عملیات سایبری علیه ایران

 طهمورث غلامی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

با توجه به حجم گسترده اطلاعات و تعیین کنندگی و تأثیرگذاری آن، امروزه کارشناسان امنیتی معتقدند حفظ، کنترل و دستکاری اطلاعات در موفقیت نظامی نقش مهمی بازی می کند. از این رو، دولت ها تلاش می کنند در این حوزه در دست یابی به اطلاعات نسبت به رقبا برتر باشند. برتری اطلاعاتی سبب امکان به کاربردن فن آوری در جنگ جهت کنترل و نیز ایجاد اخلال در جریان اطلاعات می شود که از این وضعیت تحت عنوان تعابیری مانند جنگ های اطلاعاتی، جنگ های الکترونیکی، جنگ سایبری، جنگ شبکه ای و عملیات های اطلاعاتی یاد می شود. در این میان شبکه های ارتباطی مانند اینترنت، نقش بسیار مهمی در عملیات سایبری و اطلاعاتی دارد.

دستیابی به برتری اطلاعاتی به عنوان مبنایی برای موفقیت های نظامی پس از یازده سپتامبر 2001 به شدت مورد توجه دکترین ها و اسناد امنیتی ایالات متحده آمریکا قرار گرفت و از این رو، از این برتری اطلاعاتی در جهت شکست، تضعیف و ضربه زدن به رقبا استفاده شد. عملیات های اطلاعاتی از سوی وزارت دفاع آمریکا در قالب پنج قابلیت اصلی طبقه بندی شد که عبارتند از جنگ و عملیات روانی، فریب نظامی، امنیت عملیاتی، عملیات مربوط به شبکه های کامپیوتری و جنگ الکترونیک. در این بین، یکی از اساسی ترین عملیات سایبری که در دستور کار وزارت دفاع آمریکا قرار گرفته است، انجام عملیات سایبری علیه فعالیت های هسته ای ایران است. یکی از مهمترین شیوه های که در دوره اول باراک اوباما برای ضربه زدن به تاسیسات هسته ای ایران استفاده شد، عملیات سایبری بود. عملیات سایبری به عنوان شیوه ای کم هزینه که از فضای مجازی علیه تاسیات هسته ای ایران استفاده می شود مورد اذعان خود دولتمردان امریکا است. روزنامه واشنگتن پست در 20 ژوئن 2012، در گزارشی از همکاری آمریکا و اسرائیل در تولید بدافزار موسوم به «فلیم»*  با هدف خرابکاری در برنامه اتمی ایران خبر داد. این روزنامه به نقل از منابع مطلع ناشناس نوشت، هدف از تولید این بدافزار، جاسوسی از شبکه های کامپیوتری در ایران و کسب اطلاعات لازم برای ایجاد اخلال در پیشرفت برنامه هسته ای این کشور است. به نوشته واشنگتن پست سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و آژانس امنیت ملی ایالات متحده به همراه ارتش اسرائیل در تولید و کاربرد ویروس کامپیوتری فلیم سهیم بوده اند. بر این اساس، بدافزار استاکس نت نیز که به گفته منابع متعدد برای ضربه زدن به برنامه اتمی ایران، کامپیوترهای زیادی را در این کشور آلوده کرده بود نیز به وسیله این سازمان ها تولید شده بود.[1] چندی پیش روزنامه نیویورک تایمز نیز در گزارشی با اشاره به همکاری آمریکا و اسرائیل در تولید استاکس نت، از این پروژه به عنوان طولانی ترین حمله سایبری ایالات متحده علیه یک کشور دیگر نام برده بود. به نوشته این روزنامه، حملات سایبری آمریکا علیه ایران از زمان روی کار آمدن باراک اوباما شدت گرفته است. به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، هدف از عملیات سایبری آمریکا علیه ایران کند کردن پیشرفت برنامه اتمی این کشور و عقب انداختن حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات اتمی آن بوده است. حال سؤالی که مطرح می شود این است که عملیات سایبری ایالات متحده دارای چه محتوا و ابعادی می باشد؟ در پاسخ تلاش می شود که لایه ها و ابعاد چند گانه ی عملیات سایبری آمریکا علیه ایران مشخص شود.

کلید واژگان: جمهوری اسلامی و عملیات سایبری، مسئله ی هسته ای ایران و ویروس های کامپیوتری، فضای مجازی و مسئله ی هسته ای ایران، جنگ سایبری غرب علیه ایران.

تحلیل رخداد

عملیات سایبری به عنوان یک عملیات بسیار کم هزینه نسبت به جنگ های نظامی مستقیم و رو در رو، امروزه در فضای سایبر صورت می گیرد. وزارت دفاع آمریکا فضای سایبر را به عنوان حوزه ای جهانی در محیط اطلاعات می داند که شامل شبکه های به هم وابسته از زیرساخت های تکنولوژی اطلاعاتی، از جمله اینترنت، شبکه های ارتباطاتی از راه دور، سیستم های کامپیوتری و کنترل کننده می شود. در تعریف دیگر توسط توماس وینگ فیلد، در کتاب “قانون نبرد اطلاعاتی؛ قانون امنیت ملی در فضای سایبر”  وی معتقد است فضای سایبر یک مکان فیزیکی نیست و به لحاظ بعد فیزیکی یا طیف زمانی هم قابل سنجش نیست. فضای سایبر اشاره به محیطی دارد که از ترکیب و یکی شدن شبکه های کامپیوتری، سیستم های اطلاعاتی و زیرساخت های ارتباط از راه دور ایجاد شده که از آن به عنوان شبکه گسترده جهانی یاد می شود. در هر حال، فضای سایبر محیط اصلی جنگ های سایبری می باشد. جنگ سایبری به معنی به کار گیری توانمندی های سایبری به منظور کسب نتایج نظامی در فضای سایبر یا از طریق آن می باشد. امروزه عملیات سایبری در فضای سایبر علیه کشورهای مختلف و از جمله جمهوری اسلامی ایران به ویژه در ارتباط با مسئله ی هسته ای در جریان است. در این ارتباط می توان قائل به راهبردهای متعددی برای ایالات متحده به منظور عملیات سایبری علیه ایران بود که در ادامه تلاش می شود به آنها پرداخته شود.

1. راهبرد متنوع سازی ویروس های تخریب کننده: این راهبرد بر ساخت ویروس ها و برنامه های مخربی تأکید دارد که به دنبال ایجاد اختلال در عملکردهای معمولی کامپیوتر و یا در اختیار گرفتن کنترل آن کامپیوتر توسط مهاجم می باشد. در این راهبرد در زمانی مشخص سیگنال های مخربی ارسال می شود تا کامپیوترهای دیگر را مختل سازد. در این رابطه غالباً برای اشاره به این گونه از برنامه های مخرب، از واژه ی بدافزار استفاده می شود که این بدافزارها قادرند فایل ها را پاک کرده و یا آن که آنها را غیر قابل استفاده کنند. ویروس ها، کرم ها و اسب های طراوا نمونه ای از این بدافزارها هستند که به طرق مختلف به کامپیوترهای هدف نفوذ می کنند. در این راهبرد، تأکید می شود که از آن جایی که ممکن است این بدافزارها توسط کشور هدف مورد شناسایی قرار گیرد، لذا باید تلاش کرد که ویروس های مخرب متعدد و متنوعی ساخته شود. بر مبنای این راهبرد بود که ویروس هایی مانند استاکس نت و فلیم در ارتباط با مسائل هسته ای ایران ساخته شد. یوجین کاسپرسکی، حامی این راهبرد در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران است و آن را کم هزینه ترین راه ممکن برای ظربه زدن به فعالیت های هسته ای ایران می داند.
2. راهبرد نهادگرا: این راهبرد توسط بایدن، معاون رئیس جمهور آمریکا مطرح شد. وی معتقد بود که با توجه به مزیت نسبی برتر ایالات متحده در فضای سایبر و عملیات سایبری باید جنگ های سایبری علیه ایران را سازمان دهی کرد و آن را به صورت نهادی به پیش برد. در این راستا بود که در وزارت دفاع آمریکا نهادهایی مختص ایران شکل گرفت که مسئول بررسی عملیات سایبری سازمانی و نهادی علیه ایران هستند. همچنین تلاش شده است در این نهادها، افرادی به کار گرفته شوند که در کنار تخصص در زمینه های اطلاعاتی، توانایی مکالمه به زبان فارسی را نیز داشته باشند تا بتوانند از هر طریق و شیوه ممکنی، علیه ایران اقدامات سایبری انجام دهند.
3. راهبرد تخریب قابلیت سایبری ایران: این راهبرد با اذعان به این که ایران در عرصه ی اطلاعاتی و امنیتی، پیشرفت های خوبی تجربه کرده است، معتقد است که ایالات متحده نباید از توانمندی های سایبری ایران غفلت کند. زیرا این توانمندی ها قادرند از یک سو عملیات سایبری علیه اهدافی در ایالات متحده به راه اندازند و از طرف دیگر قادرند حملات سایبری آمریکا به ایران را خنثی سازند و وموفقیت آنها را به حداقل امکان کاهش دهند. بر این مبنی، شرط اساسی ضربه زدن به ایران این است که ابتدا قابلیت های سایبری ایران که هم وجه تهاجمی و هم تدافعی دارد از بین برود.
4. راهبرد عملیات در عرصه ی مجازی: این راهبرد معتقد است که عملیات سایبری ایالات متحده صرفاً باید در فضای مجازی صورت گیرد و الزاماً فضای مکانی را در برنگیرد. بر مبنای این راهبرد، باید در عرصه ی مجازی تلاش کرد که اقداماتی مانند جاسوسی، دست کاری سیستم های اطلاعاتی و دیجیتالی، جعل آی پی، از کار انداختن سیستم های ارتباطی و اطلاعاتی صورت گیرد. هلن کلارک که از این راهبرد دفاع می کند، معتقد است که اگر عملیات سایبری ایالات متحده عرصه ی فیزیکی و مکانی را نیز دربر گیرد، دیگر نمی توان آن را عملیات سایبری در فضای مجازی نامید. بدین معنی که آن عملیات یک عملیات نظامی به شکل رایج و متعارف آن است که می تواند سبب پاسخ مشابه ایران گردد.
5. راهبرد تهاجم از فضای مجازی به فضای فیزیکی: این راهبرد برعکس راهبرد اول معتقد است که باید عملیات سایبری در جهت از بین بردن قابلیت های فیزیکی باشد. بدین معنی که برای مثال به جای این که یک نیروگاه برق، مستقیماً توسط هواپیما یا موشک مورد حمله قرار گیرد، باید تلاش کرد که از طریق شبکه های کامپیوتری و نفوذ و ایجاد اخلال در آنها، نیروگاه را منفجر کرد. همچنین از این راهبرد برای ضربه زدن به نهادها و مکان های مشخصی که عمدتاً نظامی هستند و یا در اقتصاد کشور نقش بسیار تعیین کننده ای دارد، استفاده شود. برخی معتقدند که وقوع انفجار در محل ساخت موشک های ایران در سال 1390، در کرج مصداق بارزی از حمله ی سایبری از فضای مجازی به جهان فیزیکی می باشد. آنچه که در ارتباط با این راهبرد مهم به نظر می رسد و باید به آن اشاره کرد، این است که در صورتی که ایالات متحده قصد حمله ی نظامی به ایران را اجرایی بکند، این راهبرد در اولویت قرار می گیرد و تلاش خواهد شد که پیش از انجام هر گونه حمله ی نظامی و یا حتی به موازات حمله ی نظامی برخی از مکان های فیزیکی مانند سیستم های راداری شناسایی هواپیماها، موشک ها و یا سیستم های هدایت کننده ی آنها مورد حمله ی سایبری قرار گیرد تا توان ایران در مقابله با حمله ی نظامی احتمالی به حداقل ممکن برسد.

دورنمای رخداد

واقعیت آن است که عملیات سایبری علیه فعالیت های هسته ای ایران، یکی از راهبردهای اساسی باراک اوباما در دوره ی اول ریاست جمهوری او بوده است و با توجه به کم هزینه بودن این راهبرد و تمایل اوباما به بهره گیری از راهبردها و ابزارهای کم هزینه علیه فعالیت های هسته ای ایران، انتظار می رود که در دوره ی دوم ریاست جمهوری وی عملیات سایبری آمریکا علیه ایران، به لحاظ کمیت و کیفیت فزونی یابد.