فراز و فرودهای روابط روسیه و امریکا

مجتبی روستایی

پژوهشگر روابط بین الملل و مدرس دانشگاه

طرح بحث

روابط ایالات متحده امریکا و روسیه در چند سال اخیر در بدترین شرایط ممکن قرار گرفته است، روابطی که البته در طول تاریخ همواره دارای فراز و نشیب های فراوانی بوده است، اما نکته اصلی این است که این روابط هیچگاه از یک سطح خاصی فراتر نرفته و مدیریت مناسب تنش بین دو قدرت بزرگ جهانی همواره باعث عدم گسترش آن به جنگ یا خصومتی فراگیر بین آنها شده است.

روابط دو جانبه واشنگتن – مسکو پس از جنگ سرد

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بسیاری تصور می کردند که روس ها با دور انداختن زنجیر کمونیسم شوروی، تمایل به نزدیک شدن به غرب پیدا کرده و خواهان شبیه شدن به اروپایی ها و امریکایی ها هستند. در این دوره ایالات متحده کارشناسان و مشاوران اقتصادی و سیاسی را برای کمک و همکاری به افراد در بخش خصوصی روانه روسیه کرد. طرحی که البته به دلیل ساختار و فرهنگ سیاسی شکل گرفته در این کشور موفقیتی کسب نکرد.

در دوره بعد از 11 سپتامبر، روسیه در جریان حمله ایالات متحده به افغانستان به امریکا کمک اطلاعاتی زیادی کرد. اما در سال 2003 و در جریان انقلاب های به اصطلاح «رنگی» در گرجستان و اوکراین که در اعتراض به تقلب انتخاباتی در این دو کشور روی داد و به تغییر حکومت و استقرار حاکمیت غربگرا منجر شد، پوتین امریکا را در پشت پرده این حوادث می دید که قصد نفوذ به جمهوری های سابق شوروی دارد. ترس پوتین از اقدامات امریکا باعث شد تا روسیه در جریان حمله آمریکا به عراق با اقدام این کشور مخالفت کند.

علاوه بر همکاری دو قدرت در جنگ علیه تروریسم در افغانستان، در دوران «تنظیم مجدد» بین باراک اوباما و دیمیتری مدودف، دو کشور یک بار دیگر به سطح قابل توجهی از همکاری با یکدیگر رسیدند. در این دوران مسکو و واشنگتن در زمینه های مختلفی همچون کنترل تسلیحات، ادامه جنگ در افغانستان و مسائل مرتبط با ایران با یکدیگر همکاری کردند.

با ورود دوباره پوتین از سال 2012 به قدرت، تنش ها در روابط دو کشور مجددا آغاز شد. پوتین ادوارد اسنودن، کارمند سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی این کشور را که میلیون ها سند طبقه بندی شده را سرقت کرده بود و از طریق هنگ کنگ به روسیه پناهنده شده بود پناهندگی سیاسی داد. درخواست باراک اوباما برای بازگرداندن اسنودن نیز توسط پوتین رد شد و پس از آن اوباما، اجلاس برنامه ریزی شده خود با پوتین را لغو کرد.

در سال 2014 هنگامی که روسیه به طور غیرقانونی شبه جزیره کریمه از خاک اوکراین را تصرف و آن را به خاک خود ضمیمه کرد، روابط واشنگتن و مسکو به پایین ترین سطح در دوران پس از جنگ سرد رسید. در سال های پس از آن نیز حوادث و اتفاقات گوناگونی باعث تشدید این سردی و تداوم آن شد. دخالت روسیه در انتخابات 2016 ایالات متحده و تلاش برای تاثیرگذاری بر انتخابات 2020 این کشور، حملات سایبری و خروج امریکا از پیمان تسلیحات هسته ای باعث تداوم هر چه بیشتر این سردی روابط شد.

با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری 2016، وی بارها از تمایل خود برای گفتگو با مسکو سخن گفت. با این حال در عمل، واشنگتن به خط مقابله خود ادامه داد و از ابزارهای اقتصادی، نظامی، سیاسی، تبلیغاتی و … علیه روسیه استفاده کرد و صدها شهروند و شخصیت حقوقی روسیه را تحت محدودیت های مختلف قرار داد و بسته تحریمی علیه مسکو اعمال کرد. آخرین حرکت تحریمی واشنگتن علیه مسکو همین ماه پیش بوده است که آمریکا ۱۰ دیپلمات روس را اخراج و بسته جدید تحریمی در مورد این کشور وضع کرد و البته و در پاسخ روسیه نیز ۲۰ دیپلمات آمریکایی را اخراج کرد.

دیدار اخیر جو بایدن و ولادیمیر پوتین در کنار دریاچه ویلا لاگرانژ در ژنو سوییس که کمتر از چهار ساعت به طول انجامید، نخستین دیدار پرزیدنت بایدن با ولادیمیر پوتین بود. این دیدار از آن رو حائز اهمیت بسیار است که دو رهبر بزرگ جهانی بعد از دوره ای تنش و سردی روابط بار دیگر در کنار یکدیگر نشستند و در موارد مهمی با یکدیگر صحبت کردند. در این دیدار توافقات مهمی در موضوعات مختلف بین دو طرف انجام شد از جمله اینکه دو طرف توافق کردند مذاکرات کنترل تسلیحات را از سر بگیرند و سفیران خود را به پایتخت های یکدیگر بازگردانند. 

پس از پایان این دیدار چهار ساعته، پوتین در مقابل خبرنگاران گفت این جلسه سازنده، رضایت بخش، بدون خصومت و تنش بوده، و نشان دهنده تمایل رهبران دو قدرت به درک یکدیگر است. بایدن نیز گفت که ایالات متحده و روسیه توافق کرده اند که با یکدیگر همکاری کنند و «منافع مشترک را پیش ببرند». روسای جمهوری آمریکا و روسیه در بیانیه مشترک خود در پایان این دیدار در ژنو نیز اعلام کردند دو کشور نشان داده‌اند كه حتی در دوره‌های تنش نیز می‌توانند در اهداف مشترک برای پیشرفت در حوزه‌های راهبردی و کاهش «خطر درگیری‌های مسلحانه و تهدید جنگ هسته‌ای» همکاری کنند.

جمع بندی

نگاهی به فراز و فرودهای روابط تاریخی دو ابرقدرت پیشین به خوبی نشان می دهد که مسکو تلاش دارد تا خود را بار دیگر به عنوان قدرتی جهانی در مقابل امریکا تعریف کند و متقابلاً واشنگتن نیز تلاش دارد تا با نفوذ در جمهوری های سابق شوروی، روسیه را در داخل مرزهای خود محدود و کنترل کند. اما واشنگتن و مسکو فارغ از هر سطحی از روابط ما بین یکدیگر، همواره تلاش کرده اند تا از افزایش سطح تنش ها به میزانی غیر قابل کنترل جلوگیری کنند. چالش های جهانی امروز نیز روسیه و ایالات متحده را ملزم می کند تعادل مناسبی بین همکاری و رقابت پیدا کنند. بنابراین، رویکرد دو کشور تعاملی و تلاش آن ها بر مدیریت روابط است و میزان تنش بین آنها، همواره از یک سطحی فراتر نخواهد رفت و به تدریج فروکش خواهد نمود. همانگونه که الکسی پوشکوف، رئیس کمیسیون شورای اطلاعات فدراسیون روسیه گفت: «واشنگتن همواره به مسکو به عنوان یک دشمن نگاه می کند و نشست اخیر به احتمال زیاد فقط به منظور کنترل رویارویی آمریکا و روسیه بوده است.».

واژگان كليدي:فراز ، فرودهای، روابط ،روسیه ، امریکا