قزاقستان پسا بحران

معصومه محمدی
کارشناس مسائل اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc

سال 2020 با تحولات حساس در قزاقستان آغاز شد.قزاقستان جز امن ترین و با ثبات ترین کشور در میان پنج کشور آسیای مرکزی است که به یکباره شاهد ناآرامی گسترده و اعتراضاتی گردید که آینده ای متفاوت را در میان کشورهای آسیای مرکزی رقم بزند. اصل موضوع،نارضایتی عمومی مردم به دلیل مشکلات اقتصادی و ناکارآمدی دولت در توزیع عادلانه درآمد در میان مردم بوده است. اما به عقیده عده ای از کارشناسان عدم چرخش نخبگان در حکومت قزاقستان از عوامل نارضایتی مردم و بیان نارضایتی سیاسی از حکومت است.تظاهراتی که با انگیزه افزایش نرخ های بنزین و گاز طبیعی آغاز و در مدت کوتاهی به یک بحران تبدیل شد. بحران پیش آمده و عدم کنترل آن توسط دولت و نظامیان توکایف رئیس جمهور قزاقستان را واداشت که از سازمان پیمان امنیت جمعی درخواست کمک نظامی کند . سازمان نیز به سرعت به در خواست توکایف پاسخ داده و نیروی نظامی مشترک به رهبری روسیه را به قزاقستان اعزام کرد.1

تظاهرات اخیر نشان داد که قزاقستان از نظر سیاسی کشور تاثیر پذیر است .آنچه در قزاقستان اتفاق افتاد بازنشانی قدرت سیاسی و منابع اقتصادی از طریق درگیری نخبگان قدیم و جدید است که با ناآرامی‌های سیاست شتاب گرفته است. توکایف اعتراضات را تهدیدی تروریستی خواند و از سازمان پیمان امنیت جمعی درخواست کمک کرد. سازمان پیمان امنیت جمعی در جهت کمک به دفع اعتراضات قزاقستان نیروهای خود را عازم کشور  قزاقستان ساخت .چراکه از دیدگاه این سازمان قزاقستان با یک تهدید خارجی مواجه شده است .رئیس جمهور قزاقستان برای جلب اعتماد مردم و برگرداندن ورق به نفع خود نظربایف را از ریاست شورای عالی امنیت ملی برکنار و با برخورد شدید با تظاهرکنندگان سعی بر غلبه بر اوضاع را داشت. برکناری نظربایف باعث شد مردم که از آن‌ها ناامید شده بودند عاملی در اعتماد به توکایف و مستحکم تر شدن قدرت او گردد.2 توکایف نخبگان قدیمی را مسئول بی ثباتی اقتصادی معرفی کرد. از جمله عواملی که میتوان در ناآرامی قزاقستان به آنها اشاره نمود توزیع نابرابر در آمد در میان مردم بود که عامل مهمی در ایجاد تظاهرات و ناآرامی ها در قزاقستان گردید. قزاقستان به دلیل اهمیت استراتژیکی مورد توجه روسیه قرار دارد و روابط چین و قزاقستان در زمینه انرژی موجب ناخشنودی روسیه است. روابط قزاقستان با کشورهای غربی  عاملی در جلب توجه روسیه نسبت به قزاقستان است به طوری که روس ها آمریکا را متهم به دست داشتن در ناآرامی قزاقستان می دانند و استدلال می کنند که آمریکا پس به راه انداختن انقلاب رنگی در این کشور را دارد .همانطور که در گرجستان، اوکراین و قرقیزستان این نقشه را پیاده کرده است .اما این اما این ادعا دلیلی محکم بر مداخله و هدایت اعتراضات داخلی قزاقستان از جانب نیروهای خارجی نمی باشد .چراکه از دیدگاه کارشناسان از سال 2019 ماهیت دوگانه قدرت در کشور قزاقستان برجسته و توکایف را به عنوان یک رهبر دست نشانده می نامند که نقش اصلی آن تسهیل یک انتقال آرام بوده است و به دلیل شراکت شرکت های آمریکایی با شرکت های نفت و گاز قزاقستان شروع اعتراضات و اغتشاشات این‌چنینی به نفع آمریکا و شرکای آنها نمی باشد.3

زمانی که مسکو تصمیم به مداخله در رویدادهای قزاقستان گرفت ،انگیزه اصلی آن تمایل به افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی نبود . روسیه بیشتر نگران امنیت خود در صورت خارج شدن اوضاع قزاقستان از کنترل بوده است . مرز روسیه – قزاقستان دومین مرز زمینی طولانی در جهان است ،این مرز بسیار ضعیف بوده و در برخی نقاط هنوز حدود آن مشخص نشده است. به این دلیل روسیه نباید اجازه می داد که این رژیم سقوط کند و رئیس جمهور آن قدرت را از دست بدهد.4

روسیه بهتر از سایر قدرت ها آنچه در سیاست داخلی قزاقستان رخ می دهد درک می کند و بر آن واقف است . این واقف بودن بر شرایط امکان تاثیر گذاری بر سیاست داخلی در مواقع بحران را ایجاد می کند . کمک روسیه به قزاقستان نمایش قدرت سازمان پیمان امنیت جمعی و واقعی بودن یک سازمان نظامی است. روسیه تمایل دارد این موضوع را برای کشورهای آسیای مرکزی به اثبات برساند که فقط روسیه توانایی و تمایل دارد تا در صورت بروز بحران آنها را از سقوط نجات دهد.این اقدامات نوعی نمایش قدرت و اقتدار روسیه در قبال پکن نیز می باشد تا با خروج غرب از منطقه پکن را به عنوان شریک نظامی خود داشته باشد و پکن در مواقع بحران فکر قدرت اول در منطقه را در سر نگنجاند.5

با این حال توکایف باید سیستم خود را بسازد و اعتماد مردم را به مصالحه با نخبگان جلب کند و در برابر نخبگان قدیمی مقاومت کند . تو کایف باید کنترل مقامات مجری قانون را به دست بیاورد . و از همه مهم تر همه آنچه منجر به وضعیت نابرابری اقتصادی شدید ،فساد و خستگی سیاسی است را برطرف نماید.توکایف با انجام مواد ذکر شده در آینده ای نزدیک به اقتصادی جهانی و حضوری آشکارتر در نظام بین الملل تبدیل خواهد شد.

واژگان كليدي:  قزاقستان, پسا بحران,معصومه محمدی,انقلاب رنگي, آستانه

1. Karina Fayzullina, “Kazakhstan:The House that Nazarbayev Built,” Al Jazeera Centre for Studies, 17 July 2013, https://bit.ly/3IdeSoo (accessed 17 January 2022).
2. Annette Bohr, Birgit Brauer, Nigel Gould-Davies, Nargis Kassenova, Joanna Lillis, Kate Mallinson, James Nixey and Dosym Satpayev, “Kazakhstan: Tested by Transition,” Chatham House, November 2019, https://bit.ly/32boMYg (accessed 12 January 2022).
3. Elena Gunkel, Olga Sosnitskaya and Alexander Prokopenko, “Эксперты о Казахстане: Транзит власти Назарбаева был ‘фиктивным’” [“Experts on Kazakhstan: Nazarbayev’s transit of power was ‘fictitious’”], DW, 5 January 2022, https://bit.ly/3A4S2wd (accessed 10 January 2022).
4. Nastassia Astrasheuskaya, “Kazakhstan leader vows to tackle inequality behind protests,” Financial Times, 12 January 2022, https://on.ft.com/3GD8Htk (accessed 17 January 2022).
5. “Kazakh president seeks help from Russia-led security bloc,” Reuters, 5 January2022, https://reut.rs/3nTVDIP (accessed 10 January 2022).