مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
حجم مبادلات بازرگانی روابط ترکمنستان و ایران تنها در سال 2013 به پنج میلیارد دلار رسید، اما با دیدار روسای جمهور ایران و ترکمنستان در تهران اعلام شد با توجه به ظرفیت‌های بالقوه موجود برای همکاری، تهران و عشق‌آباد قصد دارند تا یک دهه آینده حجم مبادلات خود را به 60 میلیارد دلار برسانند. همچنین روسای جمهور ایران و ترکمنستان بر همکاری در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در زمینه‌های صنعتی، کشاورزی، گردشگری و تولید برق تاکید کردند.به همين منظور براي بررسي بيشتر اين روابط گفتگويي با محمد رضا فرقاني سفير پيشين ايران در تركمنستان داشته ايم:
واژگان كليدي: روابط ترکمنستان و ایران، چالش هاي روابط ترکمنستان و ایران، ترکمنستان ، ایران، آينده مناسبات ترکمنستان و ایران
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی نگاه مقامات ترکمنستانی به ایران چگونه است؟
سفر آقای قربانقلی بردی محمد اف رئیس جمهور ترکمنستان به تهران، در آستانه ی برگزاری اجلاس و مجمع سران کشورهای عضو صادر کننده ی گاز در واقع از دو وجه برخوردار است: یک مورد این که این سفر در روز اول جنبه ی رسمی و دوجانبه داشت و سپس به عنوان مهمان در این اجلاس شرکت میکنند. ترکمنستان اگر چه به عنوان یک کشور صادر کننده‌ی گاز شناخته می‌شود، اما عضو مجمع کشورهای صادرکننده‌ی گاز نیست.
در ارتباط با روابط دو کشور اگرچه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور رابطه‌ی با ثبات و خوب دارند و همواره دو کشور حق همسایه را در برابر همدیگر رعایت میکنند. اما به نظر می رسد توقع موجود در دولت ایران برای گسترش بیش از پیش روابط با ترکمنستان درخواست درست و به حقی است که متاسفانه شاید از طرف دولت ترکمنستان تا اینک به خوبی اجابت نشده و آنطور که لازم می باشد، این روابط توسعه‌ی کمی و کیفی به خود نگرفته و بیشتر روابط در حال سکون است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علت این وضعیت چیست؟ این مسئله به بازیگران داخلی ترکمنستان بر می گردد و یا به عوامل خارجی؟
این روابط هر چند باید و شاید در سطح خوبی نیست، اما به این معنی نیست که رابطه‌ی دو کشور خوب نمی باشد، بلکه روابط خوب می باشد اما توقع ایران از ترکمنستان به عنوان یک کشور همسایه بالاست. ایران انتظار دارد که دولت ترکمنستان نسبت به کشورهای دیگری که هزاران کیلومتر از منطقه دور هستند و با آنها روابط اقتصادی گسترده تر دارد، این روابط را با جمهوری اسلامی ایران هم داشته باشد و صرفا به جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور ترانزیت (که فقط از آب ها و خاک آن برای رساندن کالا به کشور استفاده می‌کند) نگاه ننماید. ما توقع داریم که حجم روابط تجاری ما (که امکان خیلی بالاتری دارد) نباید در این سطح باقی بماند و ما به عنوان شریک چهارم یا پنجم اقتصادی ترکمنستان باشیم. در حالی که در سال های گذشته شریک دوم یا سوم بودیم. این امر نشان دهنده ی این است که روابط، توسعه و تحول لازم را نداشته و ما توقع داریم که در آینده با همکاری دولت ترکمنستان تحولات عمیق و گسترده و هم چنین روابط خوب و حسنه ای هم اینک ایجاد کنیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا حجم مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان در ده سال آینده می تواند به 60 میلیارد دلار می رسد؟ تا چه حد این امر می تواند به واقعیت نزدیک شود و یا چالش های دیگری این امر را ناکام کند؟
رقم مطرح شده که 60 میلیارد دلار است یک رقم رویایی و بسیار ایده آلی است، اما به نظر من ظرفیت و پتانسیل های موجود در سیستم های اقتصادی دو کشور و به ویژه ترکمنستان زمینه ی اجرایی شدن و رسیدن به این رقم را ندارد. اقتصاد ترکمنستان اقتصاد کوچک و بازار مصرفی آن (به دلیل جمعیت کم کشور) بازار کوچکی است و محدودیت های خاص خود را دارد. در حال حاضر ایران و ترکمنستان دارای حجم روابط اقتصادی 4 میلیارد دلار در سال است که بیشتر آن هم به نفع ترکمنستان است. زیرا حجم صادرات ایران به ترکمنستان سالانه کمتر یک میلیارد دلار است. و نزدیک به 3 میلیارد دلار ایران از ترکمنستان، گاز و برق و چند قلم کالای دیگر را وارد می کنیم. به نظر من رقم گذاری و هدف گذاری 60 میلیارد دلاری برای حجم روابط دو کشور طی ده سال آینده تا حدی رویاپردازانه باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه عواملی موجب می شود که در شرایط کنونی روابط اقتصادی دو کشور گسترش پیدا نکند ؟
در درجه ی اول به دلیل اینکه پتانسیل ها و ظرفیت های دو کشور اجازه‌ی رسیدن به این رقم را نمی‌دهد. ثانیا کشورهای دیگری که به عنوان رقیب ما در بازار ترکمنستان حضور دارند، قطعا برای حضور در بازار ترکمنستان سیاست های خاص خود را دارند. چرا که ترکمنستان کشور ثروتمندی است و درآمد کافی دارد و این برای بسیاری از کشورهای جهان که در بازار ترکمنستان حضور داشته باشند وسوسه انگیز است. پس ایران با رقبای قوی و قدرتمندی مواجه است. دلیل سوم تبلیغات و یا محدودیت‌هایی است که کشورهای دیگر مانند کشورهای اروپایی و آمریکا با اعمال فشار بر ترکمنستان شاید اجازه ی حضور گسترده ی ایران را در بازار ترکمنستان ندهند . چنانچه طی سال های گذشته ما شاهد این فشارها بر ترکمنستان برای محدود کردن حضور ایران در بازار اقتصادی این کشور بودیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی چه فرصت هایی در حوزه ی امنیتی، سیاسی و ژئوپلیتیکی برای کشورها موجود است؟
ما در ارتباط با مسائل امنیتی ایران تقریبا هیچ مشکل امنیتی با ترکمنستان ندارد و روابط ایران و ترکمنستان در این خصوص ( به ویژه مرزهای موجود بین ایران و ترکمنستان ) مرز بسیار طولانی را شامل می شود، لذا مرز کاملا امنی است و به عنوان مرز صلح و دوستی شناخته شده و هیچ یک از دو طرف احساس عدم امنیت نمی‌کنند . اما با وجود تحرکات تروریستی و افراط گرایی در منطقه که به طور روز افزون شاهد افزایش آن هستیم ، شاید لازم باشد که ایران و ترکمنستان بیش از گذشته به همکاری های امنیتی برای مقابله با افراط گرایی و تروریسم ادامه دهند تا بتوانند برای این معضل (که در حال حاضر همه ی کشورهای منطقه به ویژه کشورهای آسیای میانه را تهدید می کند) همکاری خوبی را پایه ریزی نماید. نکته ی دیگر در ارتباط با روابط سیاسی است. اگر چه دو کشور هیچ مشکل سیاسی ندارند و در سازمان های بین المللی و سازمان ملل همکاری بسیار خوب و نزدیک و تنگاتنگ دارند، اما لازم است که ما برای افزایش حسن هم‌جواری و حسن همکاری های متقابل که نتیجه ی آن را در افزایش حجم روابط اقتصادی شاهد خواهیم بود، سیاست های راهبردی خوبی را در سطوح سیاسی داشته باشم. همینطور در زمینه های فرهنگی نیز با توجه به اینکه ترکمنستان مهد تمدن ایران باستان است و در حاضر بسیاری از بزرگان علم و ادب فارسی و هم چنین تصوف و عرفان ایرانی در این کشور وجود دارد و شهرهای بزرگی مانند شهر مرو و کهنه ارگنج در این کشور می باشد، نیاز است که دو کشور از لحاظ فرهنگی همکاری های خود را توسعه و گسترش دهند تا بتوانیم شاهد شکوفایی هر چه بیشتر روابط دو کشور در تمامی زمینه ها باشیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه عوامل مختلف منطقه ای، بین المللی و دو جانبه می تواند آینده ی دو کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد کدامند؟
احتمالا در زمینه ی عوامل منطقه ای حضور رقبای منطقه ای در این کشور ، شاید این رقابت ها بر روابط ایران و ترکمنستان تاثیر چندان مثبتی نداشته باشند و رابطه دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد. هر چند که تا کنون هشیاری و بیداری مسئولان دو کشور ایران و ترکمنستان تمامی سیاست های رقابت آمیز کشورهای منطقه‌ای را در این خصوص خنثی کرده‌ا‌ند. به دلیل حضور و نفوذ شدید و قابل توجه روسیه در کشورهای آسیای مرکزی و ترکمنستان دارد. لذا در ارتباط با سیاست های منطقه ای باید گفت نزدیکی هر چه بیشتر و استراتژیک ایران و روسیه نقش بسیار مثبتی در هماهنگی و در نزدیکی روابط ایران و ترکمنستان خواهد داشت. بنابراین گسترش روابط ایران و روسیه نقش مثبتی در گسترش روابط ایران و ترکمنستان خواهد داشت. از نظر جهانی نیز باید گفت اگر چنانچه تغییری در سیاست های اخلال‌گرانه‌ی آمریکا و اروپا به طور کل غرب در مورد ایران وجود نیاید، متاسفانه اقدامات خصمانه ی دولت‌هایی مانند امریکا و مخصوصا رژیم اشغالگر قدس (که متاسفانه سفارت خود را از سال گذشته در ترکمنستان ایجاد کرده است) شاید تاثیرات منفی خود را داشته باشد.
