مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
تهران به مدت دو روز میزبان اولین نشست گفت‌وگوی ملی سوریه با شعار «خشونت نه: مردمسالاری آری» با حضور نمایندگان احزاب، گروهها، اقوام، منتقدین، احزاب سیاسی مخالف (بیش از 150 تن از شخصیت‌های سوری و 40 حزب سوری) و همچنین «علی حیدر» وزیر آشتی ملی سوریه به عنوان نماینده حکومت این کشور بود. در اين بين براي بررسي بيشتر اهداف و دستاوردهاي اين نشست گفتگويي با محمد صادق الحسيني كارشناس ارشد حاضر در دو روز نشست تهران داشته ايم:
واژگان كليدي: گروه هاي سوري، دستاورد، نشست تهران، مسيحي، راه حل بومي، سني، طائف سوري
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به حضور نمایندگان احزاب، گروهها، اقوام، منتقدین، احزاب سیاسی مخالف دولت سوريه در تهران به نگاه شما آيا ميزان حضور گروه ها و احزاب اكثريت سني مذهب در نشست تهران چشم گير بود؟
نظام سياسي سوريه لائيك است و تاكنون مسائل ديني خيلي لحاظ نشده است. در اين حال در نشست تهران سطح نمايندگان اكثريت سني مذهبي سوريه بالا بود و اكثريت شركت كنندان سني بودند. يعني به جز نمايندگان اقليت كرد، علوي، شيعه و مسيحي نمايندگان عشاير، احزاب، سازمان ها و پارلمان از اكثريت سني بود. همچنين شخصيت ها مستقل زيادي در اين نشست حاضر بودند كه بيست و چند سال در زندان حاضر بوده اند. همچنين ناصريست ها، چپي ها، مستقل ها و.. همه سني بودند. يعني اكثريت سني حاضر در نشست تهران روشن و واضع بود، لذا مي توان گفت شركت كنندگان سني نمايندگان طيف وسيعي از اكثريت مردم سني مذهب سوريه بودند و مشاركت فعالي هم در نشست داشتند. گذشته از اين در بين گروه هاي ديگر هم نمايندگاني از احزاب و مذاهب مسيحيان (ارمني ها، پروتستان كاتوليك) دروزي و اقليت ها و نمايندگان مذهبي، سياسي، نمايندگان مجلس، افراد حزبي و نمايندگان مذهبي در نشست تهران حاضر بودند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا مي توان گفت كه همه طرف هاي داخلي سوريه به اهميت گفتگو، توقف خشونت و عدم دخالت خارجي اذعان دارند؟
ابتكار عمل ايران از همان اوايل بحران سوريه در راستاي طرح جامعي بود كه هم از نظر منطقي و عقلايي و هم از نظر ميداني قابل اجرا باشد و نتيجه مثمر ثمري هم براي سوريه داشته باشد. به اين معني به نظر ايران، اكثريت ملت سوريه ، فعالان ميدان سياسي در سوريه، مساله سوريه مساله اي متفاوت با بهار ها و انقلابهاي عربي بود. چرا كه به چند علت سوريه وضعيتي متفاوت داشت. نخست سوريه كشور مقاوم و شايد تنها كشور مقاوم در برابر امريكا و صهيونيسم بود كه عقب نشيني نكرد و مواضع ثابت خود از دوران حافظ اسد ادامه داد. يعني مشكل اصلي كه پرونده سوريه را به بحران لاينحل تبديل كرده است موضع خانمان سوز و دشمنانه غرب و جبهه استكبار جهاني بر ضد سوريه است. دوم دولت سوريه تنها كشوري است كه در راستاي تحركات مشروع مردمش اعلام موضع مثبت و همگرا با خواسته هاي مردم داشته و تصميم به تغيير نظام سياسي و گفتگو با احزاب و گروهها را اعلام كرد و با اعلام آمادگي به راه حل بومي سوري و فراگير توجه كرده است. در حالي كه كشورهاي ديگر عربي اين ويژگي را نداشتند. سومين ويژگي سوريه ارتش آن است. يعني ارتش از روز نخست تاكنون منسجم و مدافع اصولي و محكم رهبري اسد، دولت و جامعه سوريه بوده و نشانه اي از انشعاب و فروپاشي در آن نبوده است. چهارم هم مرزي سوريه با اردن، تركيه، لبنان و عراق (كه خود داراي مشكلاتي شبيه سوريه بوده اند) باعث شده است تا هر گونه رخداد در سوريه به ساير كشورها هم منتشر شود. لذا ايران از روز نخست درگيري ها دعوت به گفتگو كرده است و از آنجا كه طرح هاي خارجي همانند از هم پاشيدن سوريه، ايجاد جنگ داخلي ، مسلح كردن اپوزسيون، جنگ شيعه –سني، علوي- اسماعيلي و مسلمان و مسيحي به جايي نرسيده است، انتخاب ايران تنها گزينه اي است كه همه به آن رسيده و اذعان كرده اند كه راهي جز گفتگو بين طرف هاي مختلف در سوريه وجود ندارد. يعني عملا دخالت نظامي ، ايجاد منطقه حائل، مسلح كردن اپوزسيون، خريد اشخاص و سفيران و وزيران و… نتيجه نداد، لذا راه حل سياسي مورد نظر قرار گرفت. يعني ويژگي كنفرانس تهران آن است كه در لحظه اي تاريخي منعقد ميشود كه همه طرف هاي داخلي سوريه به اهميت گفتگو، توقف خشونت و عدم دخالت خارجي اذعان دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: قبلا معاون وزیر امور خارجه سوریه نشست اخیر مخالفان این کشور در پایتخت قطر را نوعی «اعلان جنگ» علیه دمشق دانسته بود. در اين حال با توجه به شركت مقامات سوريه در نشست تهران تفاوت مهم نشست تهران با دوحه در چه است؟
اولين ويژگي نشست تهران آن بود كه هيچ انتخاب، تحميل و يا اظهارا نظر و اراده اي نه از سوي خود سوري ها و نه از سوي ميزبان (يعني ايران) به منظور تعيين تكليف مردم سوريه و نظام سياسي حاكم آينده و اينكه نمايندگان آن چه گروه و شخصي باشند وجود نداشت. يعني نه سوري ها اين موضوع را مطرح كرند و نه ايران هم طرحي براي اين اجلاس آماده كرد. در صورتي كه هم در استانبول و هم در دوحه طرح هايي هم در مورد نوع نظام سياسي آينده و همگرايي اين نظام با اسرائيلي، اروپا و امريكا مد نظر بود. هم اينكه گروه و شخصيتهايي خود را نماينده مردم سوريه و جامعه سوريه معرفي كردند و اكنون نيز به دنبال اخذ مشروعيت از كشورها و سازمان هاي بين المللي هستند. در حالي كه در تهران فقط و فقط بر ايجاد فضاي گفتگو در بين سوري ها و در خود سوريه ها اشاره شد. يعني گرو ها و احزاب شركت كننده در نشست تهران خود را نماينده مردم سوريه ندانستند بلكه به اصل گفتگو جدا از رويكرد خشونت بار طرفداران نشست هاي استانبول و دوحه متمركز شدند. گذشته از اين همه كساني كه در نشست تهران حاضر بودند مخالف طرح ها و دخالت مستقيم تركيه بودند. چنانچه يكي از بندهاي مهم مطرح شده و بحث شده در نشست انتقال سلاح، دخالت و تعيين تكليف تركيه در امور سوريه بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به برگزاري اولین نشست گفت‌وگوی ملی سوریه با حضور نمایندگان احزاب، گروهها، اقوام، منتقدین، احزاب سیاسی مخالف و وزیر آشتی ملی این کشور در تهران به نگاه شما دستاورهاي مهم و عمده اين نشست چه است ؟
نخست آنكه در اين نشست به قطع دست دخالت خارجي از سر سوريه اشاره شد و براي اولين بار ترکیب شرکت کنندگان در نشست تهران( از 40 حزب سیاسی فعال در صحنه سوریه روسای عشایر و قبایل، شخصیت های مستقل، سازمان‌ها و مجموعه های فعال اجتماعی، گروه های مذهبی اعم از مسیحی و مسلمان كه نمادي از زندگي مشترك سوريه ها بود) تصميم گرفت كه دست بيگانه از سوريه كوتاه شود. دوم آنكه درخواست واضح و روشني از تمام گروه هاي سلح و شورشيان انجام گرفت تا سلاح را بر زمين گذارند. سوم اينكه از دولت سوريه هم خواستند زندانيان سياسي را آزاد كند و با جديت كامل وارد مذاكره با تمام طوايف و نمايندگان مختلف شوند و منتظر نباشد كه تحولات منطقه سوريه را به ناكجا‌آباد كشاند. دستاورد مهم ديگر اين نشست قبول كمك دوستانه ايران و هر كشوري ديگري كه قصد دخالت در امور داخلي سوريه را ندارد به منظور گسترده كردن دامنه گفتگوي سوري- سوري (حتي با كساني كه قبلا سلاح برداشته بودند و اكنون سلاح را كنار گذاشته اند) بود. همچنين دستاور ديگر فشار بر مخالفان و اپوزسيون دولت سوريه و تلاش براي اقناع سازي آنان براي ورود به روند گفتگو به گونه اي جدي و عميق است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با در نظر داشت حضور «قدری جمیل» معاون نخست وزیر سوریه و «علی حیدر» وزیر آشتی ملی سوریه در نشست تهران و اينكه این گفت‌وگوی ملی برای اولین بار با حضور دولت و نماینگان ملت سوریه برگزار مي شود. آيا مي توان گفت اكنون دولت سوريه نگاهي جدي تري به گفتگو با مخالفان دارد ؟
بله. چنانچه به نظر من هر چند اين شخصيت ها و افراد به عنوان نماينده احزاب خود در تهران شركت كرده بودند، اما در عين حال هم صلاحيت هايي هم از سوي دولت به آنان داده شده است تا بيانگر آن باشد كه دولت سوريه دوست دارد امتياز هاي جديدي به اپوزسيون دهد و حاضر است با آنها به گونه اي جدي وارد مذاكره گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به ویژگی متفاوت نشست تهران با نشست اخیر دوحه و تشكيل ائتلاف ملي مخالفان و انقلابيون سوريه آيا می‌توان گفت نشست تهران مي تواند تصميمات نشست دوحه را زير سوال قراردهد؟
به نظم من اينگونه است. چرا كه در بيانيه پاياني شركت كنندگان نشست تهران (كه بدون دخالت تهران داده شد) شركت كنندگان در نشست هر گونه ايجاد تشكيلاتي در دوحه، استانبول و يا هر جاي ديگري كه طرف بيگانه اي نوع تشكيلات را تعيين كند و اين تشكيلات بر اساس مسابقه براي رسيدن به قدرت از راه سلاح و خشونت باشد را رد كردند. يعني اين رويكرد به شرط اينكه شركت كنندگان اراده جدي خود را در ميدان عمل و در داخل سوريه نشان دهند به مرور زمان مي تواند اكثريت مردم سوريه را به طرف خود جذب كند. يعني به نظر ميرسد شركت كنندگان نشست تهران طرح هايي جدي براي سلب مشروعيت از مخالفان خارجي و مسلح در برنامه دارند و در اولين فرصت هم در دمشق جلسه اي خواهند داشت و اعلان خواهند كرد كه هيچ كسي حق تعيين سرنوشت و نمايندگي مردم سوريه را از خارج ، مگر اينكه با احزاب، گروه ها ، اقوام و.. داخل سوريه شريك باشد، ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به ویژگی متفاوت نشست تهران با سایر نشست‌هایی (از جمله نشست ژنو و نشست اخیر دوحه) که تاکنون در این زمینه برگزار شده آيا می‌توان نشست تهران را گامی در راستای ايجاد نوعي پيمان طائف سوري ( همچون پيمان طائف لبنان در اواخر جنگ لبنان ) دانست؟
نه آنهايي كه در نشست تهران حاضر شدند به دنبال پيمان طائف سوري بودند و نه طرح ايران هم طرح طائف سوريه است. اما بايد گفت اخضر ابراهيمي، روسيه و برخي كشورهاي ديگر در منطقه و بين الملل به دنبال نوعي پيمان طائف سوري هستند. يعني به علت مسدود شدن راه حل هاي مناسب كه مردم سوريه به دنبال آن هستند ممكن است در توافقات بين اللملي و منطقه اي به سوري ها تحميل گردد. گذشته از اين نيز ممكن است فرانسه، امريكا و مثلث آنكارا، دوحه و عربستان هم در اثر پيچيدگي هاي پرونده سوريه به سمت طائف سوري روند، اما ايران تلاش مي كند كه راه حلي بومي كه خود سوري ها انتخاب كنند مد نظر قرار گيرد. چنانچه نشست تهران براي تعديل و متعادل كردن هر طرحي كه ممكن است به سوريه تحميل گردد بود. يعني راه حل بومي بهترين راه حل براي برون رفت از بحران پيچيده و خانمان سوز است. در اين حال با توجه به وضعيتي كه لبنان و عراق دارند معلوم نيست كه هر گونه پيمان طائف سوري هم بهترين راه حل براي بحران سوريه باشد. بنابراين بايد خود سوري ها تصميم گير باشند و در داخل گفتگو را گسترده كنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: شرکت کنندگان در اجلاس تهران علاوه بر موافقت با تشکیل کمیته مشترکی از معارضین و دولت سوریه به منظور بررسی بحران و همچنین تشریح گفتگوی ملی برای دیگر گروه های معارض تشکیل شد. در اين حال آيا تصميمات نشست تهران مي تواند از دامنه عمليات و رويكرد مسلحانه ائتلاف ملي مخالفان و انقلابان سوريه بكاهد؟
بله. به نظر من اين امر گام محكم و ريشه داري خواهد بود. از آنجا كه قرار است نشست دوم در سوريه هم منعقد گردد، هر چه جلوتر رويم رويكرد خشونت آميز كمتر مورد استقبال مردم، نخبگان، كادر هاي فعالان سياسي خواهد بود و اندك اندك فرهنگ گفتگو بر فرهنگ خشونت و حذف دگر انديشان و ديگران غلبه خواهد يافت .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترين ماموريت کمیته مشترک ايجاد شده در نشست تهران بين معارضان و دولت سوریه چيست؟
دو ماموريت ساده به كميته پيگيري كه در تهران تشكيل شد داده شده است. نخست تعميق و تحكيم گفتگو و توسعه دايره گفتگو به شمول كساني كه در اجلاس حاضر نشده بودند. دوم هم آماده كردن نشست دوم گفتگوي ملي در خود دمشق. جدا از اين هيچ گونه قانون گذاري و مشروعيت سياسي و تعيين سياسي نه درخواست كردند و نه به آنان داده شده است. يعني هم شركت كنندگان و هم ميزبان به دنبال برون رفت از چالش بحران سوريه هستند تا مردم سوريه با توقف خشونت و جنگ بتوانند در محيطي سالم به بحث در مورد آينده بنشينند.
گفتگو از : فرزاد رمضانی بونش
