سیاست خارجی قزاقستان در قبال روسیه در دوران بحران اوکراین

معصومه محمدی
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

مولفه های سیاست خارجی قزاقستان در قبال روسیه 

قزاقستان یکی از کشورهای همسایه روسیه و دارای روابط بسیار نزدیک و پیچیده‌ای با روسیه است. قزاقستان سیاست خارجی مستقلی را حفظ و سعی در حفظ روابط خود با دیگر کشورهای  منطقه ای و فرامنطقه ای است. 

برخی از مولفه‌های سیاست خارجی قزاقستان در قبال روسیه عبارتند از:

نخست؛ حفظ استقلال که از مهم ترین مولفه های سیاست خارجی قزاقستان است که پس از فروپاشی شوروی و کسب استقلال آن را حفظ و در تصمیم‌گیری‌های خود مستقل عمل کرده است. تمام تلاش قزاقستان داشتن روابط متعادل با روسیه و درعین حال توسعه روابط با کشورهای همسوی روسیه بوده است. 

دوم؛ همکاری اقتصادی: روسیه به عنوان یکی از شریکان تجاری اصلی قزاقستان در نظر گرفته می‌شود. قزاقستان وابستگی‌های اقتصادی زیادی به روسیه دارد، از جمله در زمینه تجارت، انرژی و حمل و نقل. همکاری اقتصادی با روسیه در جهت توسعه روابط دوجانبه و تحقق منافع مشترک انجام می‌شود.

سوم؛ حفظ تعادل منافع: قزاقستان در روابط خود با روسیه سعی می‌کند تعادل منافع را حفظ کند. این کشور در تصمیم‌گیری‌های خود در نظر می‌گیرد که روابط با روسیه چگونه می‌تواند به مصلحت ملی قزاقستان باشد و همچنین در نظر می‌گیرد که چگونه می‌تواند به توسعه روابط با کشورهای دیگر نیز کمک کند1.

سیاست خارجی قزاقستان در آسیای مرکزی: 

نخست؛ حفظ استقلال و سیاست خودگردانی: قزاقستان پس از استقلال از شوروی در سال 1991، تلاش کرده است تا استقلال خود را حفظ و در تعیین سیاست خارجی خود مستقل عمل کند. این کشور تلاش کرده است تا با تعادل در روابط با قدرت‌های بزرگ‌تر، مانند روسیه، چین و آمریکا، خود را در آسیای مرکزی نمایان کند.

دوم؛ تعامل با کشورهای همسایه: قزاقستان تلاش کرده است تا روابط خود را با کشورهای همسایه در آسیای مرکزی، مانند ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان، تقویت کند. این کشور بر ارتقای همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی با این کشورها تمرکز دارد.

سوم؛ تنش‌های منطقه‌ای و امنیت: قزاقستان سعی کرده است در کاهش تنش‌های منطقه‌ای در آسیای مرکزی نقش فعالی داشته باشد. این کشور در تشکیل و تقویت سازمان‌های منطقه‌ای مانند شورای همکاری شوروی‌های مستقل (CIS) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) دخیل بوده است. قزاقستان همچنین به تحقق صلح و استقرار امنیت در منطقه تاکید می‌کند.

چهارم؛ همکاری اقتصادی: قزاقستان تلاش کرده است روابط اقتصادی خود را با کشورهای دیگر توسعه دهد2.

سیاست خارجی قزاقستان پس از بحران اوکراین: 

حمله روسیه به اوکراین با عواقب بسیاری تا کنون همراه بوده است ولی هنوز موفق به تغییر نظم جهانی نشده است، اما مطمئناً ژئوپلیتیک آسیا را تغییر داده است. پس از حمله روسیه به اوکراین، قزاقستان به دنبال هیچ فرصت اضافی در روابط خود با روسیه نبوده و در عوض تمام تلاش خود را برای حفظ موقعیت خویش با روسیه و کشورهای همسوی مسکو داشته است. 

کشوری مانند قزاقستان به دلیل شرایط منحصر به فرد خود، به سرعت در حال تغییر موقعیت خود در سطح بین المللی است. قزاقستان، به ویژه، به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در منطقه ظاهر شده است و در روابط خود با روسیه و غرب موضع قاطع تری اتخاذ کرده است.

هیچ یک از مقامات قزاقستان پس از حمله روسیه به اوکراین هیچ حمایتی از روسیه نداشته و حتی جمهوری های خودخوانده در منطقه دونباس اوکراین را به رسمیت نشناخته است و به روسیه برای دور زدن تحریم های اقتصادی کمک نکرده است. بی طرفی دولت قزاقستان با توجه به سنت قوی این کشور در زمینه روابط بین الملل قابل درک است که مبتنی بر سیاست خارجی چندجانبه، صلح طلبی و همکاری در سازمان های بین المللی است.

از زمان استقلال، قزاقستان اولویت اصلی سیاست خارجی خود را کاهش تسلط روسیه و تنوع بخشیدن به روابط خود با جهان دانسته است. هر درگیری که روسیه در مرزهای غربی خود داشته است (مانند گرجستان در سال 2008 و اوکراین در سال 2014) تنها بر این باور قزاقستان مبنی بر انتخاب راه درست تاکید کرد. آستانه هرگز آبخازیا، اوستیای جنوبی یا دیگر شبه دولت های حائل روسیه را به رسمیت نشناخته است و آماده نبود کریمه را به عنوان بخشی از روسیه در نظر بگیرد، زیرا در غیر این صورت، به طور غیرمستقیم تلاش های بالقوه مسکو را برای رفتار مشابه با قزاقستان مشروعیت می بخشد3.

قزاقستان به خوبی می‌داند که در روابط خود با روسیه با موانع غیرقابل عبور محدود شده است، مانند اتکای اقتصاد قزاقستان به روسیه برای اقلام اساسی مانند غذا و پوشاک. (بیش از 40 درصد از نیاز بازار قزاقستان توسط واردات از روسیه تامین می شود.) وقتی روسیه صادرات شکر را در سال جاری به دلیل ترس از کمبود داخلی متوقف کرد، قزاق ها خود را با کمبود و افزایش قیمت مواجه کردند.

در سه دهه گذشته استقلال، قزاقستان بدون شکست در تمام پروژه های ادغام روسیه، مانند کشورهای مشترک المنافع، سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) مشارکت داشته است.

بحران اوکراین دلیلی گشته تا آستانه همکاری های خود را با سایر کشورهایی که از نظر مسکو قابل قبول و در زمره شرکای راهبردی آن است گسترش دهد. در این راستا چند ماه پس از آغاز جنگ در اوکراین، توکایف برای اولین بار از زمان تحلیف خود به ترکیه سفر کرد. این یک دیدار راهگشا بود: طرفین روابط خود را به سطح یک مشارکت استراتژیک ارتقا دادند و توافق کردند که تولید هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در قزاقستان را آغاز کنند. اما مهمتر از آن، قزاقستان با تبادل اطلاعات نظامی با ترکیه موافقت کرد. این اولین بار است که کشوری که بخشی از سازمان پیمان امنیت جمعی است با تبادل اطلاعات حساس با یکی از اعضای ناتو موافقت می کند4.

قزاقستان برای مدتی موضع نسبتاً بی طرفی را در مواجهه با تنش های ژئوپلیتیکی در منطقه حفظ کرده بود و اغلب به طرز ماهرانه ای منافع خود را بین روسیه، اروپا و چین متعادل می کرد بدون اینکه توجه زیادی در سطح بین المللی جلب شود. با این حال، واکنش این کشور به بحران اوکراین قابل توجه بوده است و خروج آهسته آن از یک تانگوی فشرده سیاسی با روسیه، باعث جلب توجه سیاستمداران و شرکت‌ها در سراسر اروپا و غرب شده است.

در عین حال، قزاقستان روی تقویت روابط خود با غرب کار می کند و قابل توجه است که هرگز به اندازه امروز تعامل بین سهامداران اتحادیه اروپا و قزاقستان وجود نداشته است. در این زمینه، قزاقستان مجمع بین المللی آستانه را راه اندازی کرده است که بین 8 تا 9 ژوئن سال جاری برگزار می شود. دولت پیش بینی می کند که این مجمع به یک پلتفرم مهم برای حضور کشور در صحنه منطقه ای و بین المللی تبدیل شود و در عین حال سرمایه گذاران جهانی علاقه مند به سرمایه گذاری در منطقه را جذب کند.

قزاقستان به عنوان یک کشور بزرگ محصور در خشکی، به طور سنتی از یک سیاست خارجی چندجانبه برای حفظ روابط صلح آمیز با همسایگان خود استفاده می کند. دیپلماسی اصلی ترین ابزاری است که کشور برای تامین امنیت و ثبات خود بر آن تکیه می کند5.

در این میان در روسیه، بخش جنگ طلب نخبگان سیاسی از اخبار منتشر شده از قزاقستان ناراضی هستند و مسکو آماده است تا بهایی را که برای بدتر شدن روابط خواهد پرداخت به آستانه یادآوری کند. روسیه یک پنجم کل تجارت خارجی قزاقستان را تشکیل می دهد، در حالی که بیش از نیمی از محموله های قزاقستان از خاک روسیه ترانزیت می شود. در صورت فشار، روسیه می تواند منبع اصلی درآمد قزاقستان را قطع کند. در حال حاضر، 80 درصد از صادرات نفت قزاقستان از طریق کنسرسیوم خط لوله خزر (CPC) انجام می شود که روسیه 31 درصد از سهام آن را در اختیار دارد. در چند ماه گذشته، کمتر از پنج حادثه مربوط به CPC رخ داده است که منجر به توقف کامل یا کاهش قابل توجه صادرات نفت از قزاقستان به اروپا شده است.

تعطیلی CPC بودجه قزاقستان را از بیش از 40 درصد از درآمد خود محروم می کند. حداکثر مقدار نفتی که می توان از قزاقستان به اروپا از طریق مسیر جایگزین در دریای خزر صادر کرد، حدود 100 هزار بشکه در روز است، در حالی که CPC بیش از یک میلیون بشکه دارد. اگرچه در حال حاضر هیچ یک از مسیرهای جایگزین نمی تواند از نظر حجم، قیمت یا سرعت تحویل با CPC برابری کند، قزاقستان می خواهد حداقل آزادی مانور در مسیرهای صادراتی خود داشته باشد. یکی از گزینه های احتمالی از طریق بندر باکو است که دلیل اصلی سفر اخیر توکایف به آنجا بود6.

آینده روابط قزاقستان و روسیه با توجه به بحران اوکراین 

بحران اوکراین می‌تواند تأثیربسزایی در روابط قزاقستان و روسیه داشته باشد، زیرا هر دو کشور با اوکراین همسایه و روابط دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی با اوکراین برای هر دو کشور اهمیت دارد. اگر تنش‌ها بین روسیه و اوکراین ادامه یابد، ممکن است برخی از تأثیرگذاری‌ها به قزاقستان نیز برسد.

روسیه و قزاقستان در گذشته روابط نزدیکی داشته‌اند و همکاری‌های متعددی در زمینه‌هایی مانند اقتصاد، امنیت و انرژی داشته‌اند. روسیه یکی از شرکای تجاری اصلی قزاقستان است و قزاقستان نیز به عنوان یکی از راه‌های اصلی عبور و مرور برای صادرات روسیه به بازارهای آسیای مرکزی به شمار می‌رود.

با این حال، تأثیر بحران اوکراین بر روابط قزاقستان و روسیه بستگی به چندین عامل دارد، از جمله نحوه تحولات در بحران اوکراین، سیاست خارجی دو کشور و ارزیابی منافع و ضرورت‌های هر یک از طرفین است7.

واژگان کلیدی: قزاقستان, روسیه, سیاست خارجی, آسیای مرکزی, ایالات متحده آمریکا

منابع:

1https://foreignpolicy.com/2022/09/16/kazakhstan-russia-ukraine-war

2https://www.euractiv.com/section/central-asia/opinion/how-kazakhstan-changed-in-light-of-the-russian-invasion-of-ukraine/

3https://responsiblestatecraft.org/2023/05/29/lessons-on-identity-and-foreign-policy-in-kazakhstan/

4https://nesa-center.org/kazakhstans-position-in-the-war-between-russia-and-ukraine/

5https://www.iess.ir/fa/note/3183/

6https://www.iess.ir/fa/translate/3147/

7https://www.irna.ir/news/84765787