مریم خالقی نژاد
مهسا کارخانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه ، ترکیه توجه بیشتری به افزایش قدرت نرم خود در منطقه خاورمیانه و جهان را داشته که این امر باعث افزایش قدرت نرم آن گردیده است. اکنون که ترکیه در تلاش برای تبدیل شدن به یکی از مهمترین قدرت های منطقه ای هست توانسته است با تمسک به یکی از ابزار نوین افزایش قدرت یعنی قدرت نرم و نفوذ فرهنگی، چهره خوبی از خود در برخی کشورها ایجاد نماید و روابط فرهنگی و اقتصادی، دفاعی و نظامی را بیشتر تقویت کند.
ارتباط مسلمانان شبه قاره مانند هند و مسلمانان پاکستان با مردم ترک یا ترکیه بسیار قدیمی است و از نظر تاریخی می توان آن را در قرن اول قبل از میلاد جستجو کرد. می دانیم که مردم آسیای میانه و مناطق آلتائیک مرحله به مرحله از کشورهای اصلی خود به سمت غرب و جنوب شروع به مهاجرت کردند و در مناطق مختلف مستقر شدند. گروهی در آناتولی / آسیای صغیر ساکن شدند که بعدا امپراتوری عثمانی را تأسیس کردند و برخی دیگر مانند ازبکها ، چگتای ، ایلبری و ترکهای قاراونا از طریق افغانستان وارد خاک هند شدند و سلطنت را در دهلی (قرن 13) و بعدا امپراتوری مغول تأسیس کردند ( قرن شانزدهم) در شبه قاره هند و در طی چند قرن بعدی حکومت می کرد. روابط گسترده ای بین مردم منطقه آناتولی و شبه قاره هند (دوره های سلطنت ، مغول و انگلیس) از دوره قرون وسطی تا دوران مدرن وجود داشته است. تعاملات و تبادلات فرهنگی در طول تاریخ ، به ویژه بین مردم ترکیه از امپراتوری عثمانی و سایر مناطق و مردم شبه قاره هند مانند پاکستان منجر به تأثیر قابل توجهی بر جنبه های مختلف زندگی در این مناطق شده است
در این راستا ترکیه از قدرت نرم برای محکمتر کردن پایه های فرهنگی و ارزشی خود در فراسوی مرزها استفاده می کند. برای همین شاهد آن هستیم که نوعی تعامل گرایی سازنده را در سیاست خارجی خود با برخی کشورهای منطقه که همراستای منافع آن هستند برگزیده است که یکی از این کشورها پاکستان است.
ارتباطات ترکیه و پاکستان از دیرباز به صورت مناسبی بوده است و علی رغم اوضاع نه چندان مناسب منطقه این دو کشور در پی تقویت و تعمیق روابط خود در ابعاد مختلف می باشند که یکی از مهمترین ابزار آن ابزار فرهنگی و نرم و سپس دستیابی به قدرت نرم است.
از نظر اقتصادی روابط تقریبا مناسبی در حد توانایی های ملی پاکستان برای ارتباط با ترکیه وجود دارد. اولین اقدام با برگزاری پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی (JEC) بین ترکیه و پاکستان در 15 تا 16 اکتبر 2014 در آنکارا برگزار شد تا اقدامات بهتری بین ترکیه و پاکستان برای افزایش روابط دوجانبه ایجاد کند.
نکته مهم دیگر در زمینه بهبود روابط اقتصادی آن است که در پاکستان آوارگان زیادی وجود دارند که در شرکت های ترکی کار می کنند. سرمایه گذاری های ترکیه عمدتا بر روی انرژی ، سرمایه ، پروژه های زیرساختی و بخش های طرف قرارداد متمرکز است. ساخت و ساز بخش اصلی ایی از برنامه های ترکیه در پاکستان است. در دو سه دهه گذشته، کل پروژه های انجام شده یا در حال انجام توسط پیمانکاران ترکیه (45 پروژه) بیش از 2.7 میلیارد است (وزارت امور خارجه ترکیه ، 2017). علاوه بر این ، در ترکیه بیش از 100 م پاکستانی نیز توسط شرکت های پاکستانی فعالیت می کنند. در زمینه اقتصادی بیشتر به الکترونیک ، ارتباطات از راه دور ، ماشین آلات ، تجارت و بانک متمرکز شده اند. ترکیه و پاکستان هر دو در سطح اهداف تجاری رابطه مناسبی دارند. اقلام اصلی صادراتی ترکیه به پاکستان مانند ابزارهای ارتباطی ، رادار ، ماشین آلات ، کالاهای مختلف است. از طرف دیگر ، عمده کالاهای وارداتی ترکیه از پاکستان مانند پارچه، پلاستیک، پنبه، پلی استر و پوشاک است.
روابط سیاسی و دیپلماتیک:
از نظر سیاسی این دو کشور روابط برادرانه ای، به عنوان یکی از بازیگران برجسته برای امنیت و ثبات منطقه جنوب آسیا را دارا هستند به ویژه آنها همکاری استراتژیک سطح بالایی را آغاز کرده اند. شورای همکاری بالای 51 توافق نامه و سند را امضا کرده است. ترکیه و پاکستان در همه بسترهای بین المللی از یکدیگر حمایت می کنند. اخیرا، نقش پاکستان در مبارزه با مدرسه تحت حاکمیتFETO (جنبش گولن)در پاکستان در تلاش کودتای نافرجام اخیر FETO، بسیار مورد استقبال دولتمردان ترکیه قرار گرفت که شاهد تشکر و قدر دانی پارلمان ترکیه از نخست وزیری پاکستان هستیم که پاکستان جنبش گولن را یک جنبش و حرکت تروریستی خوانده و از ترکیه در این راستا حمایت کرده است. این امر بیش از بیش منجر به تقویت روابط و زمینه چینی برای گسترده تر شدن روابط فرهنگی و اقتصادی دو کشور شد.
از نظر فرهنگی
از نظر بسیاری از تحلیلگران معتقدند که پاکستان در واقع از نظر فرهنگی یتیم شده است – هیچ جنبه جغرافیایی ، فرهنگی و جنبه های استراتژیک تاریخ خود را ندارد. همچنین بارها و بارها نتوانسته است به وجود تاریخ خود قبل از اسلام حتی در تحصیلات رسمی اعتراف کند و جوانان خود را در نوعی سردرگمی تاریخی و فرهنگی قرار داده است.
در حالی که روابطش با همسایگان اسلامی اش افغانستان و ایران جدیدا نسبت به روابط با کشورهای دیگر کمرنگ تر شده است شاهد گرویدن به سمت غرب به خصوص ترکیه هستیم. پاکستان در کل تاریخ خود هرگز نمی توانست به یک قدرت اقتصادی یا یک دموکراسی پایدار تبدیل شود و دائما به کمک های خارجی و پشتیبانی استراتژیک وابسته بود. به طور مداوم در شاخص های مختلف توسعه ضعیف عمل می کند. نه می توانست به جلو نگاه کند و نه به عقب.
این کشور ابتدا به جهان عرب نگاه کرد و تلاش نمود تا در تلاش برای پان اسلامیسم با آن همذات پنداری کند. اما برخورد سخت و ذاتا تبعیض آمیز مانند برخورد با کارگران پاکستانی در عربستان سعودی، از جمله اعدام های متعدد ، به زودی آنها را ناامید کرد. سلفی های خالص و وهابی ها به دلیل قومیت غیرعربی خود در گذشته غالبا با مسلمانان پاکستانی برخورد ناپسند داشته اند. علاوه بر این، این شکاف و بیگانگی با آغاز گرایش اقتصادی هند به عربستان سعودی و همچنین گرم شدن روابط دیپلماتیک منجر شد اختلافات و دوری بیشتری بین پاکستان و عربستان به وجود آمد.
پاکستان از سازمان همکاری اسلامی (OIC) به دلیل پشتیبانی در محکومیت جنایات هند در کشمیر و ادعای تبعیض نهادینه شده علیه جمعیت مسلمان خود، درخواست حمایت کرد و از عربستان سعودی خواست که در این زمینه تلاش کند، پیشنهادی که توسط ریاض سرنگون شد. در کل جانبداری بیشتر عرب ها به خصوص عربستان از هند منجر به دوری از عربها شد و چرخشی به سمت غرب و بخصوص ترکیه پیدا کردند. همچنین در سال های 2017 با برخی اختلافات میان امریکا و پاکستان این کشور سعی در گرایش بیشتر به سمت روسیه و ترکیه و ایران را داشت و با انتخاب دوباره اردوغان در ترکیه و سپس عمران خان در پاکستان روابط مختلف نظامی، سیاسی و امنیتی و اقتصادی، تجاری روند بهتری و قویتری به خود گرفت.
این درحالی است که پس از سالها هنوز پاکستان در اتخاذ نوع اسلامگرایی خود سردرگم است. لذا به دلیل آنکه اکثر جمعیت ترکیه و نیز پاکستان در تفکر اسلامی حنیفی مشترک هستند یکی از عوامل گرایش به سمت ترکیه محسوب می شود و طنین فرهنگی و ایدئولوژیکی را تقویت می کند.
یکی از این ابزارها از طریق سینما و تلویزیون می باشد که یکی از مهمترین عناصر فرهنگی و ابزار نفوذ فرهنگی است. شاهد آن هستیم که پاکستان ضمن دست و پنجه نرم کردن با غرب و عربستان به صورت قابل توجهی به برخی از فیلم های تلویزیونی ترکیه که در پی گسترش نئو عثمانی گری هستند واکنش بسیار خوبی نشان داده اند و تاثیر پذیرفته اند. طبق اعلام برخی از سایتها و اخبار رسمی کشور پاکستان، فیلم رستاخیز ارتوگرول به طور کلی علاقه مردم به فرهنگ ترک را برانگیخته است و میلیون ها نفر را به تماشای برنامه های ترکی مختلف، حتی آنهایی که سال ها قبل ساخته و اجرا شده، تحریک کرده است. بسیاری بر این عقیده هستند که این فیلم انفجاری در روابط فرهنگی و گرایش بیشتر به فرهنگ و به خصوص سینمای ترکیه در بین مردمان پاکستان ایجاد کرده است
بنابراین ترکیه با ابزار اشتراکات اسلام گرایی( علی رغم نظام لائیک)، نفوذ رسانه ای و سینمایی، اهمیت به کارگران پاکستانی، سرمایه گذاری و همسو کردن حدودی از نگرش های سیاسی و بین المللی پاکستان با خود توانسته است از طریق قدرت نرم به این منطقه نفوذ کند.
در کل این کشور در زمینه ثبات و امنیت افغانستان و مرکز آسیا با هند ، پاکستان و بنگلادش، علاقه مشترک و تمایل به افزایش قدرت و جذب بیشتر کشورهای منطقه در راستای منافع خود دارد. با توجه به موارد فوق، احتمال بهبود روابط بین ترکیه و این منطقه خوب است ، به ویژه با پاکستان به عنوان یک قدرت بزرگ با قدمت قابل توجه در صحنه جهانی.
رشد اقتصادی چشمگیر بنگلادش ، هند و پاکستان و وضعیت هسته ای پاکستان و هند نیز توجه ترکیه را به خود جلب کرده است. ترکیه نگاهی جدیدی را به پاکستان به عنوان منبع احتمالی فن آوری بالا و یک شریک اقتصادی مفید را دارد. علاوه بر این ، این جوامع منطقه ای بی قید و شرط گرایش زیادی به سنت ترک ها و تحولات جدید را دارا بوده اند.
در یک جمله نهایی ترکیه در تلاش برای ادامه روابط خود با پاکستان است و روابطی را که با هر کشوری انجام می دهد به ترسیم مثلث روابطی ایی می پردازد که دو ضلع آن ترکیه و پاکستان هستند تا از این طریق علاوه بر جلب نظر پاکستان اهداف فرهنگی، اقتصادی، نظامی و سیاسی مختلفی را پیگیری می کند تا از طریق پاکستان نصیب ترکیه شود. این مثلث سه ضلعی روابط که دو ضلعش پاکستان و ترکیه هستند از یک سو از سوی دیگر تمایل پاکستان به افزایش ارتباطات خود با ترکیه منجر شده است که یک جهش بلند و قویی ایی در عرصه روابط دو کشور بوجود آید به همین دلیل است که شاهد افزایش قدرت نرم ترکیه در پاکستان هستیم.
واژگان كليدي: قدرت نرم ، فرهنگی ترکیه،پاکستان،مریم خالقی نژاد، مهسا کارخانه
