فعالیت های ابو محمد الجولانی و تغییر در اولویت‌های ایدئولوژیک

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

«ابومحمد الجولانی»- رهبر هیئت تحریر الشام- همچنان به ایجاد یک حکومت رادیکال سنی تحت رهبری خود در شمال غرب سوریه متعهد است(1) اما او در طی سال‌های اخیر دگرگونی‌های بنیادین را تجربه کرده، طوری که از خصلت افراط‌گرایی خود تا حد زیادی دوری می کند. در این راستا حضور در شبکه‌های غربی، دستور خلع سلاح جنگجویان خارجی، استقبال و حفاظت از خبرنگاران و پژوهشگران خارجی(2)، بازدیدهای روزانه و هفتگی از بازارهای ادلب با تبلیغات رسانه ای و پوشش کاملا متفاوت از لباس سنتی معمول در افتتاحیه نمایشگاه ها، ادامه تلاش جولانی برای رهایی از گذشته خود و حذف از لیست سیاه تروریسم قلمداد می شود(3).

به هر حال مدتهاست جولانی از شمایل یک رهبر مخفی و مرموز خارج شده و با بازیگران مختلف در مناطق تحت کنترل هیئت تحریر الشام به بحث و تبادل نظر می پردازد. در این راستا او با مقاماتی از مناطق حماه، ادلب و جسر الشغور دیدار و گفتگو داشته است و در این دیدارها بر اهمیت دولت سازی تاکید کرد. اگرچه هیئت تحریر الشام به لیبرال دموکراسی یا حاکمیت مردمی اعتقادی ندارد، اما جولانی تلاش می کند بر روی پروژه دولت سازی مانور دهد. با توجه به اینکه جولانی کمک های بشردوستانه خارجی را نوعی تحقیر برای مردم سوریه بر می شمارد، ارتقاء خودکفایی را در دستور کار قرار داده است. بر این اساس جولانی در سخنان خود بر آنچه که یک طرح توسعه ای با تمرکز بر کشاورزی، صنعت و خدمات عمومی-رفاهی است، تاکید دارد. جولانی تامین آب برای افزایش تولیدات کشاورزی را بسیار حیاتی می داند که در این راستا طرح های را برای بهبود و ارتقاء ظرفیت های کشاورزی پیشنهاد داد.

در بخش صنعت نیز جولانی بر ایجاد یک محیط مناسب برای صنعت از طریق توسعه خدمات فنی، برق، مدیریت اموال، اتاق های بازرگانی و موارد مشابه تاکید دارد و اذعان داشت «هیئت تحریر الشام گام های بزرگی در این راستا برداشته است، به طوری که اگر کسی بخواهد یک واحد تولیدی-صنعتی بسازد، تنها به سه یا چهار روز زمان نیاز دارد تا تمام مجوزهای لازم را دریافت کند». جولانی گفت هدف نهایی این است که «ما باید در مناطق آزاد شده به مرحله‌ای برسیم که نرخ صادرات بیشتر از نرخ واردات باشد». به گفته جولانی «اگرچه در حال حاضر هیئت تحریر شام و «دولت نجات سوریه» بر تامین نیازهای اولیه مانند تامین برق و آب و دپوی زباله متمرکز شده اند اما آنها در تلاش هستند تا به چیزهایی که بازارهای صنعتی و کشاورزی برای رونق بهتر به آن نیاز دارند کمک کنند». جولانی در سخنرانی های خود به برخی از دستاوردها از جمله برق رسانی به بیش از 110 هزار خانه، مغازه و واحد صنعتی – کشاورزی اشاره کرد. همچنین جولانی در ژانویه2021 به همراه رئیس دولت نجات و مدیران منطقه سرمدا در شمال ادلب برای افتتاح جاده حلب – باب الهوا حضور یافت. هزینه احداث این مسیر حدود 2 میلیون دلار، طول آن 3200 متر و عرض آن 30 متر است. از سوی دیگر جولانی در سخنرانی خود در جمع مقامات و بزرگان ادلب بر ایجاد دانشکده نظامی که شاید به یکی از هسته های وزارت دفاع آینده با ساختاری سازمان یافته تبدیل شود، تاکید داشت.

 جولانی و دیگر رهبران هیئت تحریر الشام همچنان ادعا می کنند که هدف نهایی آنها آزادسازی دمشق و سایر شهرهای بزرگ مانند حلب و حماه است اما چیزی که در گفته های آنها کاملا جدید است اشاره جولانی به ارتقاء و بهبود استاندارد زندگی از نظر امنیتی، آموزشی، بهداشتی، کشاورزی، اقتصادی و همه جنبه‌ها است که به محض دستیابی به مناطق جدید آن را تضمین می کند. با این تفاسیر بر اساس گام‌هایی که جولانی برمی‌دارند، واضح است که او می‌خواهد مشروعیت پیدا کند، بدون اینکه مجبور به کنار گذاشتن جنبه های سختگیرانه ایدئولوژی هم رزمانش در هیئت تحریر الشام باشد(4).

با این حال اگر تمام تلاش توسعه ای که شرح آن رفت اتفاق بیفتد از منظر سیاسی موضوع طبقه بندی هیئت تحریر الشام به عنوان یک گروه تروریستی تدریجا از بین خواهد رفت و این گروه رسما بخشی از دولت نجات سوریه در نظر گرفته می شود.لازم به ذکر است دولت نجات و تحریر الشام مناطق تحت نفوذ یکسانی دارند که شامل استان ادلب، بخشی از حومه غربی حلب، حومه لاذقیه و دشت الغاب در شمال غربی حماه است(5).

لازم به ذکر است از ژوئن 2021، ناظران سیاسی اعلام کردند که هیئت تحریر الشام نه تنها قدرتمندترین گروه شورشی در استان ادلب است، بلکه احتمالاً قدرتمندترین گروه مخالف غیردولتی در سوریه نیز به شمار می آید (6). هیئت تحریر الشام در حال تقویت تسلط خود بر آخرین منطقه تحت کنترل مخالفان است(7) و بدین ترتیب انتظار می‌رود گروه ها و فرماندهان بیشتری از ادلب به دلیل سرکوب رهبران هیئت تحریر الشام فرار کنند که البته مهمترین این گروه ها «اجناد الکاوکاز»(Ajnad al-Kavkaz) یک گروه مسلح چچنی تحت رهبری عبدالحکیم الشیشانی است که ادعا می شود پس از هماهنگی با گروه های نظامی گردان شیخ منصور چچنی که در کنار نیروهای اوکراینی در اوکراین علیه روس ها می جنگند، ادلب را به مقصد اوکراین ترک کرده باشند. یکی از فرماندهان گروه اجناد الکوکاز معروف به ابوعبدالرحمن الشیشانی به المانیتور گفت: «بسیاری از ما، به ویژه افرادی که سابقه مشکلاتی با رهبران هیئت تحریر الشام دارند، سوریه را به مقصد اوکراین ترک کردند زیرا اخیراً توسط رهبری تحریر الشام مورد آزار و اذیت شدید قرار گرفته اند. جنگ روسیه و اوکراین فرصتی برای ما ایجاد کرد تا ادلب را ترک کنیم و فرصتی را برای هیئت تحریر الشام ایجاد کرد تا از شر ما خلاص شوند. لازم به ذکر است تعداد چچنی هایی که از ادلب وارد اوکراین شده اند حدود 25 نفر گزارش شده است (8) و این در حالیست که مبارزان برجسته اپوزیسیون سوریه آشکارا تمایل خود را برای جنگ با روسیه در اوکراین ابراز کرده اند(9).

جمع بندی

از نظر ابومحمد الجولانی هرچه کنترل او بیشتر باشد، موقعیت او نیز امن تر خواهد بود(10) از این رو توسعه بخش های مختلف تولیدی و کشاورزی و بهبود وضعیت اقتصادی از طریق حفظ معیشت و تامین مواد غذایی و سلامت مردم می تواند ابزار مناسبی برای کنترل و نظارت بر جامعه تحت رهبری او باشد. از این روست که طی دو سال اخیر جولانی با استفاده از تبلیغات گسترده رسانه ای، چشم انداز رشد اقتصادی را در قالب پروژه های عمرانی و زیرساختی بخصوص در تامین منابع آب و تولیدات کشاورزی در قلمرو تحت کنترل خود ترسیم کرده است. بدین ترتیب جولانی به خوبی از این استراتژی برای ایجاد تنش در سیاست های همسو با رقبایش که صرفا اهداف ایدئولوژیک را دنبال می کنند و باعث نارضایتی و اعتراضات عمومی نیز شده است، استفاده می کند و توانسته طیف های مختلفی از احزاب سیاسی-مذهبی و مهاجرین جنگی را با خود همراه سازد.

کلید واژگان: ابو محمد الجولانی, هیئت تحریر الشام, سوریه, ترکیه, روسیه,مریم وریج کاظمی

1-https://www.almodon.com/arabworld/2022/7/23/

2-https://ecfr.eu/special/mena-armed-groups/hayat-tahrir-al-sham-syria/

3- https://aramme.com/post/23199/

4-https://alghad.com/%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A-

5- https://www.enabbaladi.net/archives/580277

6-https://cisac.fsi.stanford.edu/mappingmilitants/profiles/hayat-tahrir-al-sham

7-https://www.ispionline.it/it/pubblicazione/syrias-future-still-hangs-thread-35015

8-https://www.al-monitor.com/originals/2022/10/chechen-fighters-leave-syria-battle-russians-ukraine

9-https://www.cartercenter.org/news/features/blogs/2022/russias-invasion-of-ukraine-complicates-the-situation-in-syria.html

10-https://npasyria.com/127231/