سیاست‌های دولت آینده بریتانیا در خاورمیانه چگونه خواهد بود؟

سید سلمان صفوی

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

اکنون پنج نامزد برای رهبری حزب محافظه کار بریتانیا وجود دارد. با محدود شدن رقابت، می‌توانیم سیاست‌های کاندیداهای مختلف در مورد خاورمیانه  را بررسی کنیم.

مسائل جاری خاورمیانه:

راه های متعددی وجود دارد که خاورمیانه می تواند در گفتگوهای سیاست خارجی بریتانیا به الویت بازگردد. عقب‌نشینی از افغانستان در خاطرات اخیر باقی مانده است و بحران انسانی که روز به روز در آنجا افزایش می‌یابد، می‌تواند منجر به پرسش‌های دشواری در مورد چگونگی کمک به مردم افغانستان در عین فاصله گرفتن از دولت طالبان شود.

در رابطه با بحران اوکراین، نگرانی هایی در مورد ارسال مواد غذایی به خاورمیانه وجود دارد. اوکراین غلات زیادی به خاورمیانه صادر می کند، برای مثال 81 درصد از واردات گندم لبنان از اوکراین است. این درگیری بر این زنجیره‌های تأمین تأثیر گذاشته است، که این امر باعث گران‌تر شدن تأمین منابع غذایی برای این کشورها می‌شود. در کشورهایی که در حال حاضر با بی ثباتی دست و پنجه نرم می کنند مانند لبنان و لیبی، این می تواند وضعیت را حتی بدتر کند.

همچنین در رابطه با بحران اوکراین، افزایش قیمت نفت بوده است. خاورمیانه 27 درصد نفت جهان را تولید می کند و بنابراین امیدواری وجود دارد که کشورهای خاورمیانه به عنوان بخشی از اوپک بتوانند نفت بیشتری تولید کنند و که این امر باعث کاهش قیمت این کالا شود. این بخشی از تمرکز جو بایدن است که در اخیرا به خاورمیانه سفر کرده است. دیدار بایدن با مقامات سعودی پس از اینکه قبلاً گفته بود می‌خواهد با آنها به‌عنوان یک منحرف بین‌المللی و ناقض حقوق بشر رفتار کند، نشان می‌دهد که تغییر لحن در تعامل با کشورهای خاورمیانه در رابطه با سوابق حقوق بشری آنها ممکن است بهایی باشد که بریتانیا در ازای نفت ارزان‌تر می‌پردازد. این می تواند بر نحوه رفتار بریتانیا با دخالت عربستان در جنگ داخلی یمن تأثیر بگذارد و احتمالاً باعث می شود بریتانیا تمایلی به انتقاد از سعودی ها نداشته باشد.

نخست وزیر جدید باید تصمیم بگیرد که چه مسیری را در رابطه با روابط خارجی با سیاست خارجی خاورمیانه دنبال کند.  آیا بریتانیا سعی خواهد کرد از آمریکا و اتحادیه اروپا الگوبرداری کند یا تلاش خواهد کرد مسیر خود را مستقلا بسازد؟ اگر بایدن نتواند توافق هسته ای ایران را که در سال 2015 ایجاد شد اما پس از خروج ایالات متحده آمریکا در سال 2018 نیمه مرده است، دوباره احیا کند، یریتانیا چه خواهد کرد؟ از سیاست آمریکایی فشار و ادامه تحریم علیه ایران می پینوندد یا مستقل عمل میکند؟. انتخاباتی، که تکیه بر ایالات متحده را دشوار می کند و البته بین بریتانیا و اتحادیه اروپا و همچنین در خود اتحادیه اروپا اختلافاتی وجود دارد. یک سیاست متحد غرب در خاورمیانه بعید به نظر می رسد.

با در نظر گرفتن همه اینها، به نامزدها و آنچه در گذشته گفته اند و انجام داده اند نگاهی میکنیم، و این که اگر آنها نخست وزیر شوند، چگونه می تواند بر سیاست خارجی خاورمیانه آنها تأثیر بگذارد.

ریشی سوناک:

نامزد فعلی با بیشترین حمایت (حامی 101 نماینده در دور دوم) ریشی سوناک[i] است. بسیاری او را بخت اصلی جانشینی بوریس جانسون می‌دانند. ریشی سوناک در دولت جانسون ، وزیر خزانه داری بود و بسیاری از انتقاداتی که از سوی نامزدهای دیگر دریافت کرده، راجع به عملکرد او به عنوان وزیر خزانه داری بوده است. این بدان معناست که او احتمالاً در طول مبارزات انتخاباتی روی مسائل داخلی و به ویژه اقتصاد تمرکز خواهد کرد. بیشتر دوران وزارت او در ورازت خزانه‌داری، تحت‌الشعاع واقعه کووید-۱۹ قرار گرفت. کمک‌های نقدی «سخاوتمندانه» دولت به مردم، مشاغل و شرکتهای کوچک که بخاطر کووید-۱۹ دچار آسیب مالی شده بودند، ریشی سوناک را در آن دوران به محبوب‌ترین وزیر و سیاستمدار بریتانیا تبدیل کرده بود.

با این حال، می‌توانیم به اقدامات او به عنوان وزیر خزانه داری به عنوان شاخصی برای چگونگی عملکرد او به عنوان نخست‌وزیر نگاه کنیم. سوناک تعهد دولت بریتانیا مبنی بر صرف 0.7 درصد از تولید ناخالص داخلی خود برای کمک به کشورهای در حال توسعه عمل نکرد. کاهش این بودجه بر کشورهای دریافت کننده کمک های خارجی انگلیس مانند یمن و افغانستان تأثیرات زیانباری خواهد داشت. همانطور که قبلاً ذکر شد، این کشورها احتمالاً امسال با مشکلات بیشتری روبرو خواهند شد و بعید است که او به عنوان یک نامزد متعهد به لغو این اصلاحات شود زیرا کاهش کمک های خارجی یک سیاست محبوب در حزب محافظه کار است.

او به عنوان نخست وزیر ممکن است فشار عمومی کافی برای بررسی افزایش کمک به این کشورها را دریافت کند – این احتمال وجود دارد که این امر از طریق توزیع مجدد کمک های خارجی باشد تا افزایش نسبت تولید ناخالص داخلی که به عنوان کمک خارجی ارائه می شود. تمرکز داخلی بر بهبود اقتصادی پس از کووید ممکن است تمرکز اقتصادی بزرگتری نسبت به کمک های خارجی باشد.

به عنوان نخست وزیر، جانسون از استراتژی «بریتانیا جهانی» حمایت کرد که سوناک به عنوان صدراعظم از آن حمایت کرد. به عنوان مثال، او  هشت بندر آزاد جدید برای انگلستان، از جمله بندر لیورپول را اعلام کرد. این مناطق با مالیات پایین به طور خاص برای تشویق سرمایه گذاری مستقیم خارجی از جمله سرمایه گذاران ثروتمند در خاورمیانه طراحی شده اند. سوناک احتمالاً به این نگرش طرفدار تجارت ادامه خواهد داد، اما سؤالاتی وجود دارد که آیا این امر مستلزم چشم پوشی از نقض حقوق بشر در خاورمیانه است یا خیر.

پنی موردانت:

نامزد دوم در دور دوم (83 نماینده) پنی موردانت[ii] است. با روشی که انتخابات رهبری محافظه کار انجام می شود، موردانت در صورتی که در بین دو نفر اول باقی بماند، به صندوق رای که توسط اعضای حزب محافظه کار رأی داده می شود، خواهد رفت. این خبر برای او دلگرم‌کننده است زیرا نظرسنجی‌های اعضای حزب محافظه‌کار حاکی از آن است که او در مقابل سوناک یا هر یک از نامزدهای دیگر پیروز خواهد شد. او اولین زن در تاریخ بریتانیا است که به مقام وزیر دفاع این کشور رسیده است(بهار سال ۲۰۱۹)؛ البته کمتر از سه ماه بعد با نخست وزیر شدن بوریس جانسون، کنار گذاشته شد. پنی موردنت از حامیان برگزیت بود و از سال ۲۰۱۴ تا کنون پست‌های مختلف در سطح معاون وزیر و وزیر در دولت‌های دیوید کامرون، ترزا می و بوریس جانسون داشته است.

موردانت که از سال 2010 نماینده مجلس است، به اقدام نظامی در عراق و سوریه و همچنین به ادامه استقرار نیروهای بریتانیایی در افغانستان رای داده است. او سابقه نظامی به عنوان یک سرباز ذخیره نیروی دریایی سلطنتی دارد و مدت یک ماه به عنوان وزیر دفاع فعالیت کرده است. موردانت متعهد شده است که هزینه های دفاعی را افزایش دهد و به احتمال زیاد طرفدار سیاست خارجی تهاجمی خواهد بود.

موردانت در 9 نوامبر 2017 به عنوان وزیر توسعه بین‌الملل منصوب شد و در آوریل 2018 این سمت را ترک کرد. او پس از ترک این سمت اظهارات نگران‌کننده‌ای داشته است، مانند پیشنهاد در ژوئن 2020 مبنی بر اینکه برخی از کمک‌های خارجی باید در عوض برای جایگزینی برای کشتی رویال بریتانیا هزینه شود. بعید است که او تغییرات جدی در سیاست کمک خارجی فعلی اعمال شده انجام دهد.

موردانت از داخل و خارج از کشور مورد انتقاد قرار گرفته است. موردانت در جریان کمپین همه پرسی سال 2016 از برگزیت حمایت کرد، که در طی آن ادعاهای نادرست مکرر مبنی بر اینکه بریتانیا نمی تواند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را وتو کند، مطرح کرد، که منجر به این شد که یکی از مقامات اتحادیه اروپا او را “بی کفایت” توصیف کرد.

او از سوی محافظه‌کارانی که با آنها کار کرده، مورد انتقاد قرار گرفته است. جدی‌ترین مثال این بود که دیوید فراست، مذاکره‌کننده ارشد سابق برگزیت، گفت که «کاملاً پاسخگو نیست» و «همیشه پیام‌های سختی را به اتحادیه اروپا نمی‌رساند». به نظر می رسد اظهارات او در مورد امور بین الملل بر کشورهای مشترک المنافع و آسیای شرقی متمرکز باشد، بنابراین بعید است که خاورمیانه منطقه مورد توجه او باشد.

لیز تراس:

لیز تراس[iii] در دور دوم از حمایت 64 نماینده مجلس برخوردار شد. لیز تراس شاید حتی بیشتر از «موردانت» تهاجمی باشد و برخی از چهره های برجسته حزب محافظه کار مانند جیکوب ریس موگ[iv] و نادین دوریس[v] از او حمایت می کنند. از زمانی که در سپتامبر 2021 وزیر امور خارجه شد، او سعی کرد خود را همچون تاچر بسازد و در مورد وضعیت اوکراین در مخالفت با روسیه تهاجمی عمل کرده است.

با این حال، این باعث شده است که او مسائل خاورمیانه را به سمت حاشیه سوق دهد. او که توسط کمیته ای متشکل از نمایندگان مورد سوال قرار گرفت، بر جایگاه مهم کشورهای خلیج فارس به عنوان متحدان تاکید کرد، اما از بیان اینکه آیا دولت های آنها را در مورد سوابق ضعیف حقوق بشری آنها زیر سوال برده است یا خیر، خودداری کرد. تراس به عنوان کاندیدای تداوم در نظر گرفته شده است که هدف آن ادامه سیاست های دولت جانسون است. بنابراین به احتمال زیاد بیشتر بر آسیای شرقی تمرکز می شود تا خاورمیانه.

کِمی بِیدِناک:

در مرحله دوم دور دوم با حمایت 49 نماینده، کِمی بِیدِناک[vi] قرار گرفت. او یک ستاره در حال ظهور در حزب است. وقتی نوبت به امور خارجی می‌رسد، او گفته است که استعمار برایش مهم نیست. این نگرش ها می تواند منجر به بدتر شدن روابط با کشورهای خاورمیانه شود، زیرا بسیاری از آنها از استعمار رنج می برند. بادنوک معتقد نیست که «نژادپرستی نهادی» در بریتانیا وجود دارد، که ممکن است بر نحوه رفتار با پناهندگان در بریتانیا تأثیر بگذارد، که بسیاری از آنها از کشورهایی مانند سوریه و افغانستان می آیند.

مبارزه با تغییرات آب و هوایی برای کِمی بِیدِناک اولویت نیست، زیرا او می خواهد تعهد بریتانیا برای دستیابی به انتشار خالص کربن صفر را کنار بگذارد. استفاده بیشتر از سوخت های فسیلی می تواند تجارت بریتانیا در خاورمیانه را افزایش دهد. با این حال، به طور کلی، عقاید سیاست خارجی او هنوز به تفصیل مورد بحث قرار نگرفته است. این امکان وجود دارد که او جایگاه برجسته تری در کابینه به دست آورد، موقعیتی که به او امکان می دهد تجربه بین المللی بیشتری کسب کند و او را برای مبارزات رهبری دیگری در سال های آینده آماده کند.

تام توگنهات:

تام توگنهات[vii] در دور دوم با حمایت 32 نماینده مجلس پنجم شد. او تجربه ای در  أمور خاورمیانه دارد و به عنوان سرباز هم در عراق و هم در افغانستان خدمت کرده است. او مدرک کارشناسی ارشد خود را در مطالعات اسلامی گذرانده و به زبان عربی مسلط است، که هر دو در کار با کشورهای خاورمیانه مفید خواهد بود. او به دلیل انتقاد شدیدش از خروج غرب از افغانستان مورد توجه ملی قرار گرفت و آن را “بزرگترین فاجعه سیاست خارجی از زمان سوئز” نامید. او همچنین حامی جدی اسرائیل است و سازمان ملل را به دلیل انتقاد رسمی از شهرک‌سازی‌های اسرائیل محکوم می‌کند. او پیشنهاد کرده است که سایر مناطق مورد مناقشه مانند صحرای غربی، کشمیر و تبت نیز باید مورد توجه قرار گیرند.

او ایران را به حمایت مالی از تروریست ها متهم کرده است که می تواند کار بر سر توافق هسته ای را دشوار کند. وی همچنین از محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در سال 2018 به دلیل تأثیر مثبت بر کشورش و جهان تمجید کرده است. او همچنین صریحا با کاهش بودجه کمک های خارجی مخالفت کرد.

احتمال دارد چه اتفاقی بیفتد؟

لازم به ذکر است که بسیاری از این مقاله بر اساس حدس و گمان است. به استثنای تام توگنهات، اطلاعات کمی در مورد موضع نامزدها در مورد موضوعات کلیدی خاورمیانه وجود دارد. با توجه به اینکه تام توگنهات در جایگاه آخر قرار دارد، و به نظر می‌رسد که در دوه بعدی رقابتها حذف شود، سیاست‌های آینده بریتانیا در خاورمیانه نامشخص به نظر می‌رسد، اگرچه محتمل‌ترین نتیجه چیزی شبیه به سیاست های چند سال گذشته است.

نامزدهایی که بیشترین احتمال را برای پیروزی در رقابت رهبری دارند، سوناک و موردانت هستند. سیاست خارجی سوناک احتمالاً بر اقتصاد متمرکز خواهد بود، که می تواند به این معنی باشد که حقوق بشر در پس زمینه دیپلماسی خاورمیانه قرار می گیرد.

[i] Rishi Sunak

[ii] Penny Mordaunt

[iii] Liz Truss

[iv] Jacob Rees Mogg

[v] Nadine Dorries

[vi] Kemi Badenoch

[vii] Tom Tugendhat