فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلحIPSC-

ایران قول داد پاسخ سخت و دردناکی بخاطر شهادت اسماعیل هنیه رهبر سیاسی حماس در خاک کشورش به اسرائیل دهد. تحلیل گران معتقدند ایران با کمک متحدان منطقه ای اقداماتی را برای بازگرداندن نفوذ خود در پی نقض‌های امنیتی قابل توجه انجام خواهد داد. با این حال، به طور گسترده ای اعتقاد بر این است که تلافی آنها محاسبه و اندازه گیری خواهد شد . سناریوهای محتمل فراوانی با اعلام انتقام ایران از اسرائیل شکل گرفته است.از طرفی دیگر اسرائیل در حال آماده شدن برای حمله چند جبهه ای از سوی ایران و شبکه گروه های شبه محور مقاومت است .تهدید ایران برای انتقامی سخت ، سوالات متعددی را به وجود آورده است.از جمله این که چرا ترور هنیه همزمان با تحلیف رئیس جمهور منتخب ایران انجام شد؟ صبر استراتژیک در سناریوهای پاسخگویی چه جایگاهی دارد؟ آیا ایران در بازی نتانیاهو قرار می گیرد؟ چه عواملی باعث تاخیر در واکنش ایران شده است؟ در این مقاله تلاش خواهیم کرد به بررسی این سوالات بپردازیم.

– قدرت انتقام هوشمندانه

ترور رهبر حماس ، توجه سیاسی و رسانه‌ای گسترده‌ای را در سراسر جهان به خود جلب کرده است و چندین کشور به شدت و آشکارا ترور وی را محکوم کرده‌اند. از جمله عراق، سوریه، الجزایر، اردن، عمان، یمن، کویت، تونس و همچنین ترکیه، مالزی، پاکستان، افغانستان، چین و روسیه بودند.(1)

یکسری از کشورهای عربی هم فقط نگران تنش ناشی از این ترور در خاورمیانه هستند.تحلیل گران سیاسی سناریو و احتمالاتی را بیان کردند.بعضی معتقدند حمله دوم ایران به اسرائیل احتمالاً اولین حمله را کوچک تر خواهد کرد.ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش ممکن است حملات بزرگ‌تری را از جهت‌های مختلف برای نفوذ به پدافند هوایی توانمند اسرائیل مانند گنبد آهنین انجام دهند. همچنین ممکن است ایران به منظور عدم انجام عملیات نظامی در مناطق غیرنظامی ، یک جنگ همه جانبه را کاهش دهد.(2) تحلیل گران سیاسی همچنین  معتقدند ایران قادر است مدل حمله آوریل 2024 را حداقل به چهار روش اصلاح کند تا احتمال وارد کردن آسیب جدی به اسرائیل را افزایش دهد. می تواند تعداد مکان هایی را در اسرائیل که هدف قرار میدهد تغییر دهد.(3) دستور حملات همزمان به نیروهای آمریکایی به ویژه در شرق سوریه را بدهد.(4)و همچنین متحدانش می توانند یک سری حملات پهپادی و موشکی را طی چند روز انجام دهند.(5)برای نگارنده ، ایران با بازی در سیاست بین الملل به بهترین نحو در چارچوب نظری بازی هایی که متضمن ترکیب پیچیده و سیالی از گرایشات به سمت حاصل جمع صفر و غیر صفرند،کاملا آشنایی دارد. در بازی با مجموع صفر، سود یک بازیگر معادل زیان بازیگر دیگر است.اما در بازی با مجموع غیر صفر، تصمیمات یک بازیگر ممکن است به نفع همه بازیگران تمام شود.

می توانیم بگوییم که سیاست اسرائیل 7 اکتبر2023 در غزه  شروع یک بازی با حاصل جمع غیر صفر بود. نتانیاهو یک بازی غیر عقلایی و هیجانی را در غزه به نمایش گذاشت، که به نظر می رسد. تصمیم سیاسی شخصی  بدون در نظر گرفتن قواعد بازی بود. ولی نظریه پردازان بازی ها معتقدند که افرادی که در بازی شرکت می کنند با محاسبه گرایی عقلانی و با حدس زدن اقدامات طرف مقابل خود عمل کرده و سعی می کنند که از طرف مقابل امتیاز کسب کنند. اما در یک نظام فاقد مرجع فائقه مرکزی که هیچ مکانیسمی برای به اجرا گذاشتن « قواعد» وجود ندارد نمی توان وعده های دولت ها را واجد قدرت الزامی مطلق دانست (6).

ترور اسماعیل هنیه، رئیس سیاسی حماس در روز تحلیف رئیس جمهور منتخب ایران، نیز یکی از عوامل عدم اجرای قواعد بازی در سیاست بین الملل بود. تجاوز به خاک و ترور در کشور دیگر جزء محدودیت های بازی های بین المللی است. نتانیاهو ، یک بازی با حاصل جمع صفر را هدایت کرد ولی حتی خود مردم اسرائیل چنین برداشتی  را قبول نداشتند.

به قلم نگارنده نتانیاهو ، در حالی که منطقه در انتظار پاسخ ایران به ترور اسماعیل هنیه رهبر سیاسی حماس است، او بر اهمیت دفاع گسترده در برابر ایران تاکید دارد.او با انتخاب بازی با حاصل جمع غیر صفر یک تله مفهومی ایجاد کرده است. نتانیاهو برای این که جنگ غزه را پایان ندهد با ترور رهبر سیاسی حماس هنیه در ایران می خواهد منطقه را درگیر یک جنگ همه جانبه کند.  در روز تنفیذ رئیس جمهور منتخب، سیاست خارجی ایران به صورت شفاف بیان شد.ایران مواضع خود را در مورد ارتباط با کشورها از جمله اروپا مشخص کرد.نتانیاهو برای گرفتن امتیاز موشک های پیشرفته از اروپا ، سعی دارد با یک بازی ، با تحریک ایران به عکس العمل شدید ، از یک سو رابطه ایران با اروپا را تیره کند، واز طرفی دیگر بتواند اروپا را که بخاطر غزه از فروش سلاح به این کشور خودداری کرده ؛راضی به تامین موشک های پیشرفته نماید.

مواضع ایران بعد از انقلاب بیشتر حول محور صبر استراتژیک  و حمایت کشورهای همسایه در برابر شرارت های اسرائیل بوده است؛اکنون اسرائیل با عملیات تروریستی به دفاتر و خاک ایران تعدی کرده است. ایران یک بار با توجه به صبر استراتژیک از سرزمین خود، با عملیاتی در حد محدود هشدار داد.اما ترور مهمان در منزل میزبان با خشم ایران وجهان روبروشد. ایران حق تلافی را برای خودش محفوظ گذاشته است.

قواعد بازی برای ایران یک بازی با حاصل جمع صفر یا غیر صفر نیست.ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی ، از جمله بر سر برنامه هسته‌ای‌اش ، همچنین عدم دریافت تسلیحات جدید از صحنه جهانی باز داشته شده است. در حالی که اسرائیل و کشورهای عربی خلیج‌فارس متحد با آمریکا سلاح‌های پیشرفته دریافت می کنند، ایران  برنامه موشکی خود را توسعه می دهد . این کشور به شبه نظامیان به عنوان یک تهدید نامتقارن برای تحت فشار گذاشتن اسرائیل و آمریکا متکی است.متحدان منطقه ای ایران ،همان شبه نظامیان در عراق، لبنان و یمن  تحت«محور مقاومت» هستند.(7) لذا ایران از قواعد بازی ترکیبی میان این دو حد استفاده می کند. زیرا در این ترکیب چانه زنی ها یا بازی های با انگیزه های مرکبی، هم عنصر تعارض و هم عنصر وابستگی متقابل، هم واگرایی و همگرایی منافع، هم پنهان کاری و هم آشکار سازی را در بر دارند و خودش آن را مارپیچ تصاعدی انتظارت متقابل قرار می دهد.

ایران درخواست‌های کشورهای غربی و عربی برای تعدیل واکنش خود به قتل چند تن از رهبران ارشد محور مقاومت از جمله اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس را در روزهای اخیر رد کرده است. رسانه‌های دولتی و مقامات ایرانی همچنین خواستار هدف قرار دادن مقامات ارشد اسرائیلی به عنوان بخشی از این اقدام تلافی‌جویانه شده‌اند.((8 رسانه‌های دولتی ایران در 13 مرداد گزارش دادند که ایران و محور مقاومت یک «عملیات چهارجانبه» علیه اسرائیل انجام خواهند داد. ( (9

ایران در مورد تلافی متقابل، جهان را با یک انتظار سنگین وهراسی برای اسرائیل قرارداده است.تحلیل گران استدلال می کنند که نیاز به هماهنگی میان این گروه ها باعث تاخیر در واکنش ایران شده است.سناریوی محتمل دیگر این است که پاسخ یک رویداد واحد نخواهد بود، بلکه می تواند در طی ساعت ها، روزها یا حتی هفته ها آشکار شود. (10) به نظر نگارنده صبر استراتژیک همراه با انتقام هوشمندانه نیازمند زمان مناسب و بررسی همه جانبه دارد.ایران با دانستن قواعد بازی قصد خودنمایی در عرصه سیاست با شتاب زدگی ندارد.برای ایران هر اقدامی در جهت صلح غزه باشد اصلح است. مواضع و تاریخ حمله ایران در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل در نیویورک در پاسخ به پرسش رسانه‌ها مبنی بر این که آیا ایران پاسخ به رژیم صهیونیستی را تا گفت‌وگوهای هفته آتی در خصوص آتش‌بس به تعویق می‌اندازد؟گفت:ایران اولویت خود را برقراری آتش‌بس پایدار در غزه با هر توافقی که حماس بپذیرد، مورد قبول ما هم خواهد بود. ایران انتقام هوشمندانه خود را به دلیل نقض امنیت و حاکمیت ملی در اقدام تروریستی اخیر رژیم اسرائیل ،را حق دفاع مشروع خود می داند؛وپاسخ و زمان انتقام ایران رابه‌گونه‌ای صورت خواهد داد که لطمه‌ای به آتش‌بس احتمالی نزند.(11)

 

-آمریکا ضامن پرداخت هزینه عملکرد نتانیاهو

آمریکا تصویر روشنی از واکنش ایران ندارد و تنها پیش بینی آن ها این است که یک حمله با هماهنگی بین ایران و حزب الله صورت می گیرد. آمریکا تشدید تنش‌ها را ایران، حزب الله و اسرائیل می‌داند که به یک بحران منطقه‌ای منجر می شود. آمریکا تلاش می کند از طرف‌های ذی‌ربط بخواهد از هیچ ابتکاری که می‌تواند مسیر گفت‌وگو و میانه‌روی را مختل کند ، خودداری کنند.(12)

مقامات دولت بایدن می گویند که برای آماده شدن برای مقابله با حملات احتمالی و بسیج فشار دیپلماتیک بر ایران و حزب الله تلاش می کنند تا انتقام ترور اسماعیل هنیه رهبر سیاسی حماس در تهران و فرمانده ارشد نظامی حزب الله توسط اسرائیل را به حداقل برسانند. آمریکا انتظار دارد سناریویی شامل دو موج حمله – یکی از طرف حزب‌الله و دیگری از طرف ایران و چندین مورد دیگر از نیروهای نیابتی آن رخ دهد.مقامات گفتند، هنوز برای اطلاعات آمریکا مشخص نیست که چه کسی قرار است اول حمله کند و چه نوع حمله ی را انجام خواهد داد.(13)از طرفی روسیه آماده «همکاری همه جانبه» با ایران در امور منطقه است.(14)  روسیه دارای امکانات نظامی در حمیم، در غرب سوریه است و برخی از نیروهای پلیس نظامی را در جنوب غربی سوریه نگهداری می کند.(15)

ترور اسماعیل هنیه، احتمالاً به معنای متوقف شدن مذاکرات آتش‌بس در غزه است.او از بازیگران اصلی مذاکرات صلح بود. مشخص نیست مذاکرات صلح که پیش از این مملو از چالش ها و تنش های بزرگ بود، چگونه و چه زمانی می تواند از سر گرفته شود. نه تنها بعید است که ایران اجازه دهد حمله به خاک خود بی پاسخ بماند، بلکه احتمال دستیابی به موفقیت در معامله گروگان ها را نیز کاهش می دهد. بسیاری از تلاش ها برای برقراری صلح در خاورمیانه با اقدامات خرابکاران پیچیده شده است. و این مذاکرات نوظهور ممکن است منافع آنها را تهدید کرده باشد.(16)

بایدن،کامالا هریس و ترامپ، همگی در سفری که نتانیاهو به آمریکا داشت ،به اوتوصیه کردند زمان پایان دادن به جنگ در غزه فرا رسیده است. نتانیاهو در پاسخ دو روز پس از رسیدن به خانه، بدون اطلاع از کاخ سفید، بمبی که توسط اسرائیل کار گذاشته شده بود، باعث کشته شدن برجسته ترین مذاکره کننده حماس در مهمان خانه دولتی در تهران شد.

اگر نتانیاهو جنگ غزه  را به یک درگیری منطقه ای تبدیل کند، عواقب آن برای اسرائیل و جهان به طرز خطرناکی غیرقابل پیش بینی خواهد بود.آمریکا و غرب در خطر کشیده شدن به باتلاق دیگری در خاورمیانه هستند. اسرائیلی ها به طور فزاینده ای نگران هستند که جنگی که ظاهراً برای نجات اسرائیل آغاز شده است، آن را به خطر می اندازد. یکی از عمیق‌ترین ترس‌های آن‌ها این است که چرخه خشونت و تصوری که از اسرائیل برای نسل بعدی شکل می‌دهد، به بقا و روح آن آسیب‌های پایدار وارد کند.

به گفته نزدیکان، نتانیاهو بر این باور است که اگر واقعاً بتوان از یک جنگ بزرگتر جلوگیری کرد، به دو طریق می تواند از بدنامی 7 اکتبر گذشته باشد. یکی خلاصی موفقیت آمیز غزه از حماس است. دوم: تحکیم توافق عادی سازی عربستان و اسرائیل. از بین بردن حماس و سپس ایجاد شبکه ای از اتحاد برای دولت یهود در قلب جهان اسلام، یک فاجعه را به یک پیروزی استراتژیک تبدیل می کند.این دو هدف می توانند در طرح مبهم نتانیاهو برای غزه پس از جنگ تلاقی پیدا کنند.

یکی از  شروط سعودی‌ها که علناً گفته‌اند ،اسرائیل باید گام‌هایی را به سوی تشکیل کشور فلسطینی بردارد تا به توافق عادی‌سازی دست یابد. اما ائتلاف حاکم راست افراطی نتانیاهو هیچ حرکتی در این جهت را تحمل نخواهد کرد.(17)

واشنگتن بخاطر ناامن شدن احتمالی خاورمیانه تصمیم گرفته ممنوعیت فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان سعودی را نیز لغو کند و سیاست سه ساله خود را برای تحت فشار قرار دادن این کشور جهت پایان دادن به جنگ یمن تغییر دهد.(18)

بایدن علیرغم توصیه های جدی با نافرمانی شدید نتانیاهو، نتوانسته به جنگ غزه پایان دهد. نتانیاهو هنوز پافشاری می کند، در صورتی که حماس سلاح های خود را زمین بگذارد، تسلیم شود، به تبعید برود، جنگ را بلافاصله پایان می دهد.(19)

 نگارنده معتقد است بایدن در بازی نتانیاهو قرار گرفته است.لذا باید هزینه های هنگفتی بابت حمایت از نتانیاهو را قبول کند. به نظر می رسد برآیند بازی با حاصل جمع صفر نتانیاهو به مرز کاملا شخصی و تعصب نزدیک شده است. ایران در بازی  نتانیاهو نه تنها قرار نمی گیرد،بلکه بر هم زدن معادلات توازن قدرت منطقه ای را هم با یک پاسخ هوشمندانه در زمان و مکان مناسب خنثی خواهد کرد. 

Refrences

1.https://www-middleeastmonitor-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.middleeastmonitor.com/20240802-uae-egypt-among-arab-states-who-didnt-condemn-haniyehs-assassination/amp/?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM%3D#amp_tf=%D8%A7%D8%B2%20%251%24s&aoh=17226389675213&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&ampshare=https%3A%2F%2Fwww.middleeastmonitor.com%2F20240802-uae-egypt-among-arab-states-who-didnt-condemn-haniyehs-assassination%2F

3.https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-april-14-2024

4.https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-august-2-2024

5.https://www.npr.org/2024/08/03/nx-s1-5062390/us-military-

deployment-middle-east-israel-iran

6.https://gamificationacademy.ir/games/2485/  

7.https://apnews.com/article/israel-hamas-war-iran-yemen-houthis-lebanon-hezbollah-2bf649b0127edfdc65d08e6b68aa3695

8.https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-august-4-2024

9.https://defapress dot ir/fa/news/682358

10.https://english-alarabiya-net.translate.goog/amp/News/middle-east/2024/08/07/iran-israel-conflict-what-are-the-possible-scenarios-and-outcomes?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc

11.https://www.isna.ir/news/1403052012791/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-%D8%A8%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%82%D8%A8%D9%88%D9%84-%D9%85%D8%A7%D8%B3%D8%AA

12.https://www-fdd-org.translate.goog/analysis/2024/08/05/blinken-warns-of-imminent-attack-on-israel/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc

13.https://defapress dot ir/fa/news/682824/

14.https://en.kremlin dot ru/events/president/news/56351 

15.https://mei.edu/publications/tiger-forces-16th-brigade-russias-evolving-syrian-proxies

16.https://theconversation.com/killing-of-hamas-leader-ismail-haniyeh-what-does-it-mean-for-the-gaza-peace-process-235908

17.https://time.com/7008717/benjamin-netanyahu-interview/

18.https://english.almayadeen.net/news/politics/us-to-resume-offensive-arms-sales-to-saudi-arabia

19.https://today.lorientlejour.com/article/1423320/highlights-from-benjamin-netanyahus-interview-with-time.html