نیلوفر باقرنیا

 دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل

مركز بين المللي مطالعات صلح –ipsc

بندر گوادر در سواحل دریای عمان در فاصله تقریبی 533 کیلومتری از بندر کراچی و 120 کیلومتری از سواحل ایران واقع گردیده و در موقعیت جغرافیایی راهبردی در محل تلاقی اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس قرار دارد.گوادر با سواحل عميق قابل پهلو گيري كشتيهايي با 250 الي 300هزار تن است و عمق آبهاي سواحل گوادر حدود 14 الي 15متر مي باشد. به دلیل شرایط خاص آب و هوایی منطقه که گرم و بیابانی است و فاصله زیاد آن با مراکز سیاسی، اقتصادی و جمعیتی پاکستان و همچنین محدود شدن کلیه فعالیت های اقتصادی و تجاری پاکستان به بندر بزرگ و استراتژیک کراچی، توسعه بندر گوادر در گذشته مورد بی توجهی مقامات پاکستانی قرار گرفته بود اما از سال 1999 توسعه این بندر در قالب ایجاد بندر آزاد به سبک مناطق آزاد چین در دستور کار قرار گرفت که با رایزنی مقامات پاکستانی، چینی ها علاقمند به سرمایه گذاری در این بندر شدند. در حالت کلی، این بندر و فعالیت چینی‌ها در آن فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای اقتصاد پاکستان به وجود آورده که در ادامه به آنها اشاره می‌گردد.

فرصت‌ها

بندر گوادر، به صورت بندر حمل و نقل کاملا کاربردی، خدمات بارگیری منظم، منطقه آزاد و مرکز کسب و کار، نماد توسعه و رونق در آینده پاکستان است. موقعیت جغرافیایی گوادر شرایط منحصر به فردی را برای پاکستان به دلیل دسترسی به منطقه آسیای میانه فراهم می کند. درواقع یكی از سیاست های پاكستان، برقراری خط لوله گاز از تركمنستان و از مسیر افغانستان به بندر گوادر است كه باعث كوتاه شدن مسیر و انتقال انرژی از آسیای مركزی به آسیای شمال شرقی از جمله ژاپن و نیز اروپا خواهد شد.علاوه بر این، نزدیکی جغرافیایی بندر گوادر به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اهمیت ویژه ای دارد. فاصله نزدیک گوادر با بندر مسقط (تقریبا 385 کیلومتر) اهمیت استراتژیک آن را ثابت می کند، زیرا مسیر تجاری دیگری را به جهان ارائه می دهد. در این راستا تعدادی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اخیرا پروژه فیلترینگ آبی جدیدی در این منطقه افتتاح نموده‌اند که نشان از اهمیت استراتژیک این منطقه می‌باشد. همچنین می‌توان گفت با توسعه این بندر، انتظار می رود اکثر واردات پکن از طریق پاکستان عبور کنند که دارای توانایی بالقوه برای توسعه اقتصاد پاکستان می‌باشد. موقعیت استراتژیک گوادر در حال حاضر توجه سرمایه گذاران بسیاری به خصوص چینی ها از طریق سرمایه گذاری ها در این بندر که گوشه‌ای از پروژه کریدور اقتصادی چین- پاکستان که خود جزئی از طرح یک کمربند- یک جاده چین می‌باشد جذب کرده است. مشارکت و سرمایه گذاری چینی ها در دو طرح تعریف شده است. طرح اول، ایجاد منطقه آزاد تجاری و صنعتی گوادر و طرح دوم ایجاد بزرگراه ساحلی مکران است . احداث جاده، تغییر شیوه سنتی زندگی مردم محلی، ایجاد نیروگاه برق، تأمین گاز مورد نیاز، اتصال منطقه به شبکه ریلی کشور و ایجاد بندرگاه های مجهز از جمله برنامه های دست اجرا می باشد.

علاوه بر فرصت‌های داخلی این بندر، در صورت توسعه، فرصت‌های منطقه‌ای نیز می‌تواند برای پاکستان به ارمغان آورد. با افزایش همکاری پاکستان با چین، قدرت اقتصادی این کشور بیشتر شده و این بندر با جذب سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندی کشورهای دیگر، قدرت منطقه‌ای پاکستان علیه هند را افزایش می‌دهد. درواقع، دولت پاکستان علاوه بر بهره برداری های سیاسی و اقتصادی از بندر گوادر، درصدد استفاده نظامی و امنیتی از این بندر نیز می باشد. یکی از آسیب پذیری های مهم پاکستان در رقابت های امنیتی و دفاعی با هند، عقب ماندگی نیروی دریایی این کشور در مقایسه با هند و استقرار این نیروها در بندر کراچی است. بنابراین دولت پاکستان درصدد است با استقرار بخشی از نیروی دریایی این کشور در گوادر که فاصله زیادی با کشور هند دارد، ضمن اینکه این نیرو را از دسترس هند خارج سازد، آن را برای حمایت و پشتیبانی ارتش در جنگ احتمالی با هند آماده و تقویت کند. بنابراین در ساخت و تجهیز این بندر، برخی بهره برداری های نظامی نیز پیش بینی شده است.

چالش ها

در کنار فرصت‌های توسعه این بندر، چالش‌هایی نیز پیش روی پاکستان وجود دارد. یکی از چالش‌های توسعه این بندر و پروژه کریدور چین- پاکستان، وابستگی بیش از حد و بدهی روزافزون پاکستان به چین است. به طوری که عمران خان نگرانی خود را در مورد تصمیم دولت قبل در مورد این پروژه‌ها و  وابستگی مالی کشور به سرمایه‌های خارجی ابراز داشته است. همچنین روزنامه فایننشال تایمز در سپتامبر 2018 بنابر مقاله‌ای ادعا داشته که عمران خان در حال بازبینی پروژه‌های مورد توافق با چین است. به‌علاوه طبق گزارشی تا سال 2048، اظهار شده ممکن است تعداد چینی‌های ساکن از تعداد بلوچ‌ها در بلوچستان پاکستان بیشتر گردیده و منجر به تسلط بیشتر چینی‌ها بر صنایع، بروز اختلافات و به خطر افتادن امنیت ملی و اقتصادی کشور گردد. از طرفی بارها معترضان بلوچ که مخالف حضور چینی‌ها در این استان هستند، بارها به قطارها و مهندسان چینی شورش برده و مخالف توسعه بوده مگر اینکه به خودمختاری برسند. همچنین نگرانی دیگر این است که با توسعه این منطقه امکان هجوم جمعیت به این استان افزایش یافته و تعادل جمعیتی را بر هم زند.

در نهایت می‌توان گفت در صورت تکرار حملات گذشته، امکان بروز حوادثی از قبیل حضور جهادی‌ها، کشتار اتباع چینی و کارگران پاکستانی شاغل در پروژه‌ وجود دارد. در این میان همچنان تهدید تروریسم در داخل پاکستان، خطر بروز داعش در بلوچستان، حضور ستیزه‌جویان بلوچ و توجه آن‌ها به همکاری با سازمان‌های اطلاعاتی هند و خطر حملات خرابکارانه بیشتر علیه طرح‌های اقتصادی دو کشور قابل‌طرح است. درواقع با حضور چینی‌ها در بندر، تهدید افراط‌گرایی خشونت آمیز می‌تواند چالش بزرگی برای امنیت کشور باشد. آنچه مشخص است همکاری اقتصادی چین و پاکستان هرچند فرصت‌های اقتصادی نوین را برای پاکستان ایجاد می‌کند تا فقر را کاهش دهد، اما مسئله امنیت همچنان نگرانی عمده ای برای چین و پاکستان در این همکاری بوده و پاکستان نگران به خطر افتادن امنیت ملی خود می‌باشد. دراین‌بین موفقیت پروژه‌ها وابسته به توانایی پاکستان برای تأمین امنیت و ثبات در طول مسیر بوده و در صورت تحقق آن، قدرت مانور بیشتری به پاکستان به‌خصوص در مقابل رقبای منطقه‌ای از قبیل هند اعطا می‌کند.

منابع

CPEC’s Gwadar: A bane or boon for Pakistan? . (2018, February 26). Retrieved from The Economic Times: https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/cpecs-gwadar-a-bane-or-boon-for-pakistan/articleshow/63082981.cms

Gwadar Port symbol of development, prosperity. (2018, June 9). Retrieved from Pakistan Today: https://www.pakistantoday.com.pk/2018/06/09/gwadar-port-symbol-of-development-prosperity/

Javed, Hassnain. (2018, April 14). Gwadar: an opportunity for the region. Retrieved from Daily Times: https://dailytimes.com.pk/227724/gwadar-an-opportunity-for-the-region/

Massarrat Abid, A. A. (2015). CPEC: Challenges and Opportunities for Pakistan. Pakistan Vision Vol. 16 No. 2 , 143-169.

Pakistan’s CPEC port in Gwadar has more challenges than advantages: Report. (2018, April 12). Retrieved from Zee Media Bureau: http://zeenews.india.com/world/pakistans-cpec-port-in-gwadar-has-more-challenges-than-advantages-report-2099425.html

Shad, L. P. (2018, October 5). Gwadar: Emerging Port City or Chinese Colony? Retrieved from The Diplomat: https://thediplomat.com/2018/10/gwadar-emerging-port-city-or-chinese-colony/

Shahnaz, Iqra. (2017). Gwadar Port: Challenges and Opportunities. Retrieved from Incpak: https://www.incpak.com/editorial/gwadar-port-challenges-opportunities/

بهرامی مقدم، سجاد. (1395). پیامدهای حضور و نفوذ چین در بندر گوادر. بازیابی از مرکز بین المللی مطالعات صلح: http://peace-ipsc.org/fa/

چالش ها و فرصت های چابهار و «گوادر» برای سرمایه گذاری خارجی. (1397, مرداد 21). بازیابی از خبرگزاری اقتصاد ایران: http://econews.ir/fa/content/1405046

چالش های توسعه بندر گوادر پاکستان. (1397, 2 17). بازیابی از http://www.irna.ir/fa/News/82907840

رمضانی بونش، فرزاد. (1396). چالش‌های بنیادین دالان اقتصادی چین و پاکستان. بازیابی از مدیا ویکی: https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:U5bbpktyz0ei55wh

گوادر؛ چالش های ژئوپولتیکی یا تجارت پرسود برای چین. (1395, 1 30). بازیابی از مانا: http://mana.ir/fa/news/64509/

موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی بندر گوادر پاکستان و مقایسه تطبیقی مزیت­ها و قابلیت­های بنادر گوادر پاکستان و چابهار ایران. (1391). بازیابی از مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی: http://www.mtrd.ir/page/

واژگان كليدي: نقش؛ بندر گوادر، اقتصاد، پاکستان، چالش‌ها، فرصت‌، نیلوفر باقرنیا