دکتر حسن هانی زاده
کارشناس جهان عرب
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اردن کشوری با شش میلیون جمعیت است که شصت درصد از این جمعیت فلسطینی الاصل هستند. لذا بافت قبیله ای اردن و نگاه کشورهای غربی مخصوصا انگلیس و امریکا نسبت به اردن یک نگاه دروازه بانی است. اردن دروازه بان امین رژیم صهیونیستی به شمار می رود و خانواده ملک حسین از دهها سال پیش به این سو به عنوان حافظ منافع رژیم اسرائیل بوده و هست و هر گونه تغییر و تحولی در اردن برای غرب و امریکا قابل قبول نیست. آنها همواره کمک های مالی خود را به اعتبار این که این کشور همکار رژیم صهیونیستی است، ارسال می کنند. در واقع اردن نقشی مکمل در رخدادهای منطقه دارد و پادشاه اردن به صورت مستقیم در رخدادهای منطقه دخالت نمی کند و به نیابت از آمریکا، انگلیس و عربستان سعودی با سیاست های انگلیس و امریکا کاملا همسو است. همچنین از آنجائی که امان به کمک های عربستان هم چشم دوخته است ( عربستان هر ساله چندین میلیارد دلار کمک مالی به اردن می دهد) لذا سیاست های خود را با عربستان (که دارای مرز مشترک با اردن است) هماهنگ می کند. در این بین به نظر می آید که اردن در بحران سوریه نقشی نیابتی ایفا کرده و مرزهای خود را بر روی گروهک های تروریستی باز و در حال حاضر نقشی تخریبی اما کمتر از نقش عربستان در سوریه ایفا می کند.
سیاست ها و اولویت های اردن در مسائل سوریه
در سالهای گذشته اردنی ها در جریان بحران سازی در سوریه کمک های مالی زیادی از غرب دریافت کرده و سعی کرده سوریه را تضعیف کنند. تضعیف سوریه باعث خواهد شد که نقش محوری اردن در منطقه افزایش پیدا کند. در این راستا تاثیر گذاری نفوذ و ارتباط بیشتر با گروهک های تروریستی جیش الحر مد نظر است. یعنی ارتش آزاد سوریه مستقیما با سازمان اطلاعات اردن در ارتباط است. همچنین اردن با اغلب گروهک های تروریستی به جز داعش و جبهه النصره در سوریه ارتباط داشته و مرزهایش بر روی برخی دیگر از گروهک های تروریستی سوری باز است. در این بین اولویت اردن تغییر کلی نظام سوریه است. از گذشته پادشاهی اردن همواره سوریه را رقیب قدرتمند خود می داند؛ به علاوه نظام اردن با نظام سوریه تفاوت دارد. نظام اردن یک نظام پادشاهی است و نظام سوریه یک نظام حزبی و پارلمانی است. گرچه اردن هم دارای پارلمان و نهادهای مدنی است، اما یک دموکراسی کنترل شده در اردن حاکم است. در این میان هر گونه تغییری در پیکره نظام در سوریه برای اردن تهدید کننده به شمار می رود. چرا که سوریه اهمیت بسیار زیادی دارد، جمعیت سی میلیونی سوریه و نقش علوی ها در ساختار قدرت در سوریه برای اردن تهدید کننده است. بنابراین اردن سعی می کند وضعیت سوریه را (حتی اگر برخی از طیف های وابسته به اخوان المسلمین در سوریه حاکم شود) تغییر دهد. در این میان تجزیه سوریه به نفع اردن است. اگر سوریه تقسیم شود؛ قطعا تهدید کمتری برای اردن خواهد بود و کشورهای کوچکی شکل خواهد گرفت که تهدیدی برای اردن تلقی نمی شود.
نگاه اردن به نسبت به مسائل سیاسی، بحران های مختلف امنیتی عراق
ملک حسین در زمان پادشاهی سابق ایران، ( مزدور شاه بود و حقوق ماهانه خود را از شاه ایران دریافت می کرد) به عنوان فردی که مطیع شاه شناخته شده بود. اما بعد از سرنگونی رژیم پادشاهی در ایران ملک حسین در تقویت رژیم صدام و تحریک صدام علیه ج.ا. ایران نقش داشت. در واقع ملک حسین پادشاه اردن نخستین کسی بود که اولین گلوله را به سوی ایران شلیک کرد. با این حال بعد از سرنگونی صدام در سال 2003 اردن همپیمان قدرتمند خود را در عراق از دست داد و در حال حاضر نیز بیشتر اعضای حزب بعث عراق در اردن فعال هستند. با توجه به شاکله قدرت در عراق (که یک شاکله شیعه است) آنها به شدت نسبت به حاکمیت عراق بدبین است و سعی می کند ناامنی ها را در عراق دامن زنند و از شکل گیری یک نظام دموکراتیک در عراق برگرفته از اکثریت مردم عراق جلوگیری کند. در این میان نگاه اردن نسبت به بحران های مختلف در عراق از جمله حضور داعش، اختلاف شیعه سنی، کرد عرب و آزادسازی موصل نگاه ویژه ای است، چرا که تلاش می کند از کردها به عنوان یک اهرم فشار علیه عراق استفاده کند و تا از عراق جدا شوند. امان هم چنین سعی می کند اختلافات شیعیان و سنی ها را تشدید و عراق بر اساس وضعیت طایفه ای موجود به سه کشور کردنشین، شیعه نشین و سنی نشین تقسیم شود. در این بین مناطق سنی بیشتر هم مرز با اردن هستند و لذا این کشور سعی می کند، عراق تجزیه شود تا بتواند بیشتر به مناطق تحت نفوذ خود در غرب و قسمت های شمال عراق مسلط شود. همچنین اردن سعی می کند که ناامنی ها را در عراق تشدید کند؛ تا بتواند از فضای موجود به نفع خود استفاده کند.
در وضعیت کنونی، نگاه اردن نسبت به تجزیه یا ثبات در عراق، توسعه و سایر مسائل امنیتی عراق برگرفته از منافع خود است. در گذشته رژیم صدام کمک های مالی زیادی به اردن مخصوصا ملک حسین داشت. ولی بعد از سرنگونی رژیم صدام این کمک ها قطع شد. لذا اگر دولت کنونی عراق کمک های مالی خود را به اردن از سر بگیرد، قطعا اردن به سمت این دولت متمایل خواهد شد. در بعد دیگری آینده حضور داعش در عراق با منافع اردن ارتباط دارد. یعنی با این که اردن به خاطر اعدام خلبان اردنی توسط داعش نسبت به این گروهک تروریستی بدبین است؛ ولی مایل است که وضعیت عراق هم چنان در حالت بحرانی باقی بماند و بغداد نتواند یک نظام دموکراتیک در عراق ایجاد کند. در این راستا وجود یک نظام پایدار و مستقر و باثبات در عراق به نفع اردن نیست. و آنها عوامل حزب بعث را برای ایجاد ناامنی در عراق تحریک می کنند.
واژگان کلیدی: سیاست، اولویت، اردن، عراق ، سوریه
