يعني نوعي تفكر سياسي و اجتماعي داشتند و از فقيه خاصي پيروي نمي كردند. به علاوه الازهر با حكومت ها مبارزه نميكرد ولي اخوان مبارزه كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در دهه هاي گدشته با توجه به داعيه داري عربستان در جهان اسلام آيا مي توان گفت نقش بيروني الازهر كاهش يافته است؟
در واقع نقش الازهر كاهش يافته است، اما اين كاهش نقش به دليل عربستان نيست بلكه وقتي اسلام گرايان سياسي رشد كردند اسلام گراياني كه با آنها در صحنه جامعه همراهي نكردند عقب ماندند. جدا از اين الازهر در مقايسه با پايگاه هي مشابه در عربستان قابل قياس نيست و بسيار پيشرفته تر است. الازهر برعكس عربستان انديشمند توليد ميكند نه فقهاي متصلب . چنانچه بسياري از انديشمندان جهان اسلام از الازهر فارغ التحصيل شدند. در شرايط كنوني الازهر در مصر تضعيف شده است. چرا كه شيخ الازهر تلاش كرده كه مانند بند بازي ماهر قدرت خود را حفظ كند. وي موفق شده قدرت را حفظ كند اما در كنار ان الازهر تضعيف شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اخيرا شیخ الازهر مصر تاکید کرد که الازهر یک نهاد علمی- آموزشی است که تاریخ طولانی در نشر علوم اسلامی و حفظ اسلام و تمدن آن دارد و این موسسه هیچ ارتباطی با سیاست ندارد. در اين حال با توجه به تثبيت قدرت توسط نظاميان چه رويكردي توسط الازهر در مورد مسائل سياسي مصر وجود دارد؟
موضعي كه الازهر اعلام كرده است كه در سياست دخالت نميكند به منزله تمكين از نظام حاكم در مصر است. نظاميان دوست دارند الازهر جايگاهي داشته باشد كه اسلام گراها را آرام كند. در ماه گذشته بزرگترين تطاهرات اخواني ها در داخل دانشگاه الازهر رخ داد و دو دانشكده الازهر به وسيله اخوان به آتش كشيده شد. اين ها همه نشانگر اين است كه تلاطم سياسي در اين دانشگاه وجود دارد. همچنين اينكه شيخ الازهر اعلام كيند در سياست دخالت نمي كنيم براي تثبيت جايگاه خود است و گرنه آنها در سياست دخالت كرده اند ولي اكنون حفظ موقعيت موجب اتخاذ اين رويكرد شده است.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
