مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
هر چند در سالهاي گذشته سياست خارجي قطر كوشيده است نقش فراتر از خود را در منطقه ايفا كند اما در 25 ژوئن 2013 يا 4 تیر 1392، با واگذاری قدرت از سوی شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، پدر امیر جدید قطر به فرزندش شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، ولیعهد پیشین و امیر جدید تغييراتي در سياست خارجي قطر انجام پذیرفت. در اين راستا براي بررسي بيشتر سياست خارجي قطر و شيخ تميم گفتگويي با دكتر حسن هاني زاده كارشناس امور عربي داشته ايم:
واژگاني كليدي: سياست خارجي نوين قطر در خاورميانه، سياست خارجي قطر در خاورميانه، روابط خارجي قطر در خاورميانه، آينده سياست خارجي قطر
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سالهاي گذشته چه متغيرها و عواملي در سياست خارجي قطر نقش داشته است؟
سياست خارجي قطر را مي توان به سه بخش تقسيم كرد. در بخش نخست بايد به دوران حاكميت شيخ سلمان بن حمد امير گذشته توجه كرد. در اين دوران قطر نقش تاثير گذاري نداشت و به گونه سنتي اداره ميشد و عملا نيز قطر در مسائل منطقه اي نقش برجسته اي نداشت. بعد از بركناري وي در وهله دوم شيخ حمد بن آل ثاني به عنوان امير قطر توانست از راه ساز و كار سياست خارجي جديد در رخدادهاي منطقه نقش فعالي داشته باشد. چنانچه مهار بحران لبنان در سال 2006 ، ايفاي نقش در جريان جنگ سه روزه، مساله تشكيل دولت ائتلافي در لبنان، حل بحران بين هشت مارس و 14 مارس، سفر امير به غزه و مسائل مربوط به مصر نقش قطر را نشان داد. بعد از بركناري حمد امير جديد قطر تلاش كرده است سياستي كاملا متفاوت با سياست پدر خود اعمال كند. امير قبلي در قطر از اخوان المسلمين مصر به شدت دفاع كرد و براي پيروزي اخوان در مصر هزينه هاي سنگين ( حدود 4 ميليارد دلاري) انجام داد تا اخوان به پيروزي رسد. زيرا تقويت اخوان به تضعيف نقش عربستان در اين كشور به عنوان كشور بزرگ جهان عرب منجر مي شد. لذا امير سابق قطر را رابطه تنگاتنگي با اخوان مصر برقرار كرد و اين مساله موجب بروز شكاف بين عربستان و قطر شد. در مورد سوريه قطر نقشي كالا تخريبي را در كنار تركيه و عربستان انجام داد و نوع مثلث تخريبي شكل گرفت. با بركناري امير سابق كه با حمايت امريكا صورت گرفت، اكنون شيخ تميم بن حمد امير كنوني در واقع نقشي كاملا متفاوت ايفا كرده و نامه اخير امير به بشار اسد در سوريه بيانگر آن است كه قطر تلاش ميكند از دخالت در سوريه و تقويت گروه هاي تروريستي خودداري كند و نقشي غير فعال در سوريه داشته باشد. با توجه به اينكه عربستان در كودتاي نظاميان در مصر نقش داشته و نظاميان را تشويق به كودتا كرده است اين مسئله به وقوع شكاف بين قطر و عربستان بدل شده است. در اين بين اكنون قطري ها از سياست هاي عربستان فاصله زيادي دارند و احساس ميكنند كه بايد اين فاصله را بيشتر كنند .زيرا امريكا اعتقادي به نقش تخريبي قطر در منطقه ندارد. لذا تيمم سعي ميكند حداقل نقش مثبتي ايفا كند. در سوريه قطر نقش كمرنگ تري به خود گرفته است و سياست خارجي جديد قطر توسط امير قطر ارائه مي شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سخنراني ها و سياست هاي جديد امير قطر در چند ماه گذشته در واقع چه مولفه هايي داخلي دوحه در دوران جديد حكمراني امير تميم است؟
در حقيقت اكنون قطر درآمدي در حدود 100 ميليارد دلار از گاز و نفت دارد و جمعيت اين كشور هم از پانصد هزار نفر تجاوز نميكند. قطر به عنوان ثروتمند ترين كشور دنيا لقب گرفته است. اكنون تميم تلاش ميكند با استفاده از فضاي موجود تنها به بازسازي كشور خود و دادن امكانات رفاهي به شهروندان قطري بپردازد. در اين حال قطر تلاش ميكند روابط خود را با امريكا و غرب تقويت كند تا مشكلي از همسايگان خود در عربستان و ساير كشورهاي عربي نداشته باشد. در گذشته قطر عضو فعال شوراي همكاري خليج فارس بود. اكنون اين تحرك ديناميكي وجود ندارد، بلكه قطر تلاش ميكند به بازساري كشور بپردازد و در مسائل چالش انگيز منطقه و جهان دخالت نكند. رابطه دوحه با غرب و امريكا هم مستحكم و اصلي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي در غرب معتقدند كه قطر دارای سياست خارجي و برنامه‌های لیبرالی نیست بلکه رويكرد طائفه‌ای دارد. شیخ تمیم كنوني چه رويكردي به لبنان دارد؟
قطر تلاش ميكند تا نوعي توافق بين چهارده مارس و هشت مارس ايجاد كند و نوعي شرايط را فراهم كند تا خود لبناني هم با توجه شرايط خود مشكلات داخلي خود را حل كنند. در مقابل عربستان اكنون نقشي كاملا تخريبي در لبنان و انفجارهاي اخير در اين كشور دارد. قطر همچنين اكنون كمتر در مسائل عراق دخالت كند و اين عربستان همچنان اين دخالت را انجام دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به رويكرد ميانجي گرانه پيشين قطر در بحران هاي منطقه اي در شرايط كنوني نگاه قطر به مذاكرات هسته اي ايران و پنج به علاوه يك و اختلافات ايران با كشورهاي عربي چيست؟
در حقيقت همه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس با هر گونه موافقت نامه اي كه ايران به غرب و امريكا نزديك گردد مخالفت ميكنند. اين كشورها تلاش ميكنند به نوعي وانمود كنند كه اگر امريكا و غرب به ايران در فعاليت هسته اي امتيازي دهد آنها هم به سمت بهره گيري از فناوري هسته اي و حتي سلاح هسته اي حركت مي كنند. لذا قطر هم از شكل گيري نوعي موافقت نامه هسته اي بين ايران و جامعه جهاني جلوگيري مي كند. قطر با ابزارهاي رسانه اي و سياسي خود غرب را تشويق ميكند كه قراردادي كه منافع ايران را حفظ كند با تهران امضا نكنند. با اين وجود اكنون قطر تلاش ميكند به ايران نزديك گردد .
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سالهاي گذشته و در روند انقلاب بحرين برخي از زمان ها گاهي تنش هايي بين دوحه و منامه رخ داده است. اكنون دوحه چه نگاهي به انقلاب بحرين و سلطه آل خليفه دارد؟
رويكرد قطر به بحرين آن است كه تظاهراتي كه صورت گرفته است داراي شاكله مذهبي است و شيعيان با اين حاكميت مخالفت ميكند. لذا قطر همچنان مايل به قدرت گرفتن شيعيان در بحرين نيست. نزديكي بحرين به قطر موجب شده است تا قطري هم از تقويت جايگاه شيعيان در بحرين بيمناك باشند و سعي كنند تا اختلافات خود را با حاكمان بحرين كمرنگ تر كرده تا از تقويت جايگاه شيعيان جلوگيري كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بعد از توافق روسيه و امريكا در مورد سوريه و همچنين توجه بيشتر به مساله هسته يا ايران رويكردهاي مورد نظر قطر در آينده تحولات در سياست خارجي خود در منطقه چيست؟
اكنون نقش قطر به سوي نقش مثبتي برخلاف گذشته حركت كرده است. برخلاف گذشته كه قطر سعي ميكرد با پترو دلارها و ابزارهاي رسانه اي نقشي فراتر ايفا كند ولي امير جديد اكنون چنين ديدگاهي ندارد و تمايل دارد كه امريكا و غربي ها در سوريه برنامه ريزي كنند. هر چند قطري نسبت به مساله هسته اي ايران حساس هستند اما به اين نتيجه رسيده اند كه در مورد سوريه كوتاه بيايند. لذا قطر اكنون تلاش ميكند نقش تخريبي ديگري برعهده نگيرد و احتمال شركت آنها در اجلاس ژنو دو در مورد سوريه هم وجود دارد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
