مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
عراق از آن دست کشورهایی است که امکان‌سنجی تجزیه در آن در عین نبود یک وحدت و هویت ملی منسجم، مفروض است. در این بین از ۲۰۰۳ تلاش برای استقرار فدرالیسم در عراق و دستیابی به مدلی شبیه اقلیم کردستان و در نهایت تجزیه‌طلبی و ساز جدایی سیاسی و سرزمینی و تشکیل اقلیم سنی همچنان مد نظر است. در این میان برای بررسی عوامل موثر در روند استقلال‌خواهی اهل سنت عراق گفتگویی داشته ایم:
واژگان کلیدی: عوامل، موثر ، روند استقلال، اهل سنت، عراق، تجزیه عراق، اقلیم
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جریان‌های مختلف اهل سنت در عراق، چند دسته هستند و نوع نگاهشان به بحث تشکیل اقلیم و حتی استقلال چگونه است و چه تفاوت‌های با یکدیگر دارند؟
در واقع در میان اهل سنت عراق دو طیف کاملاً متضاد وجود دارد. طیف سنی‌های شمال و غرب عراق است . اینها به نوعی به خارج از مرزهای عراق نگاه می‌کنند. مخصوصاً چسبندگی زیادی به عربستان سعودی و جریان وهابیت دارند. این طیف که معمولاً از اهالی الانبار و موصل و قسمت‌های شمال عراق سعی می‌کنند که از فضای موجود استفاده و سلسله جریان‌سازی‌هایی را برای دولت عراق داشته باشند و برای آنها هم فرق نمی کند که نوری مالکی نخست وزیر باشد یا حیدرالعبادی اینها با جریان تشیع به دلیل این که وابستگی فکری به جریان وهابیت دارند به شدت گریزانند و سعی می‌کنند که کارشکنی کنند و در حقیقت مایل به همکاری با دولت مرکزی نیستند و در صددند که عراق را تجزیه کنند. رهبر این گروه طارق الهاشمی است که در عربستان است و پس از ارتکاب جنایات بی‌شماری علیه مردم عراق به ترکیه و سپس به عربستان فرار کرد. این طیف همواره عامل شکاف در میان اهل سنت و شیعیان عراق است و حضور داعش هم در مناطق موصل و الانبار و صلاح‌الدین و تکریت ناشی از نگرش طایفه‌ای این قشر از اهالی عراق به این کشور است و تمایل دارند بیشتر با داعش باشند تا با دولت حیدرالعبادی. جریان‌های دیگری مثل اثیل النجیفی باعث سقوط موصل شد ( آن زمان ایشان استاندارد موصل بود). یکی دیگر از رهبران مهم عزت ابراهیم الدوری است و گزارش‌های ضد و نقیضی در مورد حضور او در شمال عراق وجود دارد. طیف‌های اهل سنت دیگر بیشتر در واقع وابسته به حزب بعث سابق بوده و اینها به صورت پراکنده عمل می‌کنند و در دولت نوری المالکی هم کارشکنی کردند. اکنون هم در دولت آقای حیدرالعبادی کارشکنی می‌کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سایر جریان‌های این طیف چه کسانی هستند؟
طیف دیگری طیف معتدل است و هر چه به سمت فرات میانه نزدیک بشویم طیف معتدل‌تری در میان اهل سنت می‌بینیم. به دلیل این که اهل سنت فرات میانه یا قسمت‌هایی که نزدیک به نجف ، کربلا و حله هستند اعتدال بیشتری دارند. زیرا بیشتر با شیعیان رابطه برقرار کرده و حتی ازدواج کرده اند، این امر موجب شده که سعی‌کنند خود را با عراق واحد و یکنواخت همسو بسازند. اینها در حقیقت مایلند که عراق آرام و مستقر باشد و نقش بیشتری در حاکمیت داشته باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جریان‌هایی این طیف کدام گروه‌های سیاسی هستند؟
گروه‌های سیاسی که مثل حیدرالملا است که ایشان یکی از شخصیت‌های اهل سنت معتدل است که هدایت جریان معتدل سنی‌ها را به عهده دارد. الملا چسبندگی بیشتری به شیعیان حتی جمهوری اسلامی ایران دارد و سعی می‌کند حلقه اتصال بین شیعیان و اهل سنت باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به تحولات وضعیت کنونی نوع عقب‌نشینی‌های عراق چه تأثیری بر روند استقلال‌خواهی یا اقلیم خواهی در بین اهل سنت گذاشته است؟
در واقع با توجه به اینکه احتمال می‌رفت که داعش برای مدتی طولانی در شمال عراق باقی بماند، مخصوصاً در موصل اما با عملیاتی انجام شده داعش با شکست مواجه شد و اکنون حدود ده درصد از شمال غرب موصل در اختیار داعش است و نود درصد از شهر موصل پاکسازی شده است. به نظر می‌آید که شکست داعش تأثیر زیادی روی روحیه‌ی اهل سنت عراق گذاشته و به این نتیجه‌رسیده‌اند که نمی‌توانند به سمت تجزیه حرکت کنند. به اعتبار اینکه پشتوانه‌های منطقه‌ای خود را از دست داده اند. هر چند که عربستان و قطر و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس این طیف را تحریک می‌کنند که به سمت تجزیه حرکت کنند، اما اکنون شرایط مناسبی برای نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جریان‌هایی به دنبال استقلال و یا بحث اقلیم از چه رویکردهایی استفاده می‌کنند؟
اهل سنت افراطی عراق به سمت تجزیه حرکت می‌کنند. یکی از مسائلی که به عنوان تبلیغات علیه شیعیان مطرح می‌کنند می‌گویند شیعیان در جریان پاکسازی موصل هدفشان کشتن اهل سنت موصل است. این امر با توجه به هوشمندی مقامات عراقی خنثی شد، اما رسانه‌های عربستان و قطر به شدت تلاش می‌کنند، این مسأله را جا بیندازند که شیعیان عراق مخصوصا حشد الشعبی در کشتار اهل سنت عراق نقش داشته اند. به همین دلیل این گونه تبلیغات و جریان‌سازی‌ها علیه حشدالشعبی صورت گرفت، اما به نتیجه‌ای نرسید و ثابت شد که الحشد الشعبی و نیروهایی موثر حتی شیعیان و حتی اهل سنت و حتی مسیحیان در پاکسازی موصل نقش داشته و مشارکت داشتند. بنابراین مسأله وحدت عراق بیش از همه چیز در جریان آزادسازی موصل پررنگ‌تر بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روند استقلال‌خواهی در بین اهل سنت و همچنین بحث اقلیم اهل سنت تحت تأثیر چه مؤلفه‌هایی می‌تواند مورد توجه بیشتر قرار گیرد؟
مؤلفه‌های پان‌عربیستی پررنگ‌تر است. مولفه دیگر مسأله رویکرد اهل سنت شمال و غرب عراق به وهابیت و اهل سنت مخالف جریان‌های شیعه هستند. بنابراین بخشی از اهل سنت شمال عراق نگرش پان‌عربیستی دارند و نگاهشان به برون مرزهای عراق مخصوصا عربستان، قطر ، امارات و کویت است. جریان دیگری هم چسبندگی زیادی به وهابیت و اهل سنت افراطی عربستان دارند و اینها هم به لحاظ ایدئولوژیک به عربستان مرتبط هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش بازیگران بین‌المللی و به نوعی حامیان بین المللی اهل سنت چه نیروها و بازیگرانی هستند؟
آمریکایی‌ها سعی می‌کنند عراق را به سه بخش تقسیم کنند. در این میان برخی دیگر از بازیگران بین‌المللی و حامیان منطقه ای اهل سنت عراق موافق تجزیه و تشکیل اقلیم سنی هستند.
