نقشه ی کنش های جهان ترامپیسم در دور دوم ریاست جمهوری – بخش پاياني

دکتر علی قلی جوکار

دکترای تخصصی جامعه شناسی و کارشناس امور فرهنگی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 

 

نقاط ضعف و فرصت های کنشگری جهانی ترامپیسم 

حاکمیت پدیده ی ترامپیسم بر ایالات متحده ی آمریکا اصول، مبانی،هنجارها و ارزش های حقوقی بین المللی ،سیاسی،امنیتی و اقتصادی حاکم بر روابط بین الملل را با چالش های متعددی روبرو کرده و نظم جهانی را مورد تهدید قرار داده است. این وضعیت اگرچه برای روابط کنشگری جهانی در حیطه های مختلف جنبه های تهدید آمیز داشته،اما در برای برخی از کنشگران بین المللی فرصت هایی را به همراه آورده است.

به عنوان مثال ظهور ترامپیسم به رهبری ترامپ که دارای ماهیتی ناسیونالیسم از نوع نژادپرستی آمریکایی است برای اسرائیل گرفتار آمده در میان کنشگران همسو با مقاومت اسلامی برای اعاده ی حقوق سرزمینی مردم فلسطین،ایجاد فرصتی مغتنم است.ترامپ با طرح معامله ی بزرگ غرب با افزایش همگرایی اعراب با اسرائیل،راه نجات و تنفسی برای او ایجاد کرده،و کنشگر مهمی چون سوریه را که به عنوان عنصری بسیار مهم در میان کنشگران مقاومت اسلامی میشد را از کار انداخته است.از طرفی ترامپیسم برای کشورهای سلطان نشین عرب خاورمیانه و سواحل جنوبی خلیج فارس  فرصتی مغتنم را ایجاد کرده است تا با پرداخت هزینه های مادی فراوان،اقتصاد رقیب دیرینه و قدرتمندشان یعنی ایران را تضعیف و محدود نگه داشته شده، دائماًدرحال جنگ باشد،و تحلیل رفتن بنیان های اجتماعی،فرهنگی، اقتصادی،امنیتی و تمدن غنی ایرانی اش را به نظاره بنشینند.هیچ جنگ و هزینه ی سرسام آور دیگری نمی توانست چنین منفعت و فرصتی را بعد از رهایی،اتحاد و انسجام اقوام ایرانی بعد از اشغال اعراب، نصیب آنها نماید که پدیده ی ترامپیسم و سلف های قبلی اش در آمریکا نصیب آنها کردند.بنابراین ظهور پدیده ی ترامپیسم در نظام بین الملل هم واجد نقاط ضعف و هم دارای فرصت هایی برای برخی از کنشگران بین المللی و منطقه ای حتی ایران ،نموده است که در زیر به مهمترین آن ها اشاره می کنیم.

الف– تهدیدات و آسیب های ناشی از کنش های خارجی ترامپ 

به نظر می رسد در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات نوامبر 2020 ، همان سیاست های دوره ی اول ترامپ در دوم ریاست جمهوری اش تکرار گشته،ادامه و پیگیری شوند  که نتایج عملی زیر را درپی خواهد داشت ،

1 – ادامه ی خروج آمریکا از توافقات بین المللی چون توافقنامه اقلیمی پاریس، برجام و توافق هسته ای با ایران،و توقف کمک های مالی به سازمان های جهانی همچون سازمان بهداشت جهانی ،

2-تضعیف اعتبار و سودمندی کنشگری ایالات متحده و حتی مردم آمریکا به عنوان یک هم پیمان قابل اعتماد در باور متحدان قدرتمند آن کشور ،

3 – احتمال تضعیف و بازبینی مجدد روابط متحدان سنتی چون اتحادیه اروپا با آمریکا ، 

4– میل به سازگاری بیشترمتحدان سنتی آمریکا(ازجمله کشورهای اتحادیه اروپا) با دوقدرت غیردموکرات شرقی يا روسیه و چین،

5– میل بیشتر متحدان سنتی آمریکا شامل؛پادشاهی ها و امیرنشین های غیردموکرات خاورمیانه و حوزه ی خلیج فارس به سمت چین و روسیه،

6– نادیده گرفتن رژیم های بین المللی موجود و احتمال فروپاشی نظم های جاری جهانی و بازسازی نظم جدید همسو با منافع ایالات متحده ی آمریکا ،

7 – کاهش نقش و جایگاه تاثیرگذار اتحادیه ی اروپا در کنشگری های امنیتی،اقتصادی و سیاسی بین المللی و افزایش نگرانی این اتحادیه و افزایش فاصله ی میان کنشگران اتحادیه ی اروپا و آمریکای ترامپ و ما بعد از او در سیاست های خارجی جهانی ،

8 – زیر سوال رفتن اعتبار پیمان امنیتی ناتو به علت تحمیل و افزایش هزینه های ادامه ی حیات امنیت اتحادیه ی اروپا برای آمریکا ،

9– مخالفت آمریکا با بین المللی تر شدن اقتصاد آمریکا و عدم پیوستن به پیمان های گوناگون بازرگانی و تجاری با کنشگران جهانی و کشاندن آمریکا به سمت انزوای اقتصادی و تجاری،

10– احتمال کشانده شدن به سمت بن بست کنش های اقتصادی و بازرگانی جهانی به واسطه ی سیاست های حمایت گرایانه ترامپ از بخش اقتصاد آمریکا و دامن زدن به آشفتگی های روابط سیاسی و اقتصادی کنونی جهانی حتی با شرکاء و متحدان سنتی آمریکا ، 

11- افزایش چالش های سیاسی و اقتصادی و امنیتی آمریکا با دو قدرت جهانی روسیه و چین،

12 – افزایش تحریم های اقتصادی و امنیتی ایران با استفاده از ابزارها،سازمان ها ،نهادها و کنشگران متحد سنتی منطقه ای و فرامنطقه ای آمریکا علیه ایران جهت وادار کردن ایران برای مذاکره و تحدید راهبردهای های منطقه ای و فرامنطقه ای ایران .

فرصت های حاصل از کنشگری های ترامپیسم 

بدیهی است ادامه ظهور پدیده ی ترامپیسم به رهبری دونالد ترامپ در ایالات متحده ی آمریکا به عنوان بزرگترین کنشگر سیاسی،اقتصادی و امنیتی جهانی،و اِعمال سیاست های مرکانتلیستی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و امنیت جهانی، به مذاق بسیاری از کنشگران مهم جهانی چون اتحادیه ی اروپا ،روسیه و چین خوش نیامده،و نسبت به آن با توجه به شرایط خود ،موضع خواهند گرفت .برخی از این کنشگری های جهانی ترامپیسم علاوه بر آسیب های جهانی،برای برخی از کنشگران مهمی چون ایران می تواند فرصت های مهمی را نیز هدیه کند تا چنانچه هوشمندانه از آن ها بهره برداری نماید کنش نماید بتواند برای پیشبرد اهداف، و توسعه استراتژی ها و راهبردهای خود از آن ها بهره ببرد.در زیر به برخی از مهم ترین فرصت های احتمالی ناشی از کنشگرهای ترامپیسم در سطح جهانی اشاره می کنیم. 

1– احتمال بازبینی و تجدیدنظر در تعریف روابط میان اتحادیه ی اروپا با آمریکای ترامپ و مابعد آن ، که به ایران این فرصت را می دهد تا به بازسازی روابط خود با کشورهای اتحادیه ی اروپا در جهت منافع ملی خود پرداخته ، از آن هوشمندانه بهره ی کافی را ببرد . 

2 – تضعیف پیمان نظامی ناتو : تضعیف و کاهش نقش امنیتی پیمان ناتو به معنای کاهش استفاده ی ابزاری آمریکا از این نهاد امنیتی بین المللی قدرتمند برای تهدید ایران.هرچه ازاعتبارچنین ابزارهای تهدیدآمیز امنیتی و نظامی کاسته شود به نفع ایران خواهد بود .

3 – تشدید اختلاف منافع و چالش های احتمالی آمریکای ترامپ با روسیه و چین ؛ این تضاد منافع به نفع ایران برای کاهش چالش های امنیتی و تامین سلاح های راهبردی و استراتژیک برای تامین و تکمیل امنیت خود و مرزهایش خواهد بود،به شرط آن که در این وضعیت، ایران به عنوان کارت بازی در دستان روسیه و چین گرفتار نیاید. 

ترامپ و مسئله ی ایران 

اگرچه گفته می شود اولویت اساسی ترامپیسم خاورمیانه و ایران نیست اما برای اجرای راهبرد آمریکا، شاید یکی از مهم ترین موضوعات اساسی در سیاست خارجی دولت دومِ ترامپ چگونگی مواجهه با موضوع ایران و مسئله ای هسته ای آن خواهد بود.به نظر می رسد کنشگری و رفتار ترامپ در دولت اول او درباره ی موضوع ایران و مسئله ی هسته ای آن در قالب برجام ، ادامه یافته و با هدف به پای میز مذاکره کشاندن ایران،افزایش یافته و حتی به نظامی گری در منطقه ی خاورمیانه هم منتهی گردد. همان طور که اشاره شد به نظر می رسد از دیدگاه ترامپ اولویت های مهم در سیاست خارجی، بعد از مسئله ی تغییر روابط اقتصادی،سیاسی و امنیتی آمریکا و رساندن آمریکا به جایگاه برتر از نظر دیدگاه مرکانتلیستی محور ترامپ، توجه او به حل مسئله ی کهنه ی خاورمیانه و همگرایی کشورهای عربی با اسرائیل و ایجاد محدودیت هرچه بیشتر قدرت مانور ایران در خاورمیانه با استفاده از محاصره ی آن توسط متحدان عربی-اسرائیلی و افزایش نفوذ اسرائیل در مرزهای ایران برای کنترل و نظارت بر رفتارها و کنش های احتمالی دولت ایران باشد. بر این اساس همان طور که شاهد بوده ایم ایالات متحده ی آمریکای ترامپ با طراحی ها و برنامه ریزی های راهبردی مختلف از جمله معامله ی بزرگ قرن، محدودیت و ایجاد معضلات مختلف برای گروه های نیابتی ایران در کشورهای خاورمیانه و همجوار با اسرائیل،تضعیف دولت های مستقل و همسو با دولت ایران با استفاده از ابزارهای مختلف،افزایش فشار بر متحدان عرب حوزه ی خلیج فارس برای افزایش تحدید و کنترل رفتاری ایران و بسیاری از کنشگری های پیدا و پنهان از جمله تلاش های پشت پرده با اتحادیه ی اروپا ،روسیه و چین برای تحت فشار گذاشتن و کنترل کنش های دولت ایران، و دولت ها و گروه های همسو با آن ، و… درصدد برآمده گام به گام راهبردهای احتمالی ایران در منطقه و فرامنطقه را کم اثر کرده ، و از اهمیت و قابلیت بهره برداری بیندازد. یکی از راهبردهای مهم و اساسی ترامپ برای این منظور، خروج از برجام برای دور نگهداشتن ایران از منافع آن ،تحریم های اقتصادی پیش رونده و همه جانبه،استفاده از همه ی ظرفیت های سازمان ها و نهادهای سیاسی،حقوقی و امنیتی و اقتصادی بین المللی و کنشگران بین المللی علیه ایران بوده است تا ضمن درهم شکستن تاب آوری مردم ایران و فروریزی اقتصاد داخلی ، ایران را تسلیم به کنشگری در چارچوب تعریف شده ی جهانی و نشستن به پای میز مذاکره با آمریکا، نمایند یا به سمت فروپاشی همه جانبه بکشانند.در این میان نقش کشورهای عربی خاورمیانه و حوزه ی خلیج فارس و رژیم اسرائیل مهم خواهند بود . 

راهبردهای احتمالی ایران در قبال سیاست ها و کنشگری های تهاجمی ترامپ 

بی شک ترامپ در دور بعدی ریاست جمهوری خود اگر نخواهیم بگوییم که سیاست های پیشین خارجی خود را تشدید خواهد کرد لااقل می توان گفت که آن ها را ادامه خواهد داد. این سیاست ها برای کشور ما تاکنون پیامدهای عمیق ،متنوع و ناگواری در پی داشته و قشر آسیب پذیر جامعه ی ما را بیشتر در معرض آسیب های اقتصادی قرار داده است.لذا ادامه این سیاست ها می تواند برای جامعه ما افزایش هزینه های سرسام آور امنیتی و نظامی را به دنبال داشته، باعث خالی شدن بیشتر سبد اقتصادی مردم ما شده ،فشارهای مضاعفی را برای آن ها درپی داشته باشد.

اگر این فضای چالش انگیز میان آمریکا با ایران ادامه یابد در نهایت ممکن است به چالش های نظامی و امنیتی هم بینجامد که همسو با نیت کنشگرهای کشورهای ساحل نشین جنوب خلیج فارس و اسرائیل خواهد بود .لذا لازم است تصمیم گیران خارجی و داخلی کشور هوشمندانه به مدیریت، ارزیابی و به نظارت بر این وضعیت بپردازند و از افتادن در دام های از پیش طراحی شده ی کنشگران فرامنطقه ای و منطقه ای نگردند . به نظر می رسد برای حفظ منافع ایران در زمینه های مختلف سیاسی،اقتصادی و امنیتی در جهان آشفته ی ترامپیسم برای مقابله با سیاست های تهاجمی و پیشرونده ی کنشگران متخاصم، ضروری است بسیار هوشمندانه همچون یک بازیگر و کنشگر قهار، کاربلد، حرفه ای، و به دور از هیجانات و کنشگری های احساسی، به اقدام مناسب و مطلوب برای تامین منافع ملی به کنش مناسب بپردازند.در اینجا و در دنیای کنشگری جهانی، پیروزی فقط از راه جنگ بدست نمی آید بلکه نیروهای قویِ نظامی، امنیتی و راهبردی به عنوان بازوان و ابزاری قوی و آماده در خدمت توسعه،پیشرفت کشور و تامین منافع ملی قرار می گیرد.بر این اساس می توان به مهم ترین راهبردهای احتمالی برای مقابله در جهت تامین منافع ملی ایران با استفاده از کنشگری های مناسب در مقابل پدیده ی ترامپیسم به شرح زیر اشاره کرد .

1 – حفظ ارتباط سنتی ایران با کشورهای اتحادیه ی اروپا بخصوص کشورهای عضو برجام، و گسترش و توسعه ی هوشمندانه آن برای تامین منافع ملی و کاستن از بار تهدیدات ناشی از کنشگری های ایالات متحده ی ترامپ .

2 – استفاده از ظرفیت های ایجاد شده ناشی از واگرایی ها،چالش ها و شکاف میان آمریکای ترامپ و متحدان سنتی اعم از متحدان سنتی اروپایی و یا  منطقه ای آمریکا.

3 – استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت های ناشی از واگرایی ها و چالش های منافع آمریکا با کنشگران مهمی چون روسیه، علاوه بر حمایت از توسعه اقتصادی برای تهیه سلاح نظامی، امنیتی و راهبردی برای تامین و رفع کاستی های امنیتی مختلف تا فکر تجاوز به ذهن کنشگران بدآیین رسوخ پیدا نکند. 

4-  استفاده از واگرایی و تضاد منافع اقتصادی و امنیتی آمریکا با چین در جهت تامین نیازهای راهبردی و توسعه ی اقتصادی و توسعه ی بنادر و سواحل جنوب و خلیج فارس بدون واگذاری امتیازات غیرقابل جبران بر منافع کشور و مردم ساحل نشین و مناطق ذی ربط .

5 – ادامه و افزایش بازدارندگی هوشمندانه ی  امنیتی و نظامی دفاع ملی علی رغم تحمیل هزینه های دفاع ملی بر زندگی مردم، چرا که ثابت شده که قدرت های جهانی به محض درک ضعف امنیتی و نظامی، درنگ نخواهند کرد .

6– تامین اعتماد کنشگران همسایه، همجوار و منطقه ای و سعی بر برقراری و انعقاد پیمان های امنیتی عدم تجاوز و عدم در اختیار قرار دادن کشورشان در خدمت متخاصمین ایران.

7 – سعی در ایجاد شبکه ی اقتصادی منطقه ای با کشورهای همسایه و هم فرهنگ منطقه و تلاش در جهت ایجاد بازار مشترک منطقه ای برای توزیع و بازار مصرف تولیدات محصولات و کالاهای کشاورزی ،دامی، صنعتی، پتروشیمی ،و….

8 – مبارزه بی امان و ادامه دار با فسادهای اقتصادی داخلی، مجازات سخت برای صاحب منصبان خیانتکار اقتصادی و فرزندان و خانواده فاسد و خیانتکار آنها و سایر فاسدان و خیانتکاران در حوزه های مختلف اقتصادی ، سیاسی، امنیتی و… برای عدم فروپاشی اجتماعی ، و اطمینان بخشی به مردم و کسب رضایت آنها برای تاب آوری مردم در دوران گذار از تحریم های اقتصادی سرسام آور به کشوری توسعه یافته در همه ی زمینه ها.  

فهرست منابع

1 – رینولدز،فلیپ آلن(1387)، «شناخت اصول روابط بین الملل» ،مترجم:جمشید زنگنه ، تهران ،دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت امور خارجه ،مرکز امور چاپ و انتشارات ، 1380 

2 – سلیمان زاده ،سعید و دیگران( 1397)، «راهبرد سیاست خارجی ترامپ : هیبرید نوانزواگرایی– واقع گرایی» ، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی ، دوره 8 ، شماره 28 ، پاییز 97 .

3 –  کریمی فرد ، حسین ( 1397)،«سیاست خارجی ترامپ و واقعیت های نظام بین الملل»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی ، دوره 8 ، شماره 28 ، پاییز 1397.

4 – زیبایی ، مهدی و دیگران ( 1397) ، «جامعه شناسی تاریخی روابط بین الملل : چارچوبی نظری برای تحلیل نظم فراملی» ، پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل ، سال 6 ،شماره 2، بهار وتابستان 1397 .

5 – « امتخاب مجدد ترامپ چه پیامدهایی دارد؟»سایت اقتصادنیوز ،یکشنبه 30 شهریور 1399، https://www.eghtesadonline.com 

6 – « ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری چگونه رفتار خواهد کرد؟» سایت خبری تحلیلی انتخاب،یکشنبه ،30 شهریور 1399، https://www.alef.ir/news/399020116 

7 –  « دنیا در دور دوم ریاست جمهوری ترامپ چگونه خواهد بود ؟» سایت خبری تحلیلی الف ، یکشنبه ،30 شهریور 1399، https://www.alef.ir/news/399020116 

8– «ترامپ مجددا رای آورد ، تغییر در نظم جهانی ناگزیر خواهد بود»سایت دیپلماسی ایرانی،یکشنبه،30 شهریور 1399،http://irdiplomacy.ir/fa/news/1987675 

 9– «انتخابات آمریکا با ایران چه خواهد کرد ؟ و ایران با آن چه باید بکند؟» پایگاه خبری صبح ملت نیوز، سه شنبه ۳ تير ۱۳۹۹، http://www.dezfoolnews.ir/fa/News/34987 

10- «آمریکا رسماً مدعی آغز بازگشت تحریم های اقتصادی ایران شد/پاسخ ایران به اقدام آمریکا چه خواهد بود؟» سایت کینانیوز، یکشنبه،30 شهریور 1399، https://www.kebnanews.ir/report/425753 

11 – « همه سناریوها در باره مکانیسم ماشه ؛ فعال شدن مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای اقتصاد ایران وسیاست آمریکادارد؟»سایت خبری فرارو،یکشنبه،30شهریور1399، https://fararu.com/fa/news/454913

12– ترامپیست ها،آمریکا،چین وسقوط دلاردربازارهای مالی،سایت اقتصادآنلاین،۱۳۹۸/۰۲/۲۹ ۱۱:۰۱،https://www.eghtesadonline.com 

13 – تمهیدات«شی»برای مقابله با ترامپیسم، سایت روزنامه تعادل :نیاز اقتصاد ایران، دوشنبه ۷ مهر ۱۳۹۹  28 September 2020،  http://www.taadolnewspaper.ir

14 – پارادوکس همکاری و تقابل در قبال چین،خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران – ۹ خرداد ۱۳۹۹،‏ ۱۲:۰۶-https://www.irna.ir/news/83803464  

15–بهبودروابط آمریکاوروسیه درآینده نزدیک بعیداست،سایت خبرگزاری دانشجو(SNN)- ،https://snn.ir/fa/news/841863 .

واژگان كليدي: نقشه ، کنش های جهان، ترامپیسم ، دور دوم، ریاست جمهوری ترامپ، دکتر علی قلی جوکار