سیاست های کنونی فرانسه در خاورمیانه

دکتر مریم خالقی نژاد

 تحلیلگر مسائل خاورمیانه

مرکز بین المللی مطالعات صلح  IPSC

نزدیکی جغرافیایی، پیوندهای تاریخی، و تبادلات فرهنگی و اجتماعی تا حد زیادی عامل توجه دائمی فرانسه به خاورمیانه است، اما منافع سخت امنیتی و رقابت منطقه‌ای به طور فزاینده‌ای در محاسبات و تدوین سیاست پاریس برجسته است. این در حالی است که برخی سیاست های کشورهایی همچون امریکا و اسراییل و … منجر به کاهش نفوذ فرانسه در امریکا شده است به همین دلیل تقلای بازگشت به خاورمیانه در سیاست های کنونی فرانسه و حفظ و افزایش جایگاه خود در تاثیر بر تحولات خاورمیانه به کرات مشاهده می شود و پررنگ است.

سال های زیادی است که منطقه خاورمیانه به دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی که دارد در راستای افزایش نقش و جایگاه فرانسه در هرم قدرت جهانی نقش ویژه ای را دارد . در طول سالیان مختلف  به دلیل دو هدف یکی حفظ استقلال راهبردی فرانسه و دوم اتحاد بیشتر اتحادیه اروپا، این کشور همواره سعی کرده است که این منطقه ی راهبردی را حفظ نماید به همین جهت شاهد حضور فرانسه در اکثر تحولات خاورمیانه هستیم. اگرچه فرانسه اکثرا پیرو سیاست های امریکا بوده است. اما در برخی از موارد مانند سرنوشت لبنان و سوریه و یا مساله برجام بسیار آگاه است که از دست دادن لبنان و سوریه یا عدم تعهد به برجام منجر به تهدید منافع فرانسه در منطقه خواهد شد.چرا که لبنان و سوریه تقریبا به هم گره خورده اند و این دو کشور برای فرانسه به مثابه مرکز ثقل و پاشنه آشیل آنها در خاورمیانه هستند. علت این اهمیت شرایط لبنان است که اولا لبنان در مرزهای خود در قسمت جنوبی با اسرائیل هم مرز است، دوما اهمیت تاریخی لبنان برای فرانسه در سالهای دور و قرارداد سایکس پیکو در سال 1916 که منجر به نفوذ بیشتر فرانسه در لبنان شده بود، سوما تجربیاتی مانند دخالت در قانون اساسی لبنان، وجود طایفههای مسیحی در لبنان و مواردی از این قبیل نیز برای فرانسه اهمیت دارد  و بر سیاست هایش بسیار تاثیرگذار است. پاریس به دلایل اقتصادی، سیاسی و استراتژیک متعهد به حفظ روابط تاریخی خود با بیروت است. فرانسه می داند که در این روابط در هم تنیده خاورمیانه، لبنان حوزه نفوذی خوبی برای فرانسه جهت نفوذ به خاورمیانه است تا حدی که این نیاز منجر به پذیرش نقش حزب الله در لبنان شده است و سیاستی بسیار معقول و واقع بینانه است. برای همین تلاش در حفظ و گسترش نفوذ خود دارد که مسائل مختلفی را شامل می شود.

در خصوص سوریه نیز هنگام بروز بحران در سوریه فرانسه تلاش کرد تا به گروه های معترض نزدیک گردد و آنها را تقویت کند که این سیاست نتیجه مطلوبی را در پی نداشت. به همین دلیل فرانسه در قاب سیاستی خود همیشه منتظر فرصتی است تا به صحنه سوریه برگردد. همانطور که گفته شد لبنان و سوریه مهمترین روزنه های فرانسه برای حضور در خاورمیانه است که موارد دیگری مانند موارد زیر نیز در رتبه های بعدی قرار دارند.

در خصوص ایران،  از آنجایی که پاریس در سال‌های اخیر در سراسر خاورمیانه فعال بوده  لذا ایران در راهبرد سیاست خارجی فرانسه قرار دارد و تمایل دارد برنامه جامع اقدام مشترک را حفظ و  تلاش کرده است تا دیپلماسی با ایران را احیا کند. فرانسه و ایران با دیدار مقامات و دعوت از مقامات دو کشور سعی در کاهش تنش میان دو دولت را داشته اند که این مساله تاثیر خوبی را بر بهبود شرایط فرانسه در منطقه خواهد داشت.

ارتباط با عربستان سعودی و حفظ روابط نیز در سرلوحه سیاست های پاریس با آل سعود بوده است همانطور که شاهد سفر مکرون به عربستان و برخی کشورهای دیگر منطقه بوده ایم که نشان بر تمایل و تلاش برای همگرایی بیشتر دارد که در حال حاضر مذاکرات میان عربستان و پاریس را شاهدیم.

عراق در حال حاضر سعی در ارتباط و تسهیل روابط با کشورهای اروپایی را دارد. در این تصمیم پاریس یکی از گزینه های خوبی برای مناسبات است و متقابلا دولت فرانسه استقبال به عمل آورده و از هر فرصتی برای پررنگ تر کردن حضور خود در منطقه به خوبی استفاده می کند.

 یکی از معضلات اساسی خاورمیانه مساله تروریسم است که پاریس همچنین با نیروهای خود در مبارزه با دولت اسلامی کمک کرده است. در این مسیر قول مکرون برای بازسازی لبنان نیز بی تاثیر نیست. علاوه بر این گرویدن بسیاری از شهروندان فرانسه به گروه های تروریستی موجب جبهه گیری فرانسه در مقابل گروه های تروریستی شده است و اگر بخواهد در مقابل گرویدن شهروندانش به گروه های تروریستی بی تفاوت بماند بی تردید تهدیداتی را برای فرانسه خواهد داشت. به همین دلیل سیاست های فرانسه در مقابل گروه های تروریستی اغلب در تلاش برای از بین بردن آنها بوده است.

منابع مختلف معدنی نیز از موارد مهم دیگر تاثیر گذار بر سیاست های پاریس است ، حتی در شرق مدیترانه کشف اخیر منابع گازی ماکرون را وادار کرد تا کشتی های نیروی دریایی خود را در مانورهای نظامی مشترک با یونان، ایتالیا و دولت یونانی قبرس بفرستد تا به مقابله با اقدام ترکیه که در حال انجام اکتشاف در این منطقه است بپردازد و استانبول ناامید شود. بنابراین نیاز فرانسه به این منابع بر سیاست های پاریس برای عملکرد و حضور خود تاثیرگذار است.

در سیاست های پاریس در منطقه خاورمیانه نباید از ارائه طرح هایی برای حفظ استقلال خود و پیشی گرفتن از دیگر کشورها غافل شد مثلا اتحادیه مدیترانه ای یا اتحادیه ای برای مدیترانه عنوان سازمانی است که با تبلیغات سارکوزی در سال 2008 مطرح گردید. سارکوزی با پیشنهاد تشکیل چنین سازمانی ( متشکل از کشورهایی از سه قاره اروپا، آسیا و آفریقا که با مدیترانه مرز مشترک دارند) اهدافی چون بازتولید نگرش گلیستی، راضی کردن ترکیه به انصراف از حضور در اتحادیه اروپا، مطرح کردن فرانسه به عنوان یک قدرت هژمون در منطقه مدیترانه، بازخوانی و حل و فصل مسئله مهاجران آفریقایی به این کشور و همچنین حضور دوباره در کنار دولت های عربی و ایفای نقش موثر در معادلات خاورمیانه و آفریقا به دنبال داشت، می توانست سارکوزی را به یکی از رهبران تاریخ ساز فرانسه تبدیل کند که توانسته شکوه و جلال فرانسه بزرگ را به آنها باز گرداند. لذا رویای بازگشت شکوه و جلال گذشته فرانسه از قبیل چنین طرح هایی نیز در سیاست های فرانسه جای خاصی دارد.

پاریس مشارکت خود را با مصر و امارات متحده عربی تقویت کرده و به دنبال مهار جاه طلبی های ترکیه در شرق مدیترانه بوده است. ارتباطات و تجارت نظامی با مصر و امارات متحده عربی تلاش های دیگر فرانسه برای نفوذ به منطقه است.  در هر حال از گذشته دور فرانسه تلاش هایی مانند اتحادیه مدیترانه ای و .. را داشته است تا بتواند نفوذ خود را به منطقه طلایی خاورمیانه و آسیا بیشتر کند و به عنوان عنصر تاثیرگذار عمل کند که شرایط و تحولات جدید شرایط را تا حدودی تغییر داده است و فرانسه مجبور است برخی سیاست های خود را تغییر دهد. قابل ذکر است که پاریس در سال‌های اخیر از تعدیل نیروهای آمریکا ابراز تاسف کرده است و اکنون به دنبال شکل دادن به رویکرد دولت جدید بایدن در منطقه است پس از خروج امریکا از برخی مواضع نظامی در منطقه مکرون به سرعت در پی استفاده از این فرصت برای پر کردن خلاء های ناشی از آن برآمده است. بی تردید در مسیر  تحقق سیاست بازگشتی قوی تر به خاورمیانه موانعی نیز وجود دارد که مهمترین آنها ارتباط با برخی کشورهایی همچون اسرائیل است که بسیاری از کشورهای منطقه عملا با این ارتباط نزدیک و تقابل وعده های مناسباتی و ارتباطاتی با آنها زیاد خوشبین نخواند بود چرا که دقیقا در برخی موارد مقابل هم قرار دارند.

در یک جمع بندی سیاست های فرانسه همیشه بر این محور قرار داشته است که از هر فرصتی و بهانه ای برای حضور در خاورمیانه استفاده مطلوب را داشته باشند و بیش از هرچیزی ایجاد خط متمایز کننده ای از سیاست هی امریکا و سپس حفظ ارتباط و ایجاد امنیت در منطقه را سرلوحه سیاست های پیش روی خود قرار داده است. با توجه به تحولات مختلف منطقه در سیاست خارجی خود تغییراتی ایجاده کرده است به همین جهت در مسائلی مانند لبنان و سوریه که از مستعمرات قدیمی پاریس بوده و یا مسائلی مانند عراق و مساله برجام و … سعی بر روشی معقول و منطقی را دارد تا در وهله اول منافع آنها را درخاورمیانه کمرنگ نکند و همچنین از اشتباهات گذشته مانند مسئله لیبی درس گرفته و به سرعت در پی جبران آن و عدم ارتکاب دوباره به این چنین سیاست ها هستند که نمونه آن قبول نقش حزب الله در لبنان است.

جمله نهایی آنکه فرانسه بعد از یک دوره فروکش کردن حضورشان در منطقه اکنون به سیاست های معقول تری در پی بازگشت دوباره خویش و جلب اعتماد سیاسی کشورهای منطقه بر آمده است و موضوعاتی مانند مذاکره با عربستان در موضوعات مختلف منطقه و نگریستن به عنوان یک قدرت منطقه ای به عربستان و ایران، تلاش برای حفظ برجام و جلوگیری از تنش جدید در خاورمیانه که منجر به آشفتگی بیشتر گردد، تحولات یمن،  حفظ امنیت سوریه، به رسمیت شناختن حزب الله، تمایل و پاسخگوی به مشارکت با عراق ، مساله دولت فلسطینی و…همه و همه در راس سیاست های کنونی فرانسه است.  اینبار در شرایط کنونی و خروج نظامی امریکا از برخی مناطق، با نگاه معقول تری و روش نرم تری به آنها خواهد پرداخت و تلاش خواهد کرد که سیاست های قابل قبول تری با در نظر گرفتن مسیر منافع طرفین را اتخاذ نماید تا بتواند به نفوذ دوباره خود و حفظ اهرم های خویش در منطقه بپردازد.

کلمات کلیدی: فرانسه, خارومیانه, لبنان, سوریه, عراق, برجام,,,

منبع:

Cindi, cook(2020). France in Lebanon: Solidarity or renewed neocolonialism?, its avillable , https://www.aa.com.tr/en/europe/france-in-lebanon-solidarity-or-renewed-neocolonialism/19

IISS, 2021. French policy in the Middle East: ambitions, partnerships, pitfalls , its available on https://www.iiss.org/events/2021/02/french-policy-middle-east