قیام حسینی (ع) در پرتو دیپلماسی هوشمندانه و جانبازی قهرمانانه 

دکتر علی بمان اقبالی زارچ

کارشناس ارشد اورآسیا

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

بار دیگر محرم از راه رسید و خداوند متعال این توفیق را داد تا با حضور در عزاداری ها و هیئت های   حسینی در زمره محبان شهدای دشت خونین کربلا قرار بگیریم . سالار شهیدان در دوره 6 دهه ای حیات خود بر تداوم حفظ ارزش های اسلامی و نبوی با بهره گیری از قدرت نرم و گفتمان هوشمندانه متمرکز و در 6 ماهه پایانی حیات پربارشان آنطور که تصریح نمودند به عنوان آخرین گزینه و صرفا” بدلائل مهمی چون حفظ اسلام ناب ؛ احساس دین و مسئولیت در برابر خداوند؛ قرآن ؛ جد بزرگوارش حضرت محمد(ص) و آزاد مردان جهان راه جهاد و شهادت را برگزیدند و با نیمه تمام گذاشتن حج راه کوفه را با اهل بیت خود پیش گرفتند و قبل از واقعه عاشورا تمامی گزینه های ممکن برای حذف بیعت با یزید و امکان ابلاغ رسالت اولیایی تشیع را آزمایش نمودند ولی شرایط حاکمان وقت و نمایندگان دنیاپرست و جاهل  یزید در کوفه اجازه رسیدن به مصالحه نداد و در نتیجه با ایثار یاران سالار شهیدان واقعه عاشورا برای همیشه مدال افتخار و دینداری و آزادگی گرفت و بی جهت نیست که پروفسور هانری کوربن فرانسوی می نویسد :

“همه ادیان با مرگ پیامبران خود مردند ؛ یهود با مرگ موسی؛ ، مسیحیت با مرگ عیسی و سنی ها با وفات محمد (ص) مردند ، فقط شیعیان از مرگ امتناع کردند ، آنها نامزد مرگ نیستند؛ چون حسین(ع)  را در ابتدا و مهدی (عج) را در انتهای راه دارند . امام حسین (ع) عمق تاریخ آنها را هل می دهد و امام مهدی (عج) آنها را به آینده دعوت می نماید.” 

بدون شک دوره امام حسین (ع) مقطع حماسه سازی و احیای اصول توحیدی در مقابل اهتمام یزید برای نابودی ابدی توحید با ثبت استثنائی ترین فاجعه و جنایت تاریخی است که سپاهی عظیم ؛ اقلیتی حق باور و امام مدار را به بدترین شکل ممکن قلع م قمع نموده و تاریک ترین صحنه تقابل باطل و حق بویژه با تحریم آب حتی بر کودکان و زنان و اسارت تحقیر شکلی اسرا از کربلا تا شام را رقم زدند. در هزاره سوم با توجه به جایگاه و نقش ویژه ای كه عاشورا در زنده نگاه داشتن مكتب تشیع دارد , یكی از ابعاد جنگ نرم دشمن , تضعیف این جایگاه در باور افراد و كمرنگ نمودن آثار آن در میان مردم بویژه مسلمانان است. تعریف و تحليل مفهوم قدرت هوشمند یكی از موضوعات اساسی و مورد علاقه اندیشمندان و علاقه مندان علوم سياسی، نظامی و علوم اجتماعی است. در واقع سوال اصلی این است که قدرت هوشمند چيست و چه جایگاهی در سياست در ادوار مختلف تاریخی داشته است؟ قدرت هوشمند به معنای توسعه راهبردی عمل‌گرایانه مبتنی بر منابع و ابزارهای مناسب برای تحقق اهداف در طول تاریخ بوده و بر ائتلاف، همکاری و کارکرد نهادها در تمامی سطوح برای افزایش نفوذ و نهادینه کردن مشروعیت در عرصه جهانی نیز توجه دارد. این امر نشان می‌دهد که در مقاطع تاریخی و شکل گیری کانون تقابل حق و باطل؛ انگیزه زیادی برای بهره‌گیری از قدرت هوشمند برای مقابله با تهدیدهای متنوع و پراکنده؛ وجود دارد .

 به باور بسیاری از متخصصین؛ قدرت دارای سه بعد سخت، نرم و هوشمند می باشد و مسیر جریان قدرت از منابع سخت نظیر قتال و تهدید با هدف تحمیل سازش در کنار استفاده از ابزارهای نرم مانند فرهنگ، ارزشهای دینی و فرهنگی و در نهایت استفاده راهبردی بهينه و مدیریتی از منابع قدرت و ترکيب هوشمندانه قدرت سخت و نرم در مقابله با طاغوت و سلطه که از آن به عنوان قدرت هوشمند به کار رفته؛ می باشد. موضوع مهم دیگر این که یکی از اولویت های مهم امام حسین (ع) ایجاد تصویر مطلوب؛ در فضای تخاصم و تهدید، چهره سیاسی نزد افکار عمومی و مسلمانان عراق و شامات در چارچوب قدرت هوشمند با مبانی تفکر سیاسی و راهبردی بود که خود را نماد عینی؛ اصیل حق و توحید معرفی و یزید را عین فساد؛ شارب خمر؛ دارای فسق علنی و غاصب رهبری امت اسلامی دانسته و به صراحت بیعت را ناممکن دانسته چرا که سازش بین کفر و توحید پوچ و بی معنی می باشد و تلاش حضرت با  اتخاذ روش‌های تشویقی و ترغیبی بر به ‌کارگیری روش‌های اقناعی، با هدف زمینه سازی پذیرش الگوهای اسلامی و ارزشی از سوی لشکر فریب خورده یزیدی بود.

در ادبیات سیاسی هزاره سوم مفهوم قدرت هوشمند را باید پاسخی به تهدیدها، مخاطرات و محدودیت‌هایی دانست که در کاربرد قدرت ایجاد می‌شود؛ بر کسی پوشیده نیست که شکل قدرت در طول تاریخ در حال تغییر بوده است. زمانی ظهور و سقوط امپراطوری ها؛ دوره ای کشورگشایی نشانه قدرت بوده، زمانی کودتا کردن و آوردن یک دست‌نشانده می‌توانسته قدرت را به رخ بکشد و زمانی نیز استفاده از منابع اقتصادی و تحت سلطه درآوردن اقتصاد یک کشور شکل دیگری از قدرت را نشان می دهد و در عصر امام حسین (ع) نماد قدرت در بدست آوردن ولایت و رهبری جامعه اسلامی بود که در این میان رقابت حق و باطل در دو اردوگاه حسینی و بارگاه یزیدی متمرکز شده بود. امام حسین (ع) با حضور چند ماهه در مکه قبل از ترک مراسم حج بسوی عراق با بکارگیری دیپلماسی هوشمندانه نشان داد که سیاستمداری صدیق و صریح است که مردم را برای مردم می خواهد و قیامش برای اصلاح امت جدش می باشد که تمرکزش بر سه  منبع و منشأ مهم مولد قدرت نرم یعنی مهربانی؛ زیبایی و هوشمندی بود.

 همچنین در حوزه ایدئولوژی و اعتقادی شیعه؛ خون خدا در قیام کربلا با تکیه بر مفاهیمی قدسی و اسلامی نظیر نفی تسلط طاغوت، عدالت و پیوند دین و  سیاست بر میزان قدرت نرم خود افزوده است؛ قدرتی که از آن برای دعوت سپاه یزید در حادثه کربلا با هدف بازگرداندن مردم به راه انسانیت بوسیله امر به معروف و نهی از منکر برای احیای جریان حقیقت ساز؛  بازگرداندن امانت الهی به اهلش و ایجاد مکانیسم پیشگیری از منکر و بویژه مدل سازی تربیتی در جامعه با هدف جلوگیری از حوادث روز عاشورا بکار برد و می توان گفت که قدرت هوشمندانه جبهه حق بر پایه ملاحظات محوری هدف اجرای قدرت با در نظر گرفتن ماهیت درونی و شرایط روز جهان اسلام؛ خودآگاهی و فهم اهداف و توانایی‌های افراد جامعه در دستیابی به اهداف امامت و ابزارهای بهره گیری از قدرت و ساختار دفاعی برای مقابله با سپاه یزیدی و بویژه ایجاد شرایط نسبی برای اهل البیت (ع) در دوره پسا عاشورا متمرکز بود؛ ولی در این دوره طغیان گران بویژه یزید و عمر سعد با سوء استفاده از تجمل گرایی و دنیا پرستی مردم در سال 60 هجری اراده باطل خود را بر جامعه اسلامی تحمیل نمودند در عین حال که خواص نیز در آن زمان به تعبیری به دنبال امامی بودند که تامین کننده منافع مادی و دنیوی شان باشد. در شرایط کنونی وظیفه اصلی ما درک صحیح و حقیقی پیام حرکت امام حسین (ع) برای پاسخ دادن به شبهات معاندان و ولایت ستیزان است به گونه ای باشد که تصویر سازی از این حرکت اعتقادی و آزادمنشانه در کنار گریه و عزاداری منجر به این شود که به این آگاهی برسیم که قطعاً اباعبدالله (ع) جهت اصلاح امت رسول‌الله (ص) قیام کردند.؛ لذا ضرورت دارد؛ تدوین و تکریم ماجرای امام حسین (ع) و عاشورا بر محور ترکیبی شور و شعور با محبت و معرفت استوار باشد. 

در واقع امام حسین (ع) در حادثه عاشورا توانست از مفهوم قدرت در یک حرکت تدریجی و تربیتی با تحمل شیوه‌های خشن و ناجوانمردانه یزیدیان برای ایجاد ارزش های جاودان و تاریخی با رویکرد قدرت هوشمندانه بهره گرفته و الگوهای بی بدیلی را برای جامعه بشریت بویژه اسلام و شیعیان به ارمغان گذارد. در شرایط کنونی هوشمندی در به ‌کارگیری قدرت یعنی استفاده مناسب و زیرکانه از منابع قدرت برای تاثیرگذاری در حوزه‌های سخت و نرم است . لذا ماجرای امام حسین (ع) و عاشورا نیز مصداق قدرت نرم شیعه است؛ به طوری که امروزه ، هیئت‌های عزاداری امام حسین (ع)به عنوان نماد بزرگترین قدرت نرم دنیا برای فرهنگ ها و ملل است و ماجرای کربلا و قدرت و جذابیت آن؛ ظرفیتی کاملاً ملموس برای همگان بویژه آزادیخواهان و مبارزین ضد سلطه و مادی گرایی است .

واژگان کلیدی: قیام حسینی, پرتو, دیپلماسی هوشمندانه ,جانبازی قهرمانانه ,,