فشار بر مالكي براي كناره گيري و گزينه هاي فرارو -گفتگو با دكتر صباح زنگنه كارشناس مسائل خاورميانه

فرزاد رمضاني بونش

مركز بين الملي مطالعات صلح – IPSC

شرايط سياسي موجود و اختلافات بين گروه هاي و جريان ها در عراق به گونه اي است كه به نگاه بسياري از زمان خروج نيروهاي نظامي آمريكا از اين كشور بي‌سابقه بوده است. در اين بين اكنون بحث كناره گيري و يا حتي بركناري مالكي از موضوعات مهم مورد توجه جريان هاي سياسي عراق بدل شده است . در اين بين براي واكاوي بيشتر رويكرد گروه هاي گوناگون نسبت به مالكي و آينده فراروي تغييرات در  عراق به گفتگويي با دكتر صباح زنگنه كارشناس مسائل خاورميانه پرداخته ايم:

واژگان كليدي: عراق ، مالكي، جعفري، نخست وزير، كناره گيري،

مركز بين المللي مطالعات صلح: مقتدي صدر، رهبر جريان صدر عراق اخيرا از نوري المالكي، نخست‌ وزير اين كشور خواسته تا هر چه سريعتر استعفاي خود را تقديم كند. علل اين رويكرد صدر چگونه مورد بررسي شما است؟

اختلاف نظرهايي كه بين جريان صدري ها و بويژه رهبر اين جريان جناب آقاي مقتدي صدر با دولت بروز كرده است بيشتر معلول  شرايط متفاوت داخلي و خارجي عراق امروزه است. از يك سو بحث نخست وزيري يك موضوع مشخص در قانون اساسي عراق و حق مجموعه بزرگ داراي كرسيهاي بيشتر در پارلمان عراق است ( آقاي مالكي هم داراي اين ويژگي هست) از سوي ديگر اينكه اتفاق نظري بين مجموعه احزاب شيعي (كه شامل چندين حزب و تشكل است) به منظور تداوم نخست وزيري مالكي وجود دارد يا نه موضوع ديگري است. اكنون بايد گفت اتفاق نظري براي تداوم نخست وزيري مالكي وجود ندارد، اما نبايد اين موضوع اعلام عمومي و مطرح شود. يعني نياز  مجموعه احزاب شيعي به دستور كار و منشوري است تا در داخل مجموعه شيعي هماهنگي هايي را به وجود آورند.  

مركز بين المللي مطالعات صلح: دلايل و خواسته هاي جريان صدر براي كناره گيري دولت مالكي چيست؟

شايد دلايلي كه بيان ميگردد با دلايل واقعي متفاوت باشد. آنچه براي براي كناره گيري مالكي مد نظر است در  حقيقت بعد از طرح به دادگاه كشاندن  طارق الهاشمي مطرح شده است. در اين بين به دنبال افشاي اقدامات الهاشمي و گروه وي در ترورها  افراد ديگري هم ممكن است در اين  مساله مطرح گردند ، لذا بلافاصله بعد از طرح قضيه طارق الهاشمي احزاب مختلف به ويژه العراقيه و يكي از احزاب كردي مساله سلب اعتماد و كنار گذاشتن مالكي را مطرح كردند. در اين ميان  فضاي مغشوشي به وجود آمده است. اين فضا از يك سري اهداف اعلام شده و اعلام نشده برخوردار است كه اهداف اعلام نشده آن بيشتر است. يعني همانند كوه يخي است كه زير آب مخفي مانده است.

مركز بين المللي مطالعات صلح: اين اهداف اعلام نشده بر چه محوري استوار است؟

به نظر ميرسد متوقف كردن تعقيب طارق الهاشمي و افراد ديگري كه ممكن است دست در  ترور و ريختن خون بي گناهان دارند در اين زمينه مشهود تر است.

مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا جريان صدر  و  مقتدي صدر به دنبال نخست وزيري آقاي جعفري است ؟

آنان از ابتدا جعفري را بر مالكي ترجيح مي دادند، لذا آنان تمايل به نخست وزيري آقاي جعفري دارند و گزينه اصلي و جايگزين جريان صدر به احتمال بسيار آقاي جعفري است. اما اين موضوع  قابل طرح به صورت علني  نيست و بايد گفت آيا توافقي در مجموعه شيعه براي كناره گيري مالكي به و جود امده است و يا نه؟ در اين حال مسائل در عراق امروزه تا حدي سيال و روان است كه حتي معاون نخست وزير هم عليه  نخست وزير سخن ميگويد و همچنان هم در پست خود باقي مي مانند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه مجلس اعلاي اسلامي عراق نسبت به تداوم يا استعفاي آقاي مالكي در عراق چيست؟

مجلس اعلام و جريان حكيم از ابتدا نامزدي براي پست نخست وزيري داشتند و اين موضوع هم موضوع قابل انكاري نيست. يعني حق هر كدام از گروه هاي تشكيل دهنده ائتلاف ملي يا همپيماني است كه نامزد خود را براي نخست وزيري داشته باشد . در اين حال اكنون نيز  مجلس اعلا تمايل به كناره گيري و استعفاي دولت مالكي دارد و علل اين  امر از سوي مجلس اعلا را مي توان  خروج از بن بست سياسي فعلي دانست.

مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط موجود نگاه كرد ها به استعفاي آقاي مالكي چيست؟

در واقع تعداداي از  احزاب و  همچنين كردها مايلند كه مالكي كناه گيري كند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به حمايثت بخشي از ليست العراقيه از نخست وزيري مالكي اكنون العراقيه چه  رويكردي در قبال تداوم يا كناره گيري مالكي دارد؟

شايد بخشي از العراقيه احساس مي كند كه در شرايطي كه ممكن است پيش آيد به منافع آنان نزديك نباشد، لذا بخشي از العراقيه خواستار تدوام نخست وزيري مالكي است. چنانچه العراقيه سفيد خواهان اين امر  است. در اين بين با توجه به انشقاق در جريان العراقيه تعدادي از آنها  ميل به خروج و كناره گيري مالكي دارند و تعدادي هم نظر به حفظ وي هم دارند .

مركز بين المللي مطالعات صلح: رويكرد كنوني مالكي به كناره گيري از نخست وزيري چيست؟

اين بستگي به اين دارد كه ائتلاف مهم شيعيان و يا همپيماني به چنين نتيجه اي رسد . يعني در  صورتي كه ائتلاف هم پيماني راي به استعفا دولت مالكي و  نخست وزيري وي دهد او به چنين كاري دست خواهد زد. در اين حال با توجه به اينكه اكثريت پارلمان در دست گروه همپيماني است براي اين گروه مهم است.

مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به نوع رويكردهاي العراقيه، كرد ها و  ساير جريانهاي عراق تا چه حدي ميتوان گفت دولت مالكي در آستانه بركناري قرار گرفته است؟

اين شرايط اكنون مطرح است، اما بايد گفت گفت كه تشكل مهمتر يا هم پيماني عراق مي تواند هدايت رويدادها در عراق را به دست گيرد و سمت و سوي رويدادها را مشخص كند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: چه عوامل و متغير هاي مهمي در  بركناري و يا تدوام قدرت دولت مالكي تاثير گذار است؟

در واقع متغيرهايي داخلي و خارجي در كناره گيري و يا تداوم قدرت مالكي در  عراق نقش دارند . متغيرهاي داخلي بر حول اين محور استوار است كه اگر گروه و جريانهاي ائتلاف همپيماني ملي بتوانند امور را منسجم كرده و سخنان و مواضع شان در چارچوب هاي هماهنگ شده و زير چتر ائتلاف بيان كنند دولت مالكي هم به راه خود ادامه خواهد داد.  در مقابل متغيرهاي بيروني براي كناره گيري مالكي و گرايش برخي از احزاب كوچك عراقي در فشار به دولت مالكي بي تاثير نيست (مانند فشار كشور هاي عربي مثل عربستان و برخي از كشورهاي ديگر مانند تركيه ). در اين بين اگر اين فشارها برداشته شود  اين احزاب و گروه ها هم به  همكاري خود با دولت عراق ادامه خواهند داد و دولت مالكي هم  كناره گيري و  يا بركنار نخواهد شد.

مركز بين المللي مطالعات صلح: موضع كنوني رئيس جمهوري عراق نسبت به مالكي در شرايط كنوني چيست؟

در واقع اگر رئيس جمهور عراق بخواهد بنا به قانون اساسي عراق  عمل كند ناگزير است ببيند كه درخواست گننندگان راي عدم اعتماد نخست وزير يا خواستاران كناره گيري دولت مالكي به چه حدي است و آيا به حد نصاب مشخص در قانون اساسي خواهد رسيد يا نه ؟ در اين حال اگر نمايندگان و خواستاران  بركناري يا استعفاي مالكي به حد نصاب رسد بي شك رئيس جمهور هم موظف است اين موضوع را مورد پيگيري قرار دهد.

مركز بين المللي مطالعات صلح: در صورت استعفاي آقاي مالكي مهمترين نامزدهاي ائتلاف همپیمانی ملی عراق براي نخست وزيري آينده عراق چه كساني هستند؟

در واقع بايد از ميان دو گزينه آقاي دكتر جعفري و عادل عبدالمهدي نام برد. با توجه به موقعيت هر يك از اين دو نامزد آقاي جعفري داراي اكثريت حامي و هوادار بيشتري در بين  ائتلاف همپيماني ملي عراق دارد. با توجه به روند كنوني عبدالمهدي داراي و ضعيت مطلوبي نسبت به جعفري ندارد. يعني داراي هواداران كمتري در بين  نيروهاي ائتلاف همپيماني عراق است .

مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه العراقيه و  ائتلاف كردستاني به دو شخص  جعفري و  عبدالمهدي در صورت كناره گيري مالكي چگونه است ؟

در واقع رويكرد كرد ها و جربان العراقيه در تعيين نخست وزيري آينده عراق در صورت كناره گيري آقاي مالكي چندان  تعيين كننده نيست ، اما در شرايط كنوني كردها نسبت به آقاي جعفري به آقاي عبدالمهدي نزديك تر هستند و العراقيه هم بيشتر به سوي عادل عبدالمهدي گرايش دارد تا آقاي جعفري.

مركز بين المللي مطالعات صلح: مي توان  نوعي چانه زني و مذاكرات بين  مالكي و جناح هاي عراقي براي دادن امتيازات بيشتر و  حفظ قدرت  متصور شد ؟

با توجه به نوع مذاكرات قبلي و … امتيازات تقريبا تعيين شده است. يعني تعداد وزيران، استانداران و… براي هر گروه (چه تعداد كرسي در پارلمان دارد و چه تعدادي از قدرت را در دولت و ساير بخش هاي اجرايي داراست) مشخص است. بنابراين ممكن است براي معاونان وزيران و نخست وزيران يا رئيس جمهور افراد بيشتري را معرفي كنند و يا در موضوعات فدرالي و بودجه هاي فدرالي وارد چانه زني بيشتري كنند .

مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه كنوني آقاي دكتر جعفري به عنوان مهمترين رقيب و  نامزد مطرح براي جايگزيني  آقاي مالكي چيست ؟

از آنجا كه آقاي جعفري قبلا نخست وزير عراق بوده است. وي اكنون نيز مي تواند دوباره مطرح گردد و حتي نخست وزير گردد. در اين حال با وجود آنكه وي داراي موقعيت محوري در تشكيل همپيماني ملي و نوعي ريش سفيدي و مرتبه براي حل مشكلات اين ائتلاف در  عراق را عهده دار است در جايگاه اجرايي هم مي تواند وارد گردد و عراق را از اين مرحله عبور دهد.

مركز بين المللي مطالعات صلح: دولت مالكي تا چه حدي ممكن است به راه خود ادامه دهد؟

به نظر ميرسد اگر شرايط امروزي عراق را با در نظرداشت متغيرهاي گوناگون مورد توجه قرار دهيم مي توانيم شانس شصت درصدي را براي  تداوم دولت مالكي متصور باشيم.

مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه امريكاي ها به حفظ و يا بركناري دولت مالكي چيست؟

در واقع امريكاي در عراق به دنبال منافع خود هستند و اگر منافع اين كشور مورد تعرض قرار نگيرد  بعيد است به اختلافات داخلي عراق  چندان توجه داشته باشد و به آن دامن زند و خود را در عراق دچار آينده اي مبهم كنند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: نامزدهاي جايگزين مالكي براي نخست وزير چه توانايي در اقتدار مالكي خواهند داشت؟

 در واقع  هر كدام از  دو گزينه مطرح براي جايگزيني دولت مالكي داراي توانايي هاي خاصي است و در زمينه اي قويتر و كارآمد تر هستند و  ممكن است در زمينه ديگري به توانايي  مالكي نباشند. به هر حال بايد گفت با توجه به اينكه پيگيري امور در عراق به گونه اي ائتلافي است سخن تمام  ائتلاف هاي عراقي بايد مد نظر قرارگيرد و نتيجه اين ديدگاه ها حاكم گردد.

 مركز بين المللي مطالعات صلح: در صورت بركناري دولت مالكي و يا كناره گيري وي ميتوان تغييراتي در موقعيت و سياست خارجي عراق در منطقه مد نظر قرارداد ؟

من بعيد مي دانم در جايگاه عراق در منطقه و نگاه اين كشور تغييراتي به وجود آيد.  چرا كه كشور هايي كه با عراق رويكرد غير دوستانه و يا دشمني دارند تا زماني كه نخست وزير عراق از گروه اكثريت يا شيعه  عراق انتخاب گردد همچنان به رويكرد خود در قبال عراق ادامه ميدهند و تغييري در مواضع خود در  رابطه با عراق به وجود نمي آورند . ( چنانچه به طور شاخص موضع گيري تركيه و يا عربستان به افراد در عراق بر نميگردد بلكه به كل سياست ها و  مجموعه تغييرات استراتژيك و راهبردي كه در عراق رخ داده است برميگردد) در اين بين هرچند شايد بتوان تغيير لحني را در صورت كناهر گيري مالكي نسبت به عراق در در نظرداشت اما در سياست هاي تغييري ديده نخواهد شد. گذشته از اين نيز  نميتوان در  سياست خارجي عراق در منطقه و همچنين رابطه با ايران و امريكا تغييراتي را شاهد بود.