مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
سابقه تشکیل شورای همکاری خلیج فارس به بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران برميگردد. دولت های عرب خلیج فارس (عربستان سعودی، کویت، بحرین، امارات و قطر) در اين دوران در شورایی به نام شورای همکاری خلیج فارس گرد هم آمدند. در اين حال اجلاس كويت شوراي همكاري خليج فارس بعد از توافق ايران و پنج به علاوه يك در كويت داراي اهميت ويژه اي از نظر محتوا و طرح اتحاديه بود. در اين بين براي بررسي بيشتر نتايج اجلاس كويت و تاثير آن برهمگرايي يا واگرايي در بين شورا گفتگويي با دكتر محمد علي مهتدي داشته ايم:
واژگان كليدي: نتايج و دستاوردهاي شورای همکاری خلیج فارس در اجلاس كويت، نتايج و دستاوردهاي اجلاس كويت، نتايج اجلاس كويت، اجلاس شورای همکاری خلیج فارس
مركز بين المللي مطالعات صلح: نشست اخير شوراي همكاري خليج فارس در كويت برگزار شد. آيا دستاوردي مي توان براي اين اجلاس متصور شد؟
وقت به دستاوردها اشاره ميكنيم به جنبه هاي مثبت هر امري مي پردازيم يعني بايد قاعدتا نوعي وحدت نظر در مواضع كشورها رخ داده باشد، اما عملا چنين وحدتي وجود ندارد. اين كشورها هر چند در موضوع همكاريهاي و وزارت خانه اي كشور، امنيتي و مبارزه با تروريسم و قاچاق مواد مخدر هماهنگي هايي دارند و با هم به گونه اي همكاري هايي دارند، اما در مسائل اقتصادي و سياست خارجي فاصله هاي بسيار زيادي بين اعضاي شوراي همكاري وجود دارد. ويژگي اجلاس اخير در كويت اين بود كه عربستان سعودي به گونه شتاب زده اي مساله اتحاد و كنفدراسيون را در بين كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس مطرح كرد. اين طرح به دليل مخالفت هايي كه با آن انجام شد شكست خورد، اما شايد تنها نكته مثبت از نظر اين شورا در اين اجلاس اعلام تاسيس فرماندهي مشترك براي نيروهاي سپر جزيره بود. در واقع بايد گفت اين امر هم را نمي توان دستاوري براي اجلاس كويت شوراي همكاري خليج فارس دانست. چرا كه اصولا نيروهاي سپر جزيره اهميت خود را از دست داده اند و ماموريتي براي اين نيروهاي قابل تصور نيست و حتي فرماندهي مشترك براي نيروها معنايي خاص ندارد. لذا بايد گفت اجلاس كويت نه تنها دستاوردي براي اعضا شوراي همكاري نداشت بلكه بر عكس نشان داد كه چه فاصله بسياري بين اعضاي شورا در زمينه هاي مختلف وجود دارد و صرفا نام اين تشكل شوراي همكاري است و گرنه هر كشوري ساز خود را ميزند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بعد از اظهارات یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان علیه تشکیل اتحادیه شورای همکاری خلیج فارس و تهدید به خروج از آن در صورت تشکیل این اتحادیه عربستانی ها نگران شدند. آيا مي توان گفت با توجه به شكست طرح اتحاد، نوعي واگرايي بين مواضع بحرين و عربستان در مقابل ساير كشورها دامن زده شده است؟
بله. واگرايي در شرايط كنوني در بين اعضاي شوراي همكاري بسيار قوي است. بايد تعجب كرد كه چگونه عربستاني طرحي را مطرح كرده اند كه از پيش شكست خورده بود. در حقیقت عربستان سعودي بايد پیش از علنی کردن این طرح با كار كارشناسي امکان تحقق این پیشنهاد را بررسي ميكرد و با نظرخواهی مستقیم یا غیرمستقیم و مشورت هاي دو جانبه اعلام نشده و گفتگوها و رايزني بين مقامات از سایر اعضا متوجه موافقت و مخالفت طرح در بين اعضا ميشد و سپاس به دنبال ایجاد مکانیزم ها و تحقق آن حرکت می کردند. يعني عربستان بايد قبل از اعلام رسمي در صورت مخالفت هاي با طرح نبايد اين طرح را مطرح ميكرد تا شكستي براي سياست خارجي اين كشور نباشد. آنچه مشخص است رياض اين طرح را بدون هيچ گونه اقدامات اوليه و بررسي اعلام كرد و در نتيجه اين طرح شكست خورد كه شكست تازه اي براي سياست خارجي كشور است. اين امر قبل از هر چيزي بيانگر اختلال در سيستم تصميم گيري عربستان سعودي است و توجه به تصميمات شتاب زده و با عجله و بر اساس موازين عاطفي و خشم بدون فضاي آرام و با تعقل است. در واقع اين رويكرد زمينه را براي شكست هاي عربستان فراهم ميكند. رويكرد كنوني نيز موجب شد كه عربستان در شوراي همكاري خليج فارس منزوي گردد. در اين بين عمان تنها كشور مخالف با طرح اتحاديه نبود بلكه كشورهاي ديگر هم مخالف با اين امر بودند. امارات با توجه به وضعيت اقتصادي ويژه اي حضور در اين اتحاديه را به صلاح خود نمي داند. قطر نيز داراي خصومت ها و رقابت هايي با عربستان است. كويت هم محترمانه به اين امر راي نميدهد. بحرين هم فقط به خاطر وجود نيروهاي عربستاني و نيازي كه به حمايت آنها دارد در ظاهر موافق با تشكيل اتحاديه است. در واقع بايد گفت اجلاس كويت نشان داد كه هيچ كشوري حاضر نيست كه نقش عربستان را به عنوان برادر بزرگتر را به رسميت شناسد و هر كسي به دنبال اهداف خود است. عربستان در سطح منطقه هم با هيچ كدام از كشورهاي منطقه داراي روابط خوبي نيست چنانچه روابط مناسبي با ايران، عراق، سوريه، تركيه و.. ندارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به اينكه مساله هسته اي ايران در بيانيه پاياني طرح شده است آيا مي توان گفت نگاه شورا به ايران تغييركرده است و از مدار رويكرد عربستان خارج شده است؟
در بيانيه مشترك شوراي همكاري خليج فارس از تفاهم مشترك بين ايران و پنج به علاوه يك استقبال شد. قبل از صدور بيانيه مشترك امير كويت در آغاز اين اجلاس در سخنان خود از اين مساله هم استقبال كرد. تنها كشوري كه از وضعيت كنوني ايران و پنج به علاوه يك ابراز خشم و نگراني كرده بود عربستان سعودي است. عربستان بعد از انصراف امريكا از عمليات نظامي در سوريه و قبل از تفاهم ژنو بسيار عصباني شد. وقتي كه در بيانيه شورا از اين تفاهم استقبال شد به اين معني است كه بقيه اعضاي شوراي همكاري نظر خود را به عربستان سعودي تحميل كرده اند. آنها با درك اين مساله دريافته اند كه تفاهم به سود منطقه است و خطري براي كشورهاي ديگر در پي ندارد. در واقع هيچ كدام از كشوهاي منطقه خليج فارس جدا از عربستان در پي حجم منطقه اي فراتر از حجم خود نيستند. تنها عربستان است كه تصور ميكند نقش منطقه اي ايران در مقابل نقش منطقه اي عربستان است . اين امر ناشي از سوئ فهم و عدم تحلل درست است. آنچه مشخص است كشورهاي در بيانيه پاياني پذيرفته اند كه تفاهم ژنو بردي براي جمهوري اسلامي ايران است. بويژه اينكه جمهوري اسلامي ايران مايل است با همه همسايگان خود در خليج فارس روابط نزديكي داشته باشد و عنوان كرده است كه كشورهاي همسايه منطقه با همكاري هم ميتوانند همكاري كرده تا تا نيازي به نيروهاي بيگانه نباشند. به عبارتي نبود نيروهاي بيگانه در منطقه اصلي در سياست خارجي جمهوري اسلاني ايران است.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
