نجمیه پوراسمعیلی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
یکی از مهمترین رویدادهای سال های اخیر، حمله آمریکا به عراق بود. انتظار می رفت که اتحادیه اروپا در چارچوب سیاست خارجی و امنیتی مشترک (CFSP)، سیاست و اقدامات مشترکی در قبال بحران عراق در سال 2002 و سپس تهاجم آمریکا به این کشور در مارس 2003 اتخاذ و اجرا نماید. زیرا اولاً مدیریت بحران یکی از اهداف اولیه و اساسی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا می باشد که خود مستلزم هماهنگی و هم نوایی سیاست خارجی کشورهای عضو است. دوم آنکه، این بحران در یکی از مناطق حساس و بحران خیز جهان رخ داد که اتحادیه اروپا علایق و منافع راهبردی را در آن برای خود تعریف کرده است.
اما علیرغم این موارد، اختلاف نظر و منافع متضاد مانع آن شد که کشورهای اروپایی در قبال بحران عراق و حمله آمریکا به این کشور، به سیاستی واحد و مشترک برسند. اما پس از دو سال اختلاف نظر، تقریباً یک سیاست مشترک اروپایی در قبال بازسازی عراق اتخاذ شد. در جولای 2005 یعنی یک سال پس از اینکه اتحادیه اروپا موافقت خود را با استراتژی جدید در عراق اعلام کرد تعداد زیادی از دولت های عضو اتحادیه اروپا با انجام مأموریت ESDP در عراق موافقت کردند. بنابراین قسمتی از فعالیت های بازسازی عراق اتحادیه اروپا، توسط نهاد سیاست دفاعی و امنیتی اروپایی (ESDP)، انجام می شود.
در این نوشتار قصد بررسی مأموریت این نهاد اروپایی در عراق را داریم که در راستای اهداف مشخص شده این اتحادیه و ایفای نقش اتحادیه اروپا به عنوان بازیگر بین المللی و قدرت هنجاری و ارتقای ثبات در مناطق پیرامونی اتحایه می باشد. پیش از تشریح مأموریت (ESDP) در عراق، مختصری دربارهً این نهاد اروپایی توضیح می دهیم.
سیاست دفاعی و امنیتی اروپایی (ESDP)
سیاست دفاعی و امنیتی اروپایی ESDP شاخه نظامی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اروپایی (CFSP) می باشد. به دنبال آشکار شدن ضعف نظامی اروپا، به ویژه به دنبال بحران بالکان در دهه 1990 میلادی و لزوم اتکای اروپا به ظرفیت های نظامی ناتو جهت مقابله با بحران در اروپا، به موجب معاهده آمستردام که در تاریخ 2 اکتبر 1997 به تصویب رسید و از اول ماه مه 1999 به مورد اجرا گذاشته شد، سیاست امنیتی و دفاعی اروپا (ESDP) شکل گرفت. ساختار نهادین ESDP در ژوئن 1999 و در جریان اجلاس کلن، طراحی شد و پس از اصلاحاتی در دسامبر 1999 در جریان اجلاس هلسینکی به تصویب رسید. سپس دوره اجرای آزمایشی آن از مارس 2000 آغاز شد و در نیمه سال 2001 دائمی شد.
اعضای ESDP عبارتند از: اتریش، بلژیک، بلغارستان، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، آلمان، یونان، مجارستان، ایتالیا، ایرلند، لتونی، لیتوانی، لوکزامبورگ، مالت، هلند، لهستان، پرتغال، رومانی، اسلواکی، اسلوونی، اسپانیا، سوئد و انگلستان.
هدف از این طرح، به کارگیری ظرفیت های عملیاتی معتبر بود تا بتوانند پشتوانه سیاست خارجی و امنیتی مشترک (CFSP) قرار گیرند. در واقع، سیاست امنیتی و دفاعی اروپا به اتحادیه این امکان را می دهد که از ابزارهای نظامی و یا غیر نظامی با هدف پیشگیری از منازعات و مدیریت منازعات بین المللی استفاده کند. سیاست امنیتی و دفاعی اروپا، به معنای ایجاد یک ارتش اروپایی نیست، بلکه هدف آن، ایجاد ظرفیت نمایش قدرت و حل و فصل منازعات است که برای تحقق اهداف سیاست خارجی و امنیتی مشترک ضروری می باشد. در چارچوب سیاست امنیتی و دفاعی اروپا، نیروهای مسلح ملی تحت کنترل فرماندهی های ملی باقی می مانند و جز طی مدت مأموریت، توسط فرماندهی عالی نظامی هدایت نمی شوند.
مأموریت ESDP در عراق «EUJUST LEX»
مأموریت ESDP در عراق به «EUJUST LEX» معروف است. بر مبنای این مأموریت، ESDP باید دو کار ویژه زیر را به انجام برساند:
– تقویت کردن حاکمیت قانون و همچنین ترویج و تقویت احترام به حقوق بشر از طریق آموزش و ایجاد کادر ارشد متخصص و آموزش دیده در پلیس عراق، بخش قضایی و زندان ها و تقویت همکاری بین آنها.
– دوره های آموزشی فوق در هر یک از دولت های عضو اتحادیه اروپا برگزار شود.
برای انجام این مأموریت که از اول جولای 2005 شروع شده است، تا سال 2009 حدود 29.3 میلیون یورو بودجه در نظر گرفته شده بود. در انجام این مأموریت، 17 دولت عضو اتحادیه اروپا کمک کردند که عبارتند از: اتریش، بلژیک، بلغارستان، دانمارک، فنلاند، آلمان، مجارستان، ایرلند، ایتالیا، لیتوانی، هلند، لهستان، پرتغال، رومانی، اسپانیا، سوئد و انگلستان.
به دنبال حمله آمریکا به عراق، ساختار پلیس در عراق به هم ریخت. زیرا پس از اشغال این کشور، حزب بعث منحل شد و اعضای آن که از مسئولان پلیس عراق در زمان صدام بودند از کار برکنار شدند. این وضعیت، نظم عمومی در عراق را در وضعیت خطرناکی قرار داد. دولت های اشغالگر در عراق اعلام کردند که حداقل به 30 هزار نیروی پلیس آموزش دیده برای ایجاد نظم در عراق نیاز دارند. از طرف دیگر، باقی مانده پلیس سابق در زمان صدام حسین، خود به دنبال ایجاد بی ثباتی در عراق در طرفداری از حزب بعث بود. از این رو ایجاد و اصلاح ساختار پلیس عراق مورد توجه قرار گرفت.
از آنجایی که تعدادی از هم پیمانان ایالات متحده در اشغال عراق از دولت های اروپایی بودند، لذا آنها تلاش های خود را برای یافتن مسیرهایی که به اصلاح پلیس عراق کمک کند، آغاز کردند. در این میان، سربازان بریتانیایی، دانمارکی، هلندی و ایتالیایی که در استان های جنوبی عراق مستقر شده بودند، زودتر کار خود را برای اصلاح پلیس عراق آغاز کردند. در 27 مارس 2003 افسران پلیس دانمارک و بریتانیا دانشکده های پلیس را در بصره ایجاد کردند و در مارس 2004 انگلستان گروهی 24 نفره از افسران آموزشی پلیس مدنی را به بصره فرستاد. همزمان 50 افسر انگلیسی در خارج از عراق، یعنی در کشور اردن، کار آموزش پلیس عراق را انجام می دادند. در همین ماه ها آلمان نیز برنامه های آموزشی خود را برای پلیس عراق در امارات متحده عربی آغاز کرد.
دولت های اروپایی هر کدام به طور پراکنده در عراق به اقدام می پرداختند و هیچ نوع هماهنگی میان آنها وجود نداشت. این وضعیت باعث شد که حکومت های عضو اتحادیه اروپا به این سمت بروند که بررسی کنند به چه طریقی اتحادیه اروپا می تواند به توسعه پلیس عراق کمک کند. پس از بحث و بررسی های فراوان تیم کارشناسان، مأموریت ESDP برای اصلاح پلیس عراق و نظام قضایی این کشور آغاز شد.
اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا اصرار داشتند که مأموریت پلیسی این اتحادیه باید بعد از پایان اشغال نظامی صورت گیرد. اما آنچه که مورد توافق قرار گرفت، این بود که شورای اروپا تیم کارشناسان خود را در عراق مستقر کند تا نیازهای نظام قضایی عراق را بررسی کنند و پیشنهادهایی در زمینه احتمال مأموریت ESDP ارائه دهند. سرانجام تیم کارشناسی در ژانویه 2005 گزارش خود را ارائه کرد. مطابق این گزارش، همکاری میان پلیس عراق با نظام قضایی و دادستانی این کشور وجود ندارد و همچنین پلیس عراق به انجام اصلاحات اساسی نیاز دارد؛ زیرا پلیس این کشور از فساد، عدم کارایی و فقر زیر ساختارها رنج می برد. این گزارش پیشنهاد کرد که ESDP به منظور آموزش پلیس عراق و اصلاح آن، در این کشور استقرار یابد. سرانجام در فوریه 2005 درباره این پیشنهاد تیم کارشناسان، میان دولت های عضو اتحادیه اروپا توافق حاصل شد.
بعد از اینکه شورا موافقت خود را با مأموریت ESDP اعلام کرد، در جولای 2005، «EUJUST LEX» عملیاتی شد. رهبری این مأموریت توسط استفن وایت صورت می گرفت. وی برای انجام این امر دو نهاد ایجاد کرد: یکی نهاد هماهنگی که مقر آن در بروکسل بود و دیگری نهاد رابط که مقر آن در سفارت انگلستان در بغداد بود. عمده تأکید «EUJUST LEX» بر نهاد دوم بود و جمعی از کارشناسان را در حوزه هایی چون امور قضایی، پلیس، اصلاح نظام کیفری و همچنین حقوق بشر و شیوه های آموزشی گرد آورد. «EUJUST LEX» همچنین شمار زیادی از افسران عراقی را به خارج از عراق برای فرا گرفتن امور آموزشی اعزام کرد.
فارغ از اینکه شمار زیادی از افسران عراق در کشورهایی چون انگلستان، آلمان، ایتالیا، هلند و فرانسه دوره های آموزشی را می گذراندند، بیش از 3 هزار افسر عراقی نیز در داخل این کشور آموزش دیده اند. «EUJUST LEX» برای انجام این امر با صلاحدید مقامات عراقی در مکان های مختلف عراق تسهیلات آموزشی مختلف ایجاد کرده است و از این طریق به انجام مأموریت های خود می پردازد. بخش دیگر مأموریت ESDP در عراق، تقویت حاکمیت قانون در این کشور بود. برای انجام این کار، یک گروه کاری تشکیل شد که توسط یک مقام عالی قضایی عراق ریاست می شد.
عملیات و مأموریت ESDP در عراق در بافت سیاسی متفاوتی صورت گرفت. بدین معنی که شماری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا تمایلی به حضور کارشناسان خود در عراق نداشتند. این وضعیت باعث شد که انجام مأموریت ESDP در عراق، با هزینه های فراوانی همراه باشد. در کنار این عامل، برخی از عوامل داخلی عراق مانند عدم همکاری برخی از مقامات عراقی، نظام قضایی سنتی این کشور و برخی از قوانین دست و پاگیر، ESDP را در انجام مأموریتش با مشکل روبرو می ساخت. اما با این حال ESDP تا حدود زیادی در انجام مأموریت آموزش و اصلاح نظام پلیس عراق و نظام قضایی این کشور موفق شد.
پیش از حضور ESDP عراق به سختی دارای نیروهای پلیس و ایستگاه های پلیس بود. آن تعداد نیروهای پلیس هم که در عراق وجود داشت، نه تنها دچار فساد بودند، بلکه فاقد دستگاه های پلیس و تجهیزات بوده و همواره مورد حمله شورشیانی قرار می گرفتند که بسیار مسلح تر از پلیس عراق بودند. مأموریت ESDP در عراق به بهتر شدن این وضعیت کمک کرد، طوری که این زمینه را فراهم کرد که نیروهای عراقی در بسیاری از شهرها خود حفظ نظم و امنیت آن شهر را به عهده بگیرند.
در حمله به عراق، اتحادیه اروپا به عنوان یک مجموعه، امریکا را همراهی نکرد و صرفاً شمار معدودی از دولت های عضو اتحادیه اروپا با ایالات متحده همراه شدند. اما در مرحله بازسازی، در راستای هدف کلان اتحادیه اروپا مبنی بر اینکه اتحادیه باید نقش فعالی در امور مربوط به صلح و ثبات را ایفا نماید، به تدریج این احساس ضرورت در اتحادیه اروپا شکل گرفت که باید اتحادیه اروپا از طریق ESDP در بازسازی عراق به ایفای نقش بپردازد. ایفای نقش در عراق و منطقه خاورمیانه، در برگیرنده منافعی برای اتحادیه اروپا است که با امنیت این اتحادیه گره خورده است، مانند امنیت انرژی که برای اقتصاد اروپا بسیار حیاتی می باشد.
