مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلتيك
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
با توجه به اینکه در تدوین استراتژی قدرتهای غربی برای جهان پس از حملات یازدهم سپتامبر، جهانی کردن اقتصاد و گسترش تجارت جهانی بر اساس تامین منافع حیاتی در قلمرو مناطق استراتژیک نظیر منطقه حوزه دریای کاسپین، خلیج فارس، آسیای مرکزی و قفقاز مدنظر است که تحت مباحث ژئواکونومیک مطرح میگردد، در کشورهای تازه استقلال یافته مانند ارمنستان که در سطح سیاستهای داخلی اش مواضع سیاست خارجی کشورهای قدرتمند همسایه به دلیل امکانات طبیعی- صنعتی را درنظر گرفته میشود؛شناخت الگوی رفتاری متغیرهای اقتصادی مانند تولید مصرف و درآمد بر سیاستگذاری های اقتصادی تاثیرگذار است که علاوه بر بازده خصوصی برای نظام حکومتی ارمنستان یک بازده اجتماعی نیز دارد که باعث افزایش یا کاهش رفاه ساکنین جامعه میشود.
در جهان امروز دسترسی به آبهای آزاد نقش ویژه ای در اتخاذ استراتژی های سیاسی- امنیتی و اقتصادی ایفا می کند و قابلیت همکاری های بین المللی را به شکل چشمگیری پایدار می نماید. از این رو کشورهای محاط در خشکی سعی خود را برای استفاده بهینه از توانمندی و پتانسیل های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی کشورهای پیرامونی خود که به دریا دسترسی دارند برای گسترش مبادلات منطقه ای و بین المللی می کنند.
کشور ارمنستان پس از استقلال از اتحاد شوروی به عنوان کشور محصور در خشکی با پنج کشور روسیه، گرجستان، ترکیه، ایران و آذربایجان هم مرز شد که تمامی آنها به آبهای آزاد دسترسی دارند. انقباض ژئوپلیتیکی ارمنستان ناشی از تحدید حدود شدن فضای سیاسی، شکل گیری شرایط اقتصادی و سیاسی را با موانعی مشخص روبه رو ساخت. از سوی دیگر گذشته تاریخی پرتنش با ترکیه و کانون مناقشه با جمهوری آذربایجان در قره باغ در مقاطعی ثبات منطقه ای را برهم زده و به طور مستقیم در سیاست خارجی اش نسبت به این دو کشور همسایه تاثیر منفی گذاشته و راه را برای روابط تجاری – اقتصادی به عنوان عنصر مهم همگرایی منطقه ای با چالش مواجه ساخته است.
همانطور که موقعیت جغرافیایی ممتاز از جمله عناصر تاثیرگذار در رشد و تکاپوی یک واحد سیاسی به شمار می آید، انزوای جغرافیایی و فقر منابع طبیعی و انسانی باعث بروز تهدیدات اقتصادی- سیاسی برای یک کشور می شود. ارمنستان از موقعیت محصور بودن در خشکی رنج می برد و جهت تامین نیازهای داخلی اش به کمک نظامی و اقتصادی-صنعتی-کشاورزی همسایگان خود که بعضا با برخی از آنان مشکلات بنیادی دارد، وابسته است. اما در سال های اخیر این کشور با اجرای سیاستهای نوین در بخش اقتصادی و سیاسی در پی کاهش کمکهای بلاعوض و بالابردن وجهه بین المللی خود میباشد و در این راستا پتانسیل هایی برای رشد اقتصاد و توسعه دارد. با توجه به اینکه امروزه قدرت برتر سیاسی- اقتصادی از آن کشوری خواهد بود که بتواند اصلاحات موثر برای کاهش توانایی جذب بحران از طریق رفع موانع برای اعتماد سرمایه گذاران و گشایش بازار در ورای مرزهای سیاسی خود به همراه قدرت اقتصادی بالا و افزایش کارآمدی بازار و تقویت سیاستهای مثبت با اقتصاد جهانی در کنار توسعه زیرساخت های کالبدی شامل حمل و نقل،راه آهن، جاده وخطوط ارتباطی خشکی و دریایی را بوجود آورد،ارمنستان با چنین نگرشی خواهد توانست از بحران و ناامنی اقتصادی ناشی از محدودیت فضای جغرافیایی خود رهایی یابد. اما موقعیت ویژه ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک بندر چابهار در ایران که از سواحل اقیانوسی بهره مند است بسیار استراتژیک به نظر می رسد و مزیت بسیار مهم برای ارمنستان محسوب میشود تا از مسیر ترانزیت خلیج فارس و اقیانوس هند برای پویایی اقتصاد خود بهره ببرد.
ارمنستان و ایران به علت همسایگی و مسائل تاریخی، فرهنگی، زبانی و دینی دارای تاثیرات متقابل بر یکدیگرند و از سوی دیگر ارمنستان به لحاظ عدم توسعه یافتگی در بخش اقتصاد زیربنایی و منابع سوختی به کشورهای همجوار خود بخصوص ایران وابسته است. اما یک قاعده کلی در مورد عبور از وابستگی به وضعیت برتری وجود دارد و آن اتخاذ همکاری های اقتصادی است. از این رو برتری موقعیت جغرافیایی ایران نسبت به روسیه به دلیل دسترسی به آبهای آزاد بین المللی در بندر اقیانوسی چابهار خواهد توانست به شکل یک جبهه مشترک استراتژیک واحد برای دادو ستد بین المللی ارمنستان و حتی کشورهای مستقل مشترک المنافع که از تنگناهای جغرافیایی رنج می برند؛ باشد.
ارمنستان با تاسیس شرکت و بنگاههای اقتصادی در قالب مراودات تجاری در زمینه مواد خام اولیه معدنی و صنعتی در بندر چابهار و با رعایت قواعد بازی تجاری در سطح بین الملل و البته با بهره گیری از تکنولوژی و تجارب ایران در قالب روابط دوجانبه خواهد توانست تمهیدات تازه ای برای حضورش در سطح بین الملل به مرحله اجرا بگذارد تا از این طریق ثبات و امنیت خود را که گهگاهی توسط کشورهای همجوار تحریک میشود؛ حفظ نماید و در رفع بحرانهای داخلی اش و افزایش رفاه برای مردم گام موثری بردارد.
نکته در خور توجه این همکاری و رابطه دوجانبه، جهت گیری مثبت و یا منفی روسیه می تواند باشد که برای ایجاد گسترش همکاری ها و کاهش موانع تجاری بین دو کشور چگونه اقدام کند، البته استراتژی جدید کرملین این موضوع را روشن کرده که روسیه رسیدن به امنیت و ثبات بین المللی را در بالابردن رشد اقتصادی و اجتماعی می داند و طی چند سال اخیر علاقه خود را به گسترش همکاری های دو جانبه و یا چند جانبه با کشورهای مختلف در جهت پیشبرد اهداف اقتصادی اش پیگیری کرده است.
بی شک ارمنستان با ایجاد مناسبات مشترک اقتصادی و تجاری با ایران از طریق بندر چابهار خواهد توانست پیوندهای تجاری بین المللی خود را با سایر مناطق جهان از جمله آسیای جنوبی گسترش دهد و با پیوستن به جامعه اقتصادی کشورهای آسیایی نقش یک شریک موثر را بازی کند. از این رو استفاده از موقعیت ژئواکونومیکی بندر چابهار که در طی چند سال اخیر به استراتژیکی ترین محل برای رشد و شکوفایی اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز درآمده است و رقابتهای ضمنی فراوانی برای اعمال نظارت و کنترل بین المللی در آن صورت میگیرد، تنها راه حل عملی برای بهبود وضعیت اقتصادی و بی نیازی نسبی ارمنستان به کمک های کشورهای خارجی و کنترل تنش با همسایگانش میباشد.
واژگان کلیدی: ژئواکونومیک، ژئوپلیتیک، ارمنستان، چابهار، مریم وریج کاظمی
