سیاست خارجی دولت جدید عراق؛ چالش ها و فرصت ها

مجتبی روستایی

پژوهشگر و کارشناس مسائل بین الملل 

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

به دنبال یک بحران سیاسی هفت ماهه در عراق و در بحبوحه اعتراضات گسترده در شهرهای جنوبی و مرکزی که باعث استعفای نخست وزیر پیشین عادل عبدالمهدی شد، مصطفی الکاظمی، مدیر پیشین سرویس اطلاعات ملی این کشور، موفق به تشکیل دولت جدید شد. مجلس عراق پس از تلاش های ناکام محمد توفیق علاوی و عدنان الزورفی برای تشکیل دولت، در 7 ماه مه به کابینه جدید رأی اعتماد داد.

بررسی اهداف، برنامه ها و فعالیت های دولت جدید نشان دهنده اهتمام الکاظمی نسبت به مسائل مهم داخلی و خارجی است؛ با این وجود، در حالی که الکاظمی هنوز نتوانسته وزیر امور خارجه خود را معین کند و به گفته ای، خود سرپرستی امور این وزارتخانه را در دست دارد با این حال سیاست خارجی یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین بخش هایی است که الکاظمی باید به آن بپردازد. در ادامه به برخی از مهم ترین چالش ها و البته فرصت هایی که مصطفی الکاظمی در حوزه سیاست خارجی دولت جدید عراق با آن روبرو است می پردازیم. 

چالش ها

یکی از جدی ترین و مهم ترین چالش های پیش روی دولت جدید عراق در عرصه سیاست خارجی، بدون شک تنظیم روابط بغداد با تهران و واشنگتن است. بالا گرفتن تنش ها و اختلافات بین ایران و آمریکا پس از ترور سردار قاسم سلیمانی در خاک عراق در ژانویه گذشته رخ داد که به دنبال آن ایران نیز با حملاتی موشکی به مواضع آمریکایی ها در پایگاه عین الاسد واکنش خود را ابراز داشت. اکنون یکی از جدی ترین ماموریت های الکاظمی در حوزه سیاست خارجی برقراری تعادل میان این دو کشور در خاک عراق می باشد.   

برای اطمینان از عدم انسداد برنامه ها و سیاست های دولت، الکاظمی  باید در روابط خود با تهران و واشنگتن تعادل برقرار کند. همانگونه که علاء المعائینی، استاد روابط بین الملل در دانشگاه بغداد می گوید: «اگر الکاظمی توجه خود را به ایران معطوف کند، این ممکن است او را به سرنوشت مشابه عادل عبدالمهدی، که مجبور به استعفا شد سوق دهد. اگر از طرف دیگر، او از ایران جدا شود، این ممکن است او را به سرنوشتی مشابه الزورفی سوق دهد.» نخست وزیر جدید عراق، در اولین سخنرانی علنی خود مستقیما در این مورد صحبتی نکرد اما همواره در سخنان خود بر مساله حاکمیت عراق تاکید می کرد. در بخشی از سخنان الکاظمی، او به صراحت اعلام کرد که به هیچ کشور خارجی اجازه نخواهد داد عراق را تبدیل به میدان رقابت کند. علاء المعینی خاطر نشان می کند که «این بدان معناست که الکاظمی روابط خارجی در صدر اولویت های خود قرار داده و توجه ویژه ای به این مسئله نشان خواهد داد». 

همچنین دولتمردان بغداد می‌دانند که اگر به کلی از آمریکا فاصله گرفته و در کنار همسایه خود بایستند ممکن است با تحریمهای زیادی روبرو شوند و از سوی دیگر اگر به طور کامل در کنار آمریکا بایستند، با از بین رفتن مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با جمهوری اسلامی ایران که در طول سالیان اخیر نزدیکترین روابط را با یکدیگر داشته اند در واقع منافع ملی خود را دچار صدمه کرده اند. تجارت خارجی عراق با ایران یکی از مسائل مهم است که اقلام حیاتی و اساسی مانند گاز و برق را نیز در بر می‌گیرد. بر این اساس عراقی ها همواره تلاش داشته‌اند که روابط بین واشنگتن و تهران را به نوعی تنظیم کنند که دچار مشکلات سخت نشوند.

عملیاتی کردن مصوبه پارلمان عراق برای اخراج نظامیان آمریکایی از این کشور و فشار و تهدید مقامات واشنگتن برای اجرایی نشدن این مصوبه نیز از دیگر چالشهای نخست وزیر جدید عراق است. در همین راستا قرار است در تابستان امسال، گفتگوی استراتژیک بین واشنگتن و بغداد برگزار شود که در آن دو طرف به بررسی حضور نظامی ایالات متحده در عراق و سطوح همکاری خواهند پرداخت. تلاش دولت الکاظمی بر این خواهد بود تا به گونه ای آمریکا را متقاعد به پذیرش مصوبه پارلمان کند چرا که مایل نیست تا دولتش در برابر دولت ترامپ بایستد و هزینه آن را از طریق تحمیل تحریم های سنگین آنهم در بحبوحه اعتراضات مردمی که از وضع بد اقتصادی عراق ناراضی هستند بدهد. از سوی دیگر فشارهای زیادی نیز به خصوص از جانب گروه های شیعی برای تحمیل این مصوبه به آمریکایی ها از طرف نخست وزیر وجود دارد که الکاظمی باید به گونه ای آن را مدیریت کند.

چگونگی تنظیم روابط با قدرت های بزرگ فرامنطقه ای چون چین و روسیه از دیگر چالش های پیش روی دولت الکاظمی است. چین در مقام یکی از بزرگترین خریداران نفتی عراق و روسیه به عنوان مهمترین متحد این کشور در زمینه مسائل نظامی است.

فرصت ها

در کنار چالش های پیش روی سیاست خارجی دولت جدید عراق، باید از فرصت های پیش روی الکاظمی که می تواند او را در عرصه سیاست خارجی موفق گرداند نیز نام برد. الکاظمی مورد وثوق کشورهای منطقه ای و بین المللی قرار دارد و انتخاب وی به خوبی در عرصه خارجی مورد استقبال قرار گرفته است. این مساله از نقاط قوت دولت جدید در عرصه سیاست خارجی است که می تواند برای برون رفت از چالش های داخلی روی حمایت های بین المللی هم حساب باز کند و حمایت خارجی را با خود به همراه داشته باشد. 

دیگر فرصت مهم دولت الکاظمی حمایت مشترک ایران و آمریکا از دولتش است که می توان آن را نخستین توافق دو کشور رقیب در سال های اخیر دانست. هر دو کشور ایران و آمریکا از انتخاب الکاظمی و تشکیل دولت توسط او حمایت کردند. وزارت امور خارجه ایران ابراز آمادگی خود را برای همکاری با دولت جدید عراق برای رفع مشکلات این کشور اعلام کرد. دیوید شنکر، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده در امور خاور نزدیک نیز با ابراز خرسندی از انتخاب الکاظمی به عنوان نخست وزیر جدید عراق، گفت: «این اتفاق بسیار خوبی برای عراق خواهد بود و ما فکر می کنیم که برای روابط دو جانبه ما نیز فوق العاده خواهد بود.» حمایت ایران و آمریکا سبب می‌شود تا کاظمی آسوده خاطر از گسترش تنش‌ها در روابط تهران ـ واشنگتن در درون عراق، توجه خود را به حل فوری مشکلاتی کند که اکنون رفاه، سلامت و ثبات عراق را دچار آسیب جدی کرده است.

همچنین استقبال ترکیه و نیز کشورهای عربی منطقه چون عربستان سعودی، کویت، امارات و اردن از دولت جدید عراق نیز فرصتی مهم است که به دولت الکاظمی اجازه خواهد داد تا سیاست خارجی خود را به دور از درگیر شدن در تنش های بی حاصل منطقه ای معطوف به جذب کمک های خارجی به منظور سامان دادن به اوضاع نابسامان اقتصاد عراق کند. 

واژگان كليدي: سیاست خارجی, دولت جدید ,عراق, چالش ,فرصت ,مجتبی روستایی