دکتر محمد عجم
کارشناس مسائل هند
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط هند و روسیه دو دوره متمایز را پشت سر گذاشته دوره دوستی استراتژیک با اتحاد جماهیر شوروی و دوره بعد از فروپاشی ، از دهه 1990میلادی به مرور نفوذ احزاب چپ در هند کم رنگ شده است و بیشتر احزاب ناسیونالیست و ملی گرای هندی بر نفوذ خود افزوده اند در نتیجه گسترش روز افزون روابط هند با امریکا و دول غربی ، روسیه دوران دشواری را در هند طی می کند و در نتیجه با دور شدن پاکستان از آمریکا روسیه بسمت پاکستان که رقیب یا دشمن هند هست گام های محکم تری بر می دارد، اما با این وجود هنوز روابط هند و روسیه بخصوص در زمینه نظامی محکم است و هند جایگاه مهمی در دکترین سیاست خارجی روسیه دارد. در سياست خارجي روسيه توجه به هند حول شش عنصر : سیاسی و امنیتی- تسليحات- انرژي و نیروگاهها، اقتصاد و تجارت- علوم و فناوري فضایی و فرهنگ تعريف شده است. بر اين مبنا محورهاي ذيل مورد توجه روسها در تعامل با هندوستان مي باشند:
- حفظ جایگاه و تحكيم مواضع روسيه در بازار تسليحات هند.
- افزايش سهم محصولات فناوري و دستاوردهاي علمي در صادرات روسيه.
- توسعه پروژه هاي مشترك انرژي و نفت و گاز.
- اجراي پروژه هاي مشترك با هند در زمينه توليد دي اكسيد تيتان.
- طراحي و شروع توليد هواپيماي ترابري و نظامی.
- همكاري در زمينه هاي مخابرات ، هوا- فضا و توسعه سيستم جی پی اس موسوم به گلوناس در هند.
- تاسيس مراكز مشترك علمي و فني.
- روابط خوب و سنتي هند و شوروي طي دوران جنگ سرد پس زمينه و بستر بسيار مناسبي براي ادامه تعاملات سازنده طرفين در دوران پس از فروپاشي شوروي بوده است. پيمان دوستي راهبردي هند و شوروي كه مربوط به سال 1971 است همچنين حمايت شوروي از هند در جنگ اين كشور با چين در سال 1962 و يا ثبات قدم روسها در حمايت از مواضع هند در قضيه كشمير از بهترين مصاديق تفاهم طرفين در دوران جنگ سرد بوده است. – شخص پوتين نقشي مهم و ويژه در گسترش روابط دو جانبه هند و روسيه طي بيست سال گذشته داشته است. در روسيه مشهور است كه پوتين در زمان رياست جمهوري يلتسين كمك زيادي به بهبود روابط دو جانبه هند و روسيه در فضاي پس از فروپاشي شوروي نمود. پوتين از سال 2000 تاكنون در مقام رئيس جمهور يا نخست وزير روسيه در مجموع شش مرتبه به هند سفر كرده است. در سال 2000 بيانيه روابط راهبردي مشاركتي ميان روسيه و هند به امضا رسيد. امضاي بياينه همكاريهاي راهبردي ميان روسيه و هند
مهمترين ثمره تلاشهاي پوتين در محور هند بوده است. بر اساس پيمان ياد شده نشست سران همه ساله مرتبا برگزار شده است. پوتين در سال 2004 اعلام كرد كه هندوستان از نظر ژئوپوليتيكي و راهبردي شريك شماره يك روسيه است.
- ارزش مبادلات تسليحاتي ميان هند و روسيه در فاصله زماني 2010-2000 رقم 30 ميليارد دلار بوده است بنابراين روسيه در فاصله زماني ياد شده 70% از كل بازار تسليحاتي هند را در اختيار گرفته بود.
- ارزش مبادلات تجاري في مابين در سال 2012 رقم 10 ميليارد دلار برآورد شده است.
ج- مصاديق بارز همكاريهاي روسيه و هند:
- پروژه هاي مشترك توليد موشك براموس، نوسازي جنگنده هاي سوخو- 30 و امضاي قراردادهاي خريد تسليحاتي از جمله قرارداد 4ميليارد دلاري خريد جنگنده هاي نوين سوخو-30
- شروع دور تازه اي از همكاري هاي في مابين در عرصه بين المللي خاصه در قالب گروه بريكس.
-همكاريهاي مشترك امنيتي عليه افراط گرائي و تروریزم.
- نيروگاه اتمي كودانكولام در جنوب هند همچنين همكاريهاي في مابين در امور نفتي در ساخالين روسيه يا همكاريهاي مشترك در توليد برق و مونتاژ اتومبيل در هندوستان يا سرمايه گذاريهاي شركتهاي روسي در زمينه مخابرات از ديگر موارد همكاري است.
- شركت روسي آل روسا كه در زمينه الماس و جواهرات فعاليت مي كند سالانه يك ميليارد دلار الماس به هند مي فروشد.
- هند سالانه بیشتر از 800 ميليون دلار دارو به روسيه صادر مي كند.
موانع موجود بر سر راه گسترش تعاملات هند و روسيه:
- پيمان همكاريهاي راهبردي هند و آمريكا كه سمبل نزديكي هر چه بيشتر دهلي نو به واشنگتن بوده است.
- كاهش تدريجي و قابل توجه سهم روسيه در بازارهاي تسليحاتي هند. (تمايل هند به تنوع سازي و نو سازی در سلاحهايش، آماده نبودن روسيه براي صدور جديدترين و مرغوبترين سلاحهاي پيشرفته خود به هند بخاطر فقدان توليد انبوه از جمله دلايل اصلي كاهش تدريجي سهم روسيه در بازارهاي سلاح هندوستان بوده است).
- قوي و فعال شدن لابي غربگرا در هندوستان بخاطر افزايش همكاريهاي اقتصادي، سياسي و امنيتي هند با آمريكا و غرب و مانع تراشي لابي مزبور بر سر راه گسترش تعاملات في مابين با روسيه از موارد واگرایی است.
- بروز مشكلات فني در اجراي پروژه هاي مهم همكاري هاي علمي و فني ميان دو كشور ( نظير نيروگاه اتمي كودانكولام، سرمايه گذاري حداقل 3 ميليارد دلاري روسيه در بخش مخابراتي telecom هندوستان و يا بروز برخي مشكلات و اختلافات بر سر راه پروژه هاي همكاري نظامي مانند توليد مشترك جنگ افزارهاي پيشرفته و سنگين مانند ساخت جنگنده هاي نسل پنجم يا ناو هواپيمابر (( ويكراماديتا)) يا زيردريائي هاي پيشرفته).
- رویکرد خاص روسها در عدم صدور فناوريهاي پيشرفته نظامي به خارج از اين كشور دليل اصلي برآورده نشدن بسياري از انتظارات هندي ها از روسيه بوده است.
- مبادلات تجاري هند و روسيه در مقايسه با مبادلات تجاري اين دو كشور با چين و كشورهاي غربي شايسته روابط دو جانبه اين دو كشور نمي باشد.
- هند بر خلاف روسيه و چين مخالف كشيده شدن پاي گروه بريكس در پرونده هاي داغ و حساس جهاني مثل سوريه است.
- روابط روسيه و هند فاقد زمينه هاي كافي همگرائي و همپوشاني است. زيرا هند و روسيه هر دو نيازمند سرمايه و فناوري غربي هستند و نكته مهمتر آنكه بواسطه حائل بودن رقبا و دشمنان هند در حدفاصل مرزهاي روسيه با هندوستان امكان انتقال نفت و گاز روسيه به هندوستان توام با ريسك بالائي است.
روسيه اگر اقدام به احداث سالانه يك نيروگاه هسته اي براي توليد هزار مگاوات برق بمدت 18 سال نمايد , جمعا 20 نیروگاه هزار مگاواتی برای هند احداث خواهد کرد. ارزش اين قرار داد دو و نيم ميليارد دلار برآورد شده است.بدين ترتيب روسيه تا سال 2030 حدود 45 ميليارد دلار بدست خواهد اورد و 20% توليد برق در هندوستان را هم نصيب خود خواهد كرد.
- پيمان راهبردي هند و آمريكا: روسها در واكنش به يك دهه پيمان همكاريهاي راهبردي ميان هند و امريكا به سابقه حداقل 60 ساله تعاملات راهبردي و نزديك خود با هند اشاره مي كنند. با اينحال روسها در ازاي پيمان ياد شده ميان هند و امريكا بتدريج اماده مي شوند تا ضمن رعايت حساسيتهاي هندوستان برخي سيگنالها را براي پاكستان ارسال نمايند.
واژگان کلیدی: موانع ، گسترش، تعاملات، هند ، روسيه
