مهدی جعفری پناه[1]
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مؤلفه های قدرت نرم در جمهوری اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران بر مبنای آموزههای اسلام و تأکید بر مؤلفههایی مانند فرهنگ و ارزشهای سیاسی شکل گرفت و این امر ماهیت انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران را از دیگر نظامها متفاوت ساخت. امروزه استفاده از مؤلفههای قدرت نرم در سیاستهای داخلی و خارجی کشورها بیش از گذشته مورد تأکید قرار گرفته است. در مفهوم سازی اولیه از قدرت نرم مؤلفههایی مثل فرهنگ، ارزشهای سیاسی و مطلوبهای سیاست خارجی بیان گردیده است. بر این اساس مؤلفههای قدرت نرم آنگونه که در اسلام مطرح می باشد متفاوت از آن چیزی است که در مفهوم سازی اولیه از این قدرت توسط جوزف نای ارائه شده است. علت این تفاوت در نوع نگاه به قدرت، انسان، اخلاق و خدا است. منابع قدرت نرم اسلامی آنگونه که در جمهوری اسلامی ایران ظاهر شده اند بر ارزشهایی چون ایثار، شهادتطلبی، معنویتگرایی، عدالت باوری، ولایت مداری، حق گرایی و استقلال طلبی استوار است به گونه ای که ضمن ایجاد تحول فرهنگی در سطح داخلی بر روند تحولات خودباوری دینی و بیداری اسلامی در حوزه پیرامونی خود نیز تاثیر گذار بوده است.
وجه تمایز نظام جمهوری ایران از دیگر انقلابها در جهان ماهیت اسلامی، دینی و مردمی بودن این نظام است. در بدو تشکیل این حکومت و نظام، اسلام به عنوان یک اصل در این خروش و حرکت انقلابی زمینه تحرک مردم را فراهم نموده و عامل اصلی پیروزی این انقلاب گشت. گویا با ظهور انقلاب ایران، به رهبری مرجعی روشن ضمیر، حضرت امام خمینی رحمة الله علیه گمشدهای آشنا رخ بر آورد، خواست درونی امام خمینی در انجام انقلاب به یک خواست همگانی و بیرونی مبدل گشت و در اجتماع مطرح شد. این امر عامل وحدت و در تحرک مردم پیرامون یک خواسته مشترک، یعنی اسلام گردید.
فرهنگ غنی اسلام به عنوان یک مکتب با ظرفیتهایی که در ایجاد قدرت نرم دارد، می تواند به عنوان یک عامل ایجابی دیگران را جذب و همراه خود سازد. و در مقابل به عنوان یک عامل سلبی از نفوذ و رخنه هر گونه فرهنگ بیگانه و یا سلطه آنها جلوگیری نماید. در این راستا مشکلات و کاستیهای موجود در نظریههای غربی که ناشی از سطحی نگری، عدم توجه به خدا محوری و اخلاق و … است بر طرف می گردد. مؤلفههای قدرت نرم اسلامی می تواند جایگاه مباحث اسلامی را در این موضوع به روشنی بیان کند. هدف از انجام این تحقیق پرداختن به مبانی نظری قدرت نرم در جمهوری اسلامی ایران با رویکرد اسلامی است.
- کارکردهای قدرت نرم در جمهوری اسلامی ایران
ترویج و احیای معنویت گرایی
جمهوری اسلامی ایران یک فضای گفتمانی مبتنی بر عنصر معنویت گرایی و بازگشت به اصیل اسلامی را بوجود آورد. این گفتمان به اندازهای مهم بود که يکي از عوامل صدور انقلاب اسلامي، واقع گردید. حضرت امام(ره) ميفرمايند: “ما که مي‌گوييم انقلاب را مي‌خواهيم صادرکنيم، مي‌خواهيم اين مطلب را، همين معنايي که پيدا شده، همين معنويتي که پيدا شده در ايران، ما مي‌خواهيم اين را صادرکنيم.”
کارکرد علمی
در نظام جمهوری اسلامی ایران تولید علم جایگاه ویژهای پیدا نموده است. با پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران نگاه به علم کارکرد متفاوتی پیدا نمود که علت اصلی آن حاکم شدن نگاه اسلامی به کسب علم بوده است و در آن تولید علم توأم با اخلاق و معنویت بوده است.
احیای باورها و اعتقادات
یکی از کارکردهای جمهوری اسلامی ایران زنده کردن باورها و اعتقادات دینی است. این امر نظام جمهوری اسلامی ایران را از دیگر نظامها و حکومتها متمایز نموده است. پیروزی انقلاب ایران و شکل گیری نظامی مبتنی بر آموزههای اسلامی، ضمن اینکه نقطهای عطفی در احیای هویت دینی مسلمانان به شمار می رفت. نگرش اندیشمندان، جامعهشناسان و متفکران را نسبت به کارکرد دین تغییر داد. اگر قبل از انقلاب ایران در رویکردهای سیاسی و اجتماعیهای خاصی بود و از نقش دین هیچ صحبتی در میان نبود. با انقلاب ایران، و پایه گذاری جمهوری اسلامی ایران، تفکرات نسبت به نقش دین در تحولات اجتماعی و سیاسی عوض شد
در سایه احیای اعتقادات دینی و مذهبی، نگاه و تفسیر جدیدی به مفاهیم اسلامی و شیعی صورت گرفت و عواملی که سبب انفعال مردم شیعه ایران گشته بود، با با نگاه ایجابی عاملی برای رشد و ارتقای سیاسی و فرهنگی آنها گشت. یکی از ظرفیت های بالقوه ای که در اعتقادات شیعیان وجود دارد، بحث انتظار است. انتظار به معنای امید به آینده ای که در آن ظلم، بی عدالتی و تبعیض و زشتی نباشد و جهان از آنها رهایی یافته و عدالت گستری بر گیتی حاکم باشد. جمهوری اسلامی ایران نگاه سلبی و انفعالی به انتظار را به نگاهی ایجابی تغییر داد.
ارتقای معرفت و بینش
جمهوری اسلامی ایران با عمل به آموزههای دینی و داخل نمودن آن در زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهگی باعث ارتقای معرفت و بینش سیاسی مردم گشت که نتیجه آن در دو حوزه داخلی و خارجی قابل مشاهده است. نتیجه معرفت به آموزههای دینی در حوزه داخلی موجب همدلی، وحدت، بسیج عمومی و همچنین بیداری ملت مسلمان ایران گردید به نحوی که در سایه ی این بیداری و وحدت، در مقابل قدرتهای بزرگ ایستادگی نمود به نحوی که فوکو از آن به عنوان یک شگفتی نام می برد
نقش و کارکرد ولایت پذیری
اصل ولایت فقیه شالوده بنیادین تفکر شیعه در طول تاریخ و حیات آن بوده است. این مسأله با احیای جریان اسلامی در نهضت امام خمینی رحمة الله علیه و ارائه نظریه ولایت فقیه در دوران غیبت و پیوند حکومت و دیانت محور سیاست خارجی و داخلی قرار گرفته است.
حفظ سلامت جامعه
یکی از کارکردهای پذیرش ولایت بحث ایجاد امنیت و سلامت جامعه است. این امر(سالم سازی) تضمینی برای شکست ناپذیر کردن آن جامعه در مقابل هجمههای داخلی و خارجی است. ایجاد محيط تربيتي مساعد و مناسب براي رشد همه جانبۀ جامعه اسلامي ضروري است و پديد آوردن الگوهاي شايسته درمحيط جامعه وطرد الگوهاي ناشايست از جمله شيوههایي است كه اسلام براي رشد و تكامل جامعه اسلامي آنرا بسيار مهم دانسته و به عنوان تكليفي همگاني انجام آن را از همه خواسته است. در محيط فاسد و ناسالم امر تربيت ديني بسيار دشوار و چه بسا نا ممكن شود به همين جهت سالم سازي جامعه اسلامي براي تسهيل رشد و تربيت انسان ها ضروري است.
ایجاد وحدت در نظام اسلامی ایران
جامعيت، وحدت و انسجام يك ملت به اين است كه اتحاد در همه جهات تحقق يابد. وحدت اسلامی و وفاق همگاني، از بهترين ره آوردهاي وحي الهي است. قرآن كريم گذشته از جنبه اثباتي وحدت و امر همگان به اعتصام به حبل متين خدا يعني اسلام-كه در قرآن و عترت متبلور است- از جنبه منفي تشتت و آثار زيان بار اختلاف نيز سخن گفته است.
بدون شک زمان حاضر بیش از هر زمان و دوره تاریخیِ دیگری، اتحاد و انسجام ملتهای مسلمان در برابر توطئههای گوناگون ابرقدرتها و سلطه گران، ضرورت دارد و باید همگان با تمسک به قرآن و اهل بیت و حرکت بر محور ولایت فقیه این مهم را عملی نمایند که البته این کاربرد در نظام جمهوری اسلامی ایران تحقق یافته است و ولایت فقیه نماد وحدت مردم گردیده است.
ایجاد آزادی حقیقی
اسلام، آزادی و حرّیت را یک امر درونی و باطنی می داند، اگر کسی دارای چنین روحیهای باشد، شایسته هر نوع آزادی است و قید و بند ظاهری نمی تواند به روحیه او لطمه بزند و اگر کسی دارای چنین روحیه ای نباشد و لو هر قدر هم در خارج آزاد باشد در باطن شایسته آزادی نمی باشد.
در زمینه آزادی های اجتماعی نیز حکومت ولایت فقیه توانسته است علاوه بر تأمین آزادیهای مشروع در سایه تعالیم نورانی اسلام برای همگان، با ترویج و تبلیغ دین و اجرای احکام اسلامی، روح ظلم ستیزی و آزادی خواهی را در ملتها زنده کند و ایران اسلامی به عنوان الگوی آزادی خواهی در جهان مطرح گردد.
سالم سازی جامعه
فراهم نمودن محيط تربيتي مساعد و مناسب براي رشد همه جانبۀ جامعه اسلامي از نظر اسلام ضروري است، لذا دركنار فراهم نمودن بسترهاي مناسب براي رشد فضايل اخلاقي (زمينه سازي) و پديد آوردن الگوهاي شايسته درمحيط جامعه و طردالگوهاي ناشايست (الگوسازي) به عنوان شيوه هاي تحقق محيط تربيتي مساعد، سالم سازي محيط ازجمله شيوه هایي است كه اسلام براي رشد و تكامل جامعه اسلامي آنرا بسيار مهم دانسته و به عنوان تكليفي همگاني از همه انجام آن را خواسته است.
تحقق این وظیفه و نظارت همگانی براي سالم سازي جامعه به طور تام وکامل تنها با وجود حکومت اسلامی وحاکمیت ولی فقیه وپذیرش ولایت او از سوی مؤمنان و اطاعت از اوامر ونواهي ایشان و قوانين شرع مقدس میسر است.
صیانت از دین
تفسیر و تبلیغ دین و هدایت جامعه بشری، یکی از شئون و مسئولیتهای نبوت و امامت است. از آنجا که ولایت فقیه در عصر غیبت در طول ولایت داشتن ائمه معصومین علیه السلام قرار دارد. یکی از شیوههای دشمنان اسلام در عرصه تهاجم فرهنگی و جنگ نرم، ترویج« قرائتهای مختلف» از دین است.
ایجاد امنیت
حفظ استقلال و تأمین امنیت داخلی و بین المللی یکی از آثار و برکات نعمت «ولایت فقیه» در جامعه اسلامی است، چون حکومتهای غیر اسلامی یعنی حکومتهایی که از نعمت حاکم عادلِ اسلام شناس محروم اند و طاغوتها بر آنها حاکم هستند به جای حفظ استقلال و امنیت همه جانبه، تنها از قدرت نظامی برای تحکیم پایههای حکومت طاغوتی خویش و تجاوز و غارت اموال و ویران کردن شهرها استفاده می کنند.
کارکرد اجرای عدالت
عدالت اجتماعی یکی از مهمترین آرمانهای بشری در طول تاریخ بوده و در اندیشه سیاسی اسلام نیز جایگاه والایی نزد فیلسوفان سیاسی و حاکمان اسلامی داشته است. عدالت اجتماعی در اصطلاح قرآنی با تعبیر قسط، به معنای عدم تبعیض و ستم در جامعه و توزیع عادلانه امکانات مطرح گردیده است. تحقق عدالت اقتصادی مردم را ایثارگر و فداکار نموده تا جایی که رنج و سختیها را تحمل می کنند، تا دیگران از خطر حفظ شوند.
| انقلاب اسلامی ایران با رهبری مدبرانه و روشنگرانه امام خمینی (ره) بر پایه برقراری عدالت بر ملت خسته از بیعدالتی های رژیم ظالم پهلوی جان دوباره بخشید و لذا این انقلاب با شعار برقراری عدالت در کلیه ارکان اجتماع ایران رسوخ کرد، و نهایتاً در بهمن 1357، همانند سیلی خروشان با سرنگونی شاه خواست تاریخی خود را مبنی بر برقررای عدالت در تمام ارکان جامعه به اثبات رسانید. |
کارکرد اجرای اخلاق
اگر امروزه جمهوری اسلامی ایران ماندگار شده و برای دیگران الگو شده به این خاطر است که سعی نموده است، حرف اسلام را به زبان آورد و تابع محض اصول اسلامی باشد. جمهوری اسلامی ایران خوب می داند که قدرت و اقتدارش در اجرای اصول اخلاقی و اسلامی است. اگر از این اصول دست بکشد، ماهیت خود را زیر سؤال برده و شکننده خواهد شد. یکی از ویژگی های حکومت ولایی که در رأس آن ولایت فقیه وجود دارد. این است که مردم احساس امنیت کنند، و جامعه نیز از بد اخلاقی ها و بی عدالتی ها پاک گردد. بحمد الله در رأس حکوت نظام اسلامی ایران، چه در زمان امام(ره) و چه اکنون، ولی فقیه جامع الشرایطی وجود داشته و دارد که تا به امروز توانسته است در حد بالایی انحرافات، کج رویها و بی اخلاقیها جلو گیری نماید.
کار کرد های سیاست
برآیند و کارکرد اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، در موارد ذیل قابل بیان است.
- به چالش کشیدن هژمونی غرب: نتیجه تمام اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که از اسلام گرفته شده است، بستر و ظرفیت فکری برای مبارزه با سلطه جوییهای غرب را بوجود آورده است. این روحیه خود باوری که در مسلمانان ایران و جهان به وجود آمده است، هژمونی غرب را به چالش گشیده است به نحوی که آنان امروزه از ایمان، اعتقادات دینی و اسلام سیاسیِ خواهان تشکیل حکومت اسلامی می ترسند و احساس خطر می کنند.
- جهانی شدن مبارزه با سلطه، زور و استکبار: در رأس تمام اینها مبارزه با آمریکا و اسرائیل قرار دارد. به عنوان مثال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نهضتهای آزادی بخش در فلسطین روح تازهای گرفتند و ملتهای دیگر در سرتاسر جهان حامی مردم فلسطین در مقابل اسرائیل قرار گرفتند به عبارتی مبارزه با اسرائیل به یک نماد در جهان بالاخص در کشور های اسلامی قرار گرفته است. این در حالی است که در سه دهه قبل کسی جرأت زیر سؤال بردن اسرائیل را نداشت. هر چند امروزه شاهد برخی فشارها از طرف لابی صهیونیسم برای کم رنگ کردن این تحرکات و یا احیاناً خاموشی این تحرکات انجام می دهند، اما حقیقتاً وضع تغییر نموده و وضع از این هم برای اسرائیل و امریکا بدتر خواهد شد، انقلابات اخیر در خاور میانه و از دست دادن مهرههای کلیدی در کشورهایی مثل مصر و تونس و به راه افتادن کاروان های آزادی از قلب اروپا، همگی نشانگر واقعیت دیگری است که بدون شک بازنده آن غرب و اسرائیل است.
واژگان کلیدی: مولفه ها، قدرت نرم، جمهوری اسلامی ایران، نرم ، قدرت نرم ایران
[1] مهدی جعفری پناه ( دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و کارشناس ارشد روابط بین المل
