مركز بين المللي مطالعات صلح- IPSC
تركيه و آلمان هر چند از گذشته داراي روابطي پايدار بوده اند، اما همراه با اختلافات و تنش هايي هم بوده است . در يك سال اخير دو كشور داراي فرصت ها و بسترهاي فراواني براي همكاري، همگرايي، واگرايي و تضاد نقش بوده اند. چنانچه در سفر دو روزه آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان به ترکیه آلمان از افزایش روابط دوجانبه با آنکارا و مساله اتحادیه اروپا و آغاز فصل جدیدی در این مذاکرات حمایت كرد اما تحولات داخلي تركيه موجب بروز اختلاف هايي ميان دو كشور شد. در اين حال با توجه به تحولات يك سال گذشته خاورميانه و راهبردها و رويكردهاي دو كشور در روابط دو جانبه، مسائل منطقه اي و بين المللي براي درك بهتري از آينده روابط دو سويه به گفتگويي با دكتر يونس نوربخش كارشناس مسائل منطقه پرداخته ايم:
كليد واژگان: سناریوهاي آينده روابط آلمان و تركيه، نقش منطقه اي تركيه، نقش خاورميانه اي و منطقه اي آلمان، آينده روابط آلمان تركيه، بازيگري منطقه اي آلمان و تركيه، فراز و نشیب های روابط آلمان و تركيه، آينده الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا
مركز بين المللي مطالعات صلح: در تحولات يك سال گذشته خاورميانه مهمترين متغيرها و بسترهاي همكاري يا واگرايي تركيه و آلمان در چه حوزه هايي قرار داشته است ؟
در طول یک سال گذشته روابط برلین-آنکارا بیشتر حول محور همکاری جریان داشته است. نقش مهم ترکیه در تحولات سوریه سبب شد تا وزن و اهمیت آنکارا برای کشورهای غربی از جمله آلمان به نسبت گذشته افزایش یابد. پیش از آن نیز افزایش نفوذ منطقه ای و گستره مانور دیپلماتیک آنکارا در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که با رخدادهایی نظیر پیروزی اخوان المسلمین در مصر محقق شده بود، بر این وزن و اهمیت افزوده بود. در حال حاضر ترکیه به عنوان یک کشور مهم و جریان ساز در منطقه و جهان اسلام برای دولت های غربی از جمله آلمان مطرح است و از این رو داشتن روابط دیپلماتیک با آنکارا از الزامات سیاست خارجی برلین به شمار می رود.
همچنین بنابر اعلان منابع رسمی مبادلات تجاری دو طرف در سال 2012 میلادی به بیش از 31 میلیارد دلار افزایش یافته است که این مساله از روابط اقتصادی رو به گسترش دو کشور و منافع متعدد دوجانبه تجاری در این میان حکایت دارد. ترک ها بزرگترین شرکای آلمان در منطقه محسوب می شوند و 370 هزار فرصت شغلی در آلمان توسط شرکت های متعلق به ترک تباران آلمانی ایجاد شده است. در مقابل آلمان هم مهمترین شریک اقتصادی آنکارا در اروپا است که سرمایه گذاری های زیادی را در ترکیه صورت داده است.
ترکیه برای کشورهای اروپایی از جمله آلمان دروازه امنیتی شرقی اتحادیه اروپا محسوب می شود و از لحاظ مسائل راهبردی-استراتژیک نیز دارای مزیت ها و اهمیتی قابل توجه است. ضمن اینکه دو کشور شرکای امنیتی یکدیگر در پیمان اتلانتیک شمالی –ناتو- به شمار می رود. دو و نیم میلیون نفر شهروند ترکیه ای در آلمان زندگی می کنند که بنا به روایت ترکیه ای ها، بین چهارصد هزار نفر و بنا به ادعای سازمان ها و نهادهای ملی گرای کُرد، هشتصد هزار نفر از آنان را کردهای ترکیه ای تشکیل می دهند. آنها می توانند حتی در انتخابات های آلمان نقش داشته باشند. بیشترین مساجد در آلمان متعلق به ترک هاست
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما نقش و نگاه آمريكا در روابط كنوني تركيه و آلمان چيست؟
از دید مسائل راهبردی حفظ و استحکام پیوند بین دوستان غربی آمریکا در منطقه حساسی چون خاورمیانه دارای اهمیت است. با توجه به اینکه آلمان از جمله مهمترین دوستان اسراییل در بین کشورهای اروپایی است، نزدیکی روابط آنکارا-برلین می تواند تاثیر مثبتی بر روابط ترکیه و اسراییل داشته باشد. در حوزه تحولات اخیر سوریه نیز اشتراک نظر گسترده و همکاری آلمان و ترکیه در مجموع تامین کننده نظر آمریکا است.
البته نزدیکی ترکیه و آلمان در برخی زمینه های سیاسی-اقتصادی می تواند حس رقابت آمریکایی ها را به نوعی برانگیزد. ترکیه از دوستان نزدیک آمریکا در منطقه به شمار می رود و نزدیکی بیش از حد برلین-آنکارا به هر ترتیب از نگاه آمریکایی ها نمی تواند صد درصد مطلوب باشد. البته باید به این نکته اشاره کرد که آلمانی ها هم از حمایت چند سال گذشته آمریکایی ها از موضع ترکیه در قبال مساله پیوستن به اتحادیه اروپا ناخرسندند. آلمانی ها معتقدند ورود ترکیه به اتحادیه اروپا می تواند به منزله رونمایی از اسب تروای آمریکا در دل اتحادیه تلقی شود. در مجموع ایجاد کانون قدرتی مانند اتحادیه اروپا برای آمریکایی ها مطلوب نیست. از این رو واشنگتن در برخی موارد علاقه خود را به تزلزل پایه های اتحادیه اروپا آشکار ساخته که این امر از نگاه رهبران پاریس و برلین به عنوان سردمداران اندیشه اتحاد اروپایی دور نمانده است. از این رو حمایت آمریکا از ورود ترکیه به اتحادیه همواره با بدبینی رهبران فرانسه و آلمان نگریسته شده است.
اما باید توجه داشت که ترکیه و اسرائیل دو هم پیمان مهم آمریکا هستند و وقتی بعد از جریان کمک ترکیه به غزه رابطه ترکیه و اسرائیل بهم ریخت امریکا سعی کرد این رابطه را بهبود ببخشد. جان کری نیز در کنفرانس مطبوعاتی خود گفت: ترکیه و اسرائیل دو هم پیمان استراتژیک آمریکا هستند و واشنگتن تمام تلاش خود را برای عادی شدن روابط میان این دو و بازگشت سفرای آنها به کار خواهد بست. وی ادامه داد: ما خواهان گسترش روابط تل آویو- آنکارا هستیم و این روابط را برای برقراری امنیت در منطقه ضروری می دانیم. بنابراین روابط خوب ترکیه و اسرائیل حلقه اتصال آمریکا و آلمان به هم نیز محسوب می شود
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش آلمان را در هر گونه همگرايي و يا واگرايي با تركيه چگونه قابل تحليل و بررسي قرار مي دهيد ؟
آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد قاره سبز و یکی از مهمترین رهبران کشورهای اروپایی دارای اصلی ترین نقش در همگرایی یا واگرایی اتحادیه با ترکیه است. و اما در مورد روابط دو جانبه دو کشور آلمانی ها از افزایش سطح همگرایی با آنکارا استقبال می کنند، البته تا بدانجا که ترکیه در قالب همان همسایه شرقی اتحادیه باقی مانده و بر مواضع خود مبنی بر ورد به اتحادیه اصرار نورزد. به طور کلی می توان گفت آلمانی ها به دنبال بیشترین بهره وری از تعاملات خود با ترکیه هستند. به عنوان مثال ترکیه دروازه ورود انرژی به اروپا محسوب می شود و با طرح هایی مانند خط لوله گاز نابوکو توانسته بر منزلت ژئواکونومیک و حتی ژئواستراتژیک خود بیافزاید. از این رو روابط با آنکارا برای آلمانی ها از اهمیت خاصی برخوردار است.
در عین حال مقامات برلین از هرگونه امتیازدهی به ترک ها برای ورود به اتحادیه اجتناب می کنند و سیاست بینابینی را دنبال می کنند تا از یک سو تمامی پنجره های امید آنکارا برای الحاق به اتحادیه اروپا را نبندند و از سوی دیگر سعی دارند با ایجاد مانع پیش پای ترکیه، از عضویت آنکارا جلوگیری کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: این چندمین بار است که حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا کشورهای دیگر را واسطه قرار می‌دهد. پیشتر نیز اردوغان از رایزنی‌های خود با نیکولا سارکوزی، رئیس جمهوری سابق فرانسه خبر داده بود . در روابط كنوني درخواست تركيه از آلمان درمورد اتحاديه اروپا چيست؟
از آنجا که آلمان در کنار فرانسه اصلی ترین مخالفان ورود ترکیه به اتحادیه محسوب می شوند، ترک ها در تلاشند تا رضایت رهبران برلین را برای آغاز پروسه الحاق به بروکسل جلب کنند. اما مسئله سوریه و اعتراضات داخل ترکیه مسئله را به نوع دیگری رقم زده است. ترکیه با مسایل جدید مواجه شده است که الحاق به اروپا فعلا در اولویت سیاست خارجی او قرار ندارد. عمیق تر شدن شکاف های مذهبی داخل ترکیه، قدرتمند شدن مخالفان کرد، اعتراضات سکولارها و طرفداران سیستم لائیک بدلیل سیاست های توسعه طلبانه و عثمانی دولت ترکیه همه باعث شده است دولت اردوغان در موضع ضعف قرار گیرد
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا ميتوان روابط آلمان با جمهوري تركيه را به سوي روابطي استراتژيك و راهبردي رهنمون كرد؟
تا زمانی که برلین و آنکارا بر سر پروسه الحاق ترکیه با اتحادیه دارای اختلاف نظر هستند برقراری روابطی استراتژیک و سخن گفتن از شراکت راهبردی بسیار دشوار می نماید. این روابط البته به رابطه ترکیه با اسرائیل و میزان گرایش آن به اسلام گرایان نیز بستگی دارد. در همین حوادث اخیر ترکیه، رسانه های آلمان دولت آنکارا را دولت اسلام گرا ی مخافظه کار خطاب می کردند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جدا از سپر موشكي و پاتريوت برخي از مقامات تركيه اي آلمان را متهم به عدم همكاري در مقابله با پ ك ك متهم كرده اند. در اين بين شما مهمترين اولويت هاي امنيتي سياست خارجي آلمان در مورد اقليت ترك در آلمان و كردها را را چه مي دانيد؟
سال گذشته ترکیه خبرسازترین عضو ناتو بود. دخالت های این کشور در سوریه و حمایت از گروه های معارض سوری به بهانه حمایت سوریه از کردها باعث ایجاد تنش در روابط ترکیه با سوریه شد. ورود جنگنده های ترکیه به خاک سوریه و سرنگونی یک فرورند جنگنده اف 4 آن کشور توسط سوریه تنش بین دوکشور را شدت بخشید و به دنبال آن ترکیه ضمن هشدار به اسد از “پاسخ قاطع” به این عمل سوریه خبر داد. ناتو بدون ورود مستقیم به موضوع صرفا به صدور بیانیه ای در حمایت از ترکیه اکتفا کرد. در ادامه با پیچیده تر شدن اوضاع سوریه و ناکامی معارضین در براندازی اسد حضور فعال تر ناتو در محیط پیرامونی سوریه مورد توجه قرار گرفت. بحث استقرار سامانه دفاع موشکی متحرک یا رادار های ردیاب (پاتریوت) به تدریج جدی تر شد و در نهایت سه کشور آمریکا – هلند – آلمان سامانه دفاع موشکی پاتریوت را در اختیار ترکیه قرار دادند. این کار باعث ایجاد واکنش سریع روسیه و ایران گردید و دو کشور نارضایتی عمیق خود را از این امر ابراز داشتند. مقامات آنکارا استقرار این سامانه موشکی را امری صرفا دفاعی خوانده که علیه همسایگان از جمله ایران و روسیه به کار گرفته نخواهد شد.
اما در خصوص حمایت اروپا از معارضان ترکیه باید گفت که اتحادیه اروپا پ.ک.ک را در لیست گروه های تروریستی خود جای داده اما این مساله باعث نشده تا اروپایی ها از نقض معیارهای کپنهاگ (رعایت دموکراسی، حقوق بشر و حاکمیت قانون) صرفنظر کنند. مقامات بروکسل معتقدند که رهبران ترکیه حق دارند از امنیت داخلی خود حفاظت کنند . البته این مساله نبایستی به نقض حقوق شهروندان و اقلیت کرد ترکیه بیانجامد. در این پیوند مقامات اتحادیه بر این باورند که رهبران سیاسی آنکارا در قبال شهروندان کرد خود از خط قرمزهای معیار کپنهاگ عبور کرده و این مساله منجر به نقض حقوق شهروندان کرد ترکیه شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: متغير اقتصاد چه نقشي در روابط كنوني آلمان و تركيه دارد ؟
در مقابل فرانسه که بیشتر دغدغه های هویتی و سیاسی را از جمله موانع ورود ترکیه به اتحادیه اروپا مطرح می کند، آلمانی ها بسیار بر مساله اقتصاد و پیامدهای اقتصادی ورود ترکیه به اتحادیه تاکید دارند. به عنوان مثال رهبران پاریس بارها تاکید کرده اند که پذیرفتن کشور ترکیه با جمعیت 75 میلیون نفری با هویت مسیحی اتحادیه اروپا تناسخی ندارد. همچنین ورود ترکیه به اتحادیه اروپا با توجه به جمعیت چند ده میلیونی این کشور می تواند وزنه آنکارا را در نهادهایی مانند پارلمان اروپا به نحو چشمگیری کاهش داده و از میزان نفوذ و تاثیر گذاری کشورهای پر جمعیتی مانند فرانسه و آلمان بکاهد.
البته چنین دغدغه هایی در نزد رهبران برلین نیز وجود دارد. با این وجود نقش متغیر اقتصاد در نزد آلمانی ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. تعهدات کشورهای بزرگ و پر مسوولیتی مانند آلمان در صورت عضویت ترکیه در اتحادیه به شدت افزایش خواهد یافت و به زعم آلمانی ها پیامدهای الحاق آنکارا به بروکسل بواسطه سطح نامترادف اقتصاد دو کشور و معضلاتی مانند بیکاری در ترکیه، برای برلین پرهزینه خواهد بود.
از سوی دیگر گسترش قلمرو اتحادیه به شرق و همسایگی با کشورهایی مانند ایران و سوریه چندان به مذاق آلمانی ها خوشایند نیست. اما در هر صورت روابط افتصادی آنها در سطح بالایی است.براساس گزارشی ، صادرات ترکیه به اتحادیه اروپا در سال گذشته میلادی به 2/59 میلیارد دلار و به 12 کشور عضو اوپک از جمله جمهوری اسلامی ایران به 38 میلیارد دلار رسید. بررسی داده های موسسه آمار دولتی ترکیه نشان می دهد، صادرات این کشور به کشورهای عضو اوپک در سال 2011 میلادی بالغ بر 21 میلیارد و 822 میلیون دلار بود که در سال گذشته میلادی با 74 درصد رشد به 37 میلیارد و 993 میلیون دلار رسید و این درحالی است که کل صادرات ترکیه در سال گذشته رشدی برابر 1/13 درصد داشت تا به رقم 152 میلیارد دلار برسد. سهم صادرات ترکیه به اتحادیه اروپا (27 کشور) در سالهای اخیر همسو با بحران اقتصادی و رکود در این منطقه سیر نزولی بخود گرفته است و از حدود 60 درصد به 8/38 درصد در سال گذشته رسیده است.
در بین کشورهای اوپک، ترکیه بیشترین صادرات خودرا در سال گذشته با 10 میلیارد و 830 میلیون دلار به عراق، 9 میلیارد و 923 میلیون دلار به امارات متحده عربی و هشت میلیارد و 177 میلیون دلار به جمهوری اسلامی ایران داشت. براساس این گزارش بخش مهمی از رشد صادرات ترکیه به کشورهای اوپک ناشی از صادرات شمش طلای ترکیه به ایران و امارات عربی متحده بوده است که در سال گذشته میلادی به 1/11 میلیارد دلار رسید.
اما دخالت های ترکیه در سوریه و حمایت های آن از تکفیری ها تبعات اقتصادی زیادی را برای ترکیه داشته است که اعتراضات اخیر مردم ترکیه در میدان تقسیم را نیز می توان از جهت اقتصادی معلول آن دانست. سیاست خارجه ماجراجویانه دولت اردوغان در قبال کشورهای همسایه به ویژه در سوریه و حمایت از جریان های تکفیری نه تنها گسل سنی علوی را تحریک کرده بلکه باعث شده تنازع و به هم ریختگی در عرصه بین الملل و عدم توفیق سیاستمداران حزب عدالت توسعه در سیاست خارجی بازتابی درونی بیابد. واقعیت آن است که ماجراجویی در عرصه سیاست خارجی برای کشوری که گردشگری یکی از ستون های اقتصادی آن محسوب می شود نوعی خود کشی است.
کاهش روابط ترکیه با عراق، ایران و سوریه در پی بیش فعالی دستگاه دیپلماسی این کشور باعث شده تا نرخ رشد اقتصادی این کشور با کاهش مواجه شده و تجار ترک معروف به ببرهای آناتولی که از جمله تکیه گاه های دولت اردوغان محسوب می شوند ضرر گسترده ای را متحمل شوند. علاوه بر این کشیده شدن درگیری های سوریه به داخل خاک ترکیه (مانند انفجار ریحانلی) و هزینه حضور صدها هزار آواره سوری در خاک ترکیه در کنار ورشکستگی اقتصادی استان های مرزی این کشور باعث رکود گردشگری شده است امری که باعث دو برابر شدن نرخ بیکاری در ترکیه شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در سالهاي گذشته عملا آلمان “مشارکت محرمانه” میان ترکیه و اتحادیه اروپا حمایت کرده بود. اما به خاطر مناقشات با قبرس، نگرانی در خصوص مساله حقوق بشر، درگیری داخلی با اقلیت کرد ترکیه و.. با چالش روبرو شده است آيا آلمان براي كاهش مخالفت با ورود تركيه به اروپا اقدام خواهد كرد؟
آلمانی ها در این خصوص تنها حاضر شده اند تا با شروع مجدد گفتگوهای به بن بست رسیده موافقت کنند. (در سفر اسفندماه مرکل به ترکیه). با این وجود رهبران محافظه کار آلمان تاکید دارند که چندان به آینده مذاکرات مزبور امیدوار نیستند. به زعم نخبگان سیاسی اروپایی مانند مرکل وضعیت “عضویت افتخاری” یا “مشارکت ممتاز” ترکیه با اتحادیه اروپا می تواند گزینه منطقی تری به نسبت عضویت کامل باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده روابط آلمان و تركيه را با توجه به متغيرهاي دخيل در روابط بين دو كشور با چه سناريوهايي مورد بررسي قرار مي دهيد؟
آینده روابط آلمان با ترکیه به طور مستقیم با نتایج انتخابات سراسری سپتامبر 2013 مرتبط است. در صورت پیروزی محتمل ائتلاف احزاب راست میانه به رهبری مرکل، می توان پیش بینی کرد که روابط دو کشور مانند یک دهه اخیر با فراز و نشیب های اندک و ضرب آهنگ رو به توسعه تعاملات اقتصادی ادامه یابد، اما همچنان اختلاف سیاسی پیرامون بحث الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا وجود خواهد داشت.
این در حالی است که احزاب چپ میانه به نسبت ائتلاف حاکم به احتمال زیاد به عضویت آنکارا بیشتر روی خوش نشان داده و پیروزی ائتلاف رقیب مرکل برای روابط آنکارا-برلین ایجادگر نقطه عطفی مهم خواهد بود.
آینده روابط آلمان و ترکیه به مسایل سوریه و برخورد آنکارا با معترضان میان تقسیم نیز ارتباط دارد.آنگلا مرکل صدراعظم آلمان در هفته های گذشته نسبت به برخورد خشن نیروهای امنیتی ترکیه با تظاهرکنندگان استانبول و سایر شهرها ابراز نگرانی کرد. وی گفت:«برخورد نیروهای امنیتی بیش ازحد شدید بوده است.رئیس فراکسیون احزاب مسیحی مجلس فدرال آلمان به ترکیه هشدار داده است که «اگر از ارتش علیه مخالفان استفاده کند، سالهای نوری از عضویت اتحادیه اروپا دور خواهد شد.»
سرکوب معترضان در ترکیه تهدیدی جدی برای مناسبات این کشور با اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. به گفته دیپلمات‌ها در بروکسل، اتحادیه اروپا رسیدگی به خواست ترکیه برای ورود به این اتحادیه را به تعویق انداخته است. قرار بود که اتحادیه اروپا در روز (۲۶ ژوئن) موضوع‌هایی را مورد بررسی قرار دهد که در راستای درخواست ترکیه برای پیوستن به این اتحادیه بود.
آلمان تقريباً 400 نفر از سربازان آلماني و همچنين هلندي را در شهر “قهرمانماراس” مستقر کرده است که به بهانه محافظت از خاک اين کشور در مقابل حمله احتمالي از جانب سوريه صورت گرفته است. به نقل از روزنامه اشپیگل، ارتش آلمان، عدم همکاري افسران ترکيه را مشکل‌ساز عنوان کرد .ترک‌ها به هيچ وجه با ما رفتار خوبي ندارند و نمي‌شود روي طرف ترکيه‌اي حساب کرد. حدود چند هفته‌اي از حضور ؛ شرايط زندگي براي آنان مساعد نبوده و طاقت‌فرساست؛ مخصوصاً اينکه آنان حق خروج از کمپ تعيين‌شده را ندارند.
چند روز پیش و قبل از آن که خانم آنگلا مرکل صدراعظم آلمان برای دیدار با سران آنکارا و بازدید از نظامیان آلمانی مستقر در پایگاه های موشکی پاتریوت به ترکیه سفر کند، روزنامه Bild Am Sonntag نتایج نظرسنجی گسترده خود در خصوص میزان تمایل مردم آلمان به پذیرفته شدن ترکیه در اتحادیه اروپا را منتشر کرد. بر اساس این نظرسنجی 60 درصد از مردم آلمان مخالف آن هستند که ترکیه به طور کامل عضو اتحادیه اروپا شود. 30 درصد از آلمانی ها با عضویت ترکیه موافقند و 10درصد نیز در این خصوص نظری ندارند. همچنین این نتایج حاکی از آن است که 57 درصد از آلمانی ها از قدرت گرفتن ترکیه در دو حوزه نظامی و اقتصادی نگران هستند و تنها 35 درصد از آنان این موضوع را بی خطر می دانند.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
