داود احمدزاده
کارشناس مصر
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
مصر پس از کودتای نظامی ژنرال السیسی بازگشت نهاد نظامی بر اریکه قدرت از ژوئن سال 2013با یک آشوب سیاسی واقتصادی روبروست. مشکلات از سه زوایه اقتصادی، امنیتی، سیاست خارجی نه تنها مجال رهبری جهان رهبر را از قاهره گرفته بلکه مصر در وضعیت فعلی درمناسبات قدرت و ترتبیات امنیتی منطقه با عدم امکان نقش آفرینی روبروست.
در صورتی که مصر از قدیم ایام به عنوان کانون جوشان تحولات جهان عرب و قاهره قلب تپنده آن نقطه شروع بهار عربی بوده است، ولی تصلب فضای حاکم سیاسی با توجه تلاش بیش ازحد حاکمان نظامی برای دور کردن اخوان المسلمین ازکانون قدرت ( تبعید رهبران وصدور حکم اعدام برای شخص محمد المرسی به اتهام امنیتی ) و بروز اقدامات تروریستی در صحرای سینا نشانگر عدم توانمندی این کشور در ایفای نقش تاریخی و امنیتی خویش در منطقه خاورمیانه و دریای مدیترا نه هست.
یکی از مشکلا ت پیشروی مصرکاهش درآمدهای توریستی حاصل از گردشگران خا رجی است. البته اگر قدرت ملی هر کشوری را ترکیبی از عوامل نظیر فرهنگی ، نظامی و ژئوپلتیک بدانیم مصر همچنان در برخی از حوزه ها قوی مانده است حاکمیت برکانال سوئز ونظارت برکشیرانی در این مسیر واشراف برکرانه های دریای سرخ نشان می دهد مصر می تواند در تحولات آینده منطقه مدیترانه و تضمین جریان نفت از مسیر دریای خلیج فارس و کانال سوئز در دریای مدیترانه نقش مهمی را داشته باشد. گرچه السیسی با ابزار نظامی و سرکوب گسترده معترضین عمدتا وابسته به اخوان المسلمین توانسته است آرامش نسبی در داخل مصر برقرار سازد، ولی حیات مصر به کمک های اقتصادی کشورهای نفت خیز خلیج فارس نظیر عربستان وامارات … وابسته هست. جمعیت نزدیک به 90 میلیون و دغدغه نان و مسکن ممکن هست هر لحظه مجددا جوانان عمدتا بیکار را به خیابان های قاهره ودیگر شهرهای مهم سوق دهد.
از این رو نهاد حاکم نظامی در تلاش هست که برای جذب سرمایه های خارجی و بازگشت رونق اقتصادی به این کشور سیاست های جدیدی را درپیش بگیرد. از این روگشایش خط دوم کانال سوئز با جذب دلارهای نفتی سعودی – اماراتی و بهره برداری از عواید افزایش عبور کشتی ها ی نفتی از آن دستاورد مهمی محسوب می گردد .
چرا که میزان درآمدها مصر می تواند با ادامه سرمایه گذاری خارجی درحوزه صنعتی و کشاورزی تا 100 میلیار د دلار افزایش یابد. ولی عربستان سعودی با سرمایه گذاری و نیز اعطای وام بدون بهره بدنبال بهره برداری سیاسی و نظامی از ظرفیت های مصر در بحران های منطقه ای است. بطوریکه ادامه همکاری و بازگشت رونق اقتصادی در سایه مراودات با ریاض منوط به تبعیت ازسیاست های جنگ طلبانه شخص بن سلمان درمنطقه است .
عربستان اصرار دارد که نیروی نظامی مصر در ائتلاف علیه حوثی های یمن و در نبرد های نیابتی با ایران حضور قوی داشته باشد و همچنین پادشاه عربستان می خواهد که مصر در جنگ سوریه و معادلات آینده منطقه به جد نقش تابعه داشته باشد . ولی مصر ضعیف هم در دوره السیسی نمی خواهد به عنوان نیروی وابسته به سعودی ایفاگر نقش باشد. بطوری که خوداری مصر از حضور نظامی درجنگ یمن و بی رغبتی به تشکیل ناتوی عربی نشان دهنده تنش های احتمالی در روابط دوکشور درآینده هست . از نظر مصری ها تشکیل ناتوی رهبری به منزله به چالش کشیدن اقتدار سنتی مصر در جهان عرب هست چراکه عربستان سعودی درجنگ فرسایشی با ایران درمنطقه خاورمیانه روبروست برای بازیافت قدرت بدنبال پیوندهای نظامی و سیاسی و اقتصادی با اسرائیل وشراکت در ائتلاف ضد ایرانی است. همسویی مصر به عنوان یکی از اضلاع قدرت در خاورمیانه می توانست موازنه قوابه نفع ریاض تغییر دهد ولی مصر بدلیل چالش های اقتصادی و همچنین ضعف در ارکان تصمیم گیری نمی تواند به همه خواسته های عربستان در منطقه جواب مثبت دهد. گرچه از نخستین زمان شروع ناآرامی ها در سوریه و ورود برخی کشورهای عربی و غربی به مسایل علنا سیاست بی طرفی حتی ضدیت با مداخله نظامی پیش گرفت و ازحاکمیت دولت سوریه و بازگشت آرامش به آن از طریق گفتگوهای ملی حمایت کرد و در بحث یمن نیز سیاست کج دار و مریزی را پیش گرفته و ازحضور علنی در ائتلاف به رهبری عربستان تحت عنوان طوفان صحرا سرباز زده است. به نظرمی رسد اولویت سیاست خارجی برای عبور از دوره گذار سیاسی و تثیبت شرایط داخلی و بازگشت مجدد به نقش آفرینی تاریخی در مسائل منطقه ای با تغییر اولویت از خاورمیانه به مدیترانه و شمال آفریقا محدود گردیده است .
1- چالش اقتصادی در راس آن گسترش فقر بیکاری با توجه به رشد جمعیت بخشش عمده ای ازمنابع سیاست خارجی مصر را به خود مصروف ساخته است. مصر از سرمایه گذاری خارجی به ویژه کشورهای عربی ثروتمند حوزه نفت خلیج فارس بشدت استقبال می کند و در این مسیر تضمین امنیت دریای مدیترانه وکانال سوئز برای آن مهم است. این درحالی است رشد افراطگرایی و ترس ازبازگشت اخوانی به صحنه سیاسی مصر در صورت گشایش در فضای سیاسی و برگزاری انتخابات آزاد حکومت نظامیان با تهدیدهای در آینده مواجه ساخته است .
2- مصر تلاش دارد در اتحادیه عرب و منطقه شمال آفریقا با ایده مبارزه با اسلام سیاسی ( اخوان المسلمین ) تحت عنوان نیروهای نظامی مشترک عربی در قبال تغییر تحولات و نا آرامی احتمالی از خود واکنش جدی داشته باشد. البته رویکرد این کشور در مشارکت علنی در تحریم های اقتصادی و سیاسی قطر بدلیل حضور رهبران اخوان در دوحه با سعودی ها مشهود است .
3- انفعال مصر در واگذاری دوجزیره استراتژیک تیران و صنافیر در دریای مدیترانه به عربستان سعودی با خشم ملی گرایان مصر وجریانات اسلام گرا روبروشده است . جریان ملی وابسته به ناصریسم ها و برخی سکولارها اذعان می دارند واگذاری این دو جزیره بیش از آنکه به نفع ریاض باشد تضمین گر منافع استراتژیک اسرائیل درمنطقه است
4-اسراییل درنظر داشت با کندن کا نال جدید عقبه را از بندر ایلات دریای مدیترانه وصل نماید، ولی حاکمیت مصر برجزیره تیران مانع از آن می شد. بنابراین با برطرف شدن این مانع اسراییل می تواند با حفر کانال دیگر ارتباط میان دریای سرخ و مدیترانه برقرارسازد و کانال جدید به رقیبی برای کانال سوئز مصر بدل خواهد شد. با توجه با افت شدید درآمدهای ناشی از حضور گردشگران خارجی الزام مصر برای حفظ موقعیت استراتژیک کانال سوئز وکسب درآمدهای بیشتر امر اساسی است . حقوق بین اللملی براین قاعده آمره تاکید دارد مصر حق تفتیش کشتی های جنگی که ازجزیره تیران صنافیر دارد. حتی در جنگ 1967 مصر با استناد به این قواعد حقوق بین الملل مانع عبورکشتی جنگی مهاجم شد. بنابراین با از دست دادن حاکمیت مصر بر این جزایر استراتژیک امنیت ملی با خطر روبرو خواهد شد .
واژگان کلیدی: منافع ،سیاسی ،ا منیتی، مصر، مدیترانه ، داوداحمدزاده
