سه گانه هسته ای روسیه: تضمینِ حفظ یا تخریب توازن قدرت در جهان 

 فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلحIPSC-

 

روسیه برنامه های توسعه بیشتر سه گانه هسته ای را به عنوان تضمین بازدارندگی استراتژیک و حفظ توازن قدرت در جهان اعلام کرد. سه گانه به یک زرادخانه استراتژیک، که در میان آن ها موشک های قاره پیما، واقع در نقاط دورافتاده روسیه، موشک های حمل شده توسط بمب افکن های استراتژیک زمینی، دریایی و هوایی این کشور اشاره دارد. آیا پوتین قصد دارد ضرورت وجود بند حمله هسته ای پیشگیرانه در دکترین روسیه را نادیده بگیرد؟ آیا پوتین در اوکراین با شکست مواجه شده، که  به توسعه سلاح هسته ای فکر می کند؟و آیا روسیه توسعه هسته ای را برای پاسخ موثر به ارسال تسلیحات نظامی آمریکا و غرب بیان کرده است؟ در این مقاله به ارزیابی چگونگی تهدیدات و توسعه هسته ای روسیه در سال 2024 در صحنه سیاسی دنیا خواهیم پرداخت.

– زرادخانه هسته ای روسیه 

 روسیه نه تنها دارای بزرگ ترین زرادخانه هسته‌ای در جهان است، بلکه دارای پیچیده‌ترین سامانه‌های هدف‌گیری است که شامل موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM)، موشک‌های راهبردی زیردریایی و موشک‌های کروز با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای می‌شود.(1) بر اساس گزارش‌های غربی، روسیه که زرادخانه هسته‌ای خود را از اتحاد جماهیر شوروی به ارث برده است، دارای 5977 سلاح هسته‌ای است که برخی استراتژیک و برخی تاکتیکی (حدود 2000 سلاح هسته‌ای تاکتیکی بر اساس اطلاعات آمریکا) در اختیار دارد. بر اساس گزارش مرکز کنترل و عدم اشاعه تسلیحات آمریکا،  1588 سلاح هسته ای روسیه در حالت تکراری قرار دارند.(2)زرادخانه هسته ای روسیه در حال حاضر بزرگترین زرادخانه در جهان است و به سختی زرادخانه اتمی آمریکا را تحت الشعاع قرار می دهد.(3)                                                             

زرادخانه تسلیحات هسته ای غیر استراتژیک یا تاکتیکی روسیه بسیار بزرگ تر از تسلیحات هسته ای آمریکا است و دامنه کامل توانایی های هسته ای تاکتیکی دوران شوروی را شامل می شود . روسیه در حال ساخت موشک هسته‌ای مافوق صوت غیر استراتژیک Triad است.(4)پوتین گفت که کشورش تقریباً کل زرادخانه هسته‌ای راهبردی خود را مدرن کرده است .(5)پوتین زرادخانه عظیم روسیه را یک “مزیت رقابتی” در برابر ناتو می داند. دیمیتری ترنین – مدیر سابق مرکز کارنگی مسکو پیشنهاد می کند که یک حمله پیشگیرانه می تواند افسانه های مربوط به بند دفاع دسته جمعی ناتو را از بین ببرد و منجر به انحلال ائتلاف شود.(6)

– توسعه سه گانه هسته ای                                                                      

سه گانه هسته ای یک ساختار نیروی نظامی سه شاخه ای از موشک های بالستیک قاره پیمای زمینی (ICBM)، موشک های بالستیک زیردریایی و بمب افکن های استراتژیک با بمب ها و موشک های هسته ای است.(7) در حال حاضر چندین سیستم تحویل اضافی از جمله یک بمب افکن رادارگریز، یک موشک کروز با موتور هسته ای و یک اژدر قاره پیما در دست توسعه هستند. به گفته وزیر دفاع روسیه تسلیحات مدرن اکنون 95 درصد از سه گانه هسته ای روسیه را تشکیل می دهند.(8) پوتین می گوید به عنوان تضمین بازدارندگی به نیروهای خود در اوکراین جدیدترین پهپادها، تسلیحات و تجهیزات دیگر را عرضه خواهد کرد.(9)

پوتین این را تضمین اصلی برای حفظ حاکمیت، تمامیت ارضی، برابری استراتژیک و توازن قدرت در جهان اعلام کرد.زیرا امسال، مقدار تسلیحات مدرن در جهان نیروهای هسته ای استراتژیک از 91 درصد فراتر رفتند.(10). روسیه در تلاش برای جلوگیری از مداخله ناتو در اوکراین و ایجاد تفرقه در ائتلاف، بر طیفی از سیگنال‌ها و تهدیدات ضمنی و صریح هسته‌ای تکیه کرده است. 

تا تابستان 2023، روسیه دارای ذخایر تخمینی تقریباً 4489 کلاهک هسته‌ای فعال برای استفاده در سیستم‌های پرتاب استراتژیک و برد تئاتر-1197 در موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM)، 896 در موشک‌های بالستیک زیردریایی (SLBM) و 580 در بمب‌افکن‌ها بود. هم چنین 1816 در طیف گسترده ای از سیستم های غیر استراتژیک. با این حال، تنها 1674 کلاهک در حال حاضر مستقر هستند.(11) دکترین هسته‌ای کنونی روسیه چهار سناریو را فهرست می‌کند که در آن از سلاح‌های هسته‌ای استفاده می‌شود: اگر روسیه با موشک‌های هسته‌ای مورد حمله قرار گیرد. اگر موشک های هسته ای علیه آن شلیک شود. اگر هدف هر حمله ای فلج کردن نیروهای هسته ای آن باشد. یا اگر موجودیت دولت روسیه از جمله با استفاده از تسلیحات متعارف برتر توسط ناتو مورد تهدید قرار گیرد.(12)تشخیص این که روسیه در حال تقویت بیشتر اتکا به تسلیحات هسته‌ای خود است، در «ارزیابی تهدید سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا » مدیر اطلاعات ملی (DNI) در سال 2023 واضح است که هشداری جدی در مورد تهدید هسته‌ای روسیه ارائه می‌کند. بیان می کند:

• رهبران روسیه تاکنون از انجام اقداماتی که مناقشه اوکراین را فراتر از مرزهای اوکراین گسترش دهد اجتناب کرده اند، اما خطر تشدید تنش همچنان قابل توجه است.
• خسارات سنگین به نیروهای زمینی و هزینه‌های کلان مهمات هدایت‌شونده دقیق در طول درگیری، توانایی‌های متعارف زمینی و هوایی مسکو را کاهش داده و اتکای آن به سلاح‌های هسته‌ای را افزایش داده است.
• روسیه بزرگترین و تواناترین ذخایر تسلیحات هسته ای را حفظ می کند و به گسترش و نوسازی قابلیت های تسلیحات هسته ای خود ادامه می دهد.(13)

 اشاعه تسلیحات هسته ای روسیه بخشی از یک سری تهدیدهای اخیر خشونت و بازدارندگی از سوی مسکو علیه غرب است. روسیه تا زمانی که آمریکاتامین “موشک‌ها و هواپیماهای دوربرد” اوکراین را متوقف نکند، کاهش تسلیحات هسته‌ای را در نظر نخواهد گرفت. جو بایدن، گفت تعلیق عضویت روسیه در استارت جدید “اشتباهی بزرگ” بود.(14)در فوریه 2023، پوتین مشارکت مسکو در معاهده هسته ای کلیدی استارت جدید با آمریکارا بدون خروج کامل کشورش از این توافق به حالت تعلیق درآورد. این توافق که در سال 2011 لازم‌الاجرا شد و در سال 2021 برای پنج سال دیگر تمدید شد، روسیه و آمریکا را به استقرار بیش از 700 موشک بالستیک قاره‌پیما و حداکثر 1550 کلاهک هسته‌ای استراتژیک محدود می‌کرد.این توافقنامه همچنین حداکثر 18 بازرسی سالانه را پیش بینی کرده بود که دو کشور می توانند از سایت های استراتژیک تسلیحات هسته ای یکدیگر به منظور بررسی رعایت آن ها انجام دهند.(15)

در همین حال، کرملین گفت ما پذیرای گفت‌وگو هستیم، به طور کلی، این گفت وگو بسیار ضروری است. اما برای یک گفت‌وگوی فراگیر گسترده که همه ابعاد، از جمله ابعاد کنونی مربوط به درگیری در اطراف اوکراین، مربوط به دخالت مستقیم آمریکا در این درگیری را پوشش ‌دهد. روسیه نیاز مبرمی به مذاکرات امنیتی با آمریکا می بیند، اما این مذاکرات باید “جامع” باشد و موضوع اوکراین را در بر گیرد. آمریکا نیزمی گوید هرگونه مذاکره بر سر جنگ به اوکراین مربوط می شود.دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین همزمان با طرح سه گانه هسته ای از کره شمالی دیدن کردوبا رهبر کره شمالی، کیم جونگ اون، قرارداد دفاعی متقابل امضا کرد و گفت که ممکن است در پاسخ به تسلیح اوکراین توسط غرب، تسلیحات روسیه را به کره شمالی برساند.(16) 

مواضع روسیه بر مبنای بی اعتمادی به آمریکا و غرب است ،چون در گذشته به روسیه وعده های زیادی داده شده است و آن ها می گویند این وعده ها به تنهایی کافی نیست.روسیه باید به وضوح درک کند گفت وگوها وقفه ای برای دوباره مسلح شدن دشمن نباشد، بلکه یک گفت وگوی جدی شامل تضمین های امنیتی برای فدراسیون روسیه باشد.(17) در حالی که روسیه سیگنال‌دهی هسته‌ای و تکیه بر سلاح‌های هسته‌ای خود را کالیبره می‌کند، تحلیل گران سیاسی معتقدند سیگنال دهی روسیه موفقیت محدودی در دستیابی به اهداف خود در اوکراین داشته است، زیرا حمایت آمریکا و ناتو از اوکراین از زمان شروع جنگ به طور فزاینده ای افزایش یافته است. اما تهدیدات هسته ای روسیه با این وجود باید جدی گرفته شود، زیرا اگر نیروهایش با فروپاشی مواجه شوند یا ماهیت درگیری به طور قابل توجهی در آینده تغییر کند، روسیه می تواند استفاده از هسته ای را در نظر بگیرد.(18)

 

– چشم انداز

اندیشه سیاسی در روسیه برگرفته از جریان های ژئوپلیتیکی است. پوتین با چشم انداز تسلیم ابتکار استراتژیک به اوکراین مواجه است. او ممکن است این آینده را غیرقابل قبول بداند. آن چه باعث اظهارات مجدد هسته‌ای پوتین شد، اظهارات تحریک آمیز رئیس‌جمهور فرانسه در کنفرانس امنیتی پاریس  که از رد استقرار نیروها در اوکراین خودداری کرد، که از سوی آمریکا ، آلمان و دیگران با مخالفت مواجه شد. پوتین تلاش کرد با سیگنال های هسته ای خود تلاش جمعی اروپا برای بازسازی ظرفیت دفاعی و بازدارندگی خود را مختل کند، اما این اقدامات در عوض باعث عزم بیشتر غرب شده است. ورود تسلیحات و مهمات آمریکا به اوکراین پس از تصویب طولانی مدت لایحه الحاقی اوکراین توسط کنگره ممکن است نقطه عطفی در جنگ باشد و کرملین برای آن آماده نیست. تا زمانی که وضعیت دونباس برای نیروهای روسی مساعد باشد، اشاره‌های مداوم پوتین به جنگ هسته‌ای در حد بلوف سیاسی باقی خواهد ماند.(19)

در بحث چشم انداز ، تحلیلگران سیاسی دو نتیجه گیری اساسی در مورد تبدیل بلوف های پوتین به حقیقت می کنند. اول، این که یک جنگ هسته ای می تواند به راحتی آمریکایی ها را به عنوان آزمایشی که آنها نمی خواهند اجرا کنند، مورد حمله قرار دهد. دوم، با شلیک های تاکتیکی هسته ای، روسیه در یک مزیت قرار خواهد گرفت، زیرا سلاح های هسته ای تاکتیکی بسیار بیشتری نسبت به آمریکا دارد.از طرفی، استفاده از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی توسط پوتین ممکن است خطر جنگ کامل و پایان روسیه به عنوان یک کشور فعال را به همراه داشته باشد.(20)

همچنین  اگر روسیه در آینده با شکست های قابل توجهی در میدان نبرد مواجه شود یا درگیری به روش های جدید یا غیرمنتظره گسترش یابد، خطرات استفاده هسته ای احتمالاً افزایش خواهد یافت. (21)

 

 

Refrences

1.https://english.almayadeen.net/news/politics/putin–russia-will-develop-its-nuclear-triad-to-guarantee- de#:~:text=%22We%20plan%20to%20further%20develop,nuclear%20warheads%20at%20enemy%20targets.

2.https://www.agcnews.eu/russia-putins-nuclear-triad/

3.https://freebeacon.com/latest-news/putin-vows-to-expand-russias-nuclear-arsenal/

4.https://www.realcleardefense.com/articles/2024/01/16/recent_developments_in_russian_nuclear_forces_1005120.html

5.https://www.japantimes.co.jp/news/2023/12/20/world/politics/putin-russia-nuclear-modernized/

6.https://www.project-syndicate.org/commentary/prigozhin-rebellion-russia-tactical-nuclear-weapons-by-ana-palacio-2023-06?utm_term=&utm_campaign=&utm_source=adwords&utm_medium=ppc&hsa_acc=1220154768&hsa_cam=12374283753&hsa_grp=117511853986&hsa_ad=499567080222&hsa_src=g&hsa_tgt=dsa-19959388920&hsa_kw=&hsa_mt=&hsa_net=adwords&hsa_ver=3&gad_source=1&gclid=CjwKCAjwydSzBhBOEiwAj0XN4LXDGdHDh4U3IB9fjWUkzMPm9jUiAEeeJOgZEJ_cxE7ulJFxklD1dxoC0wQQAvD_BwE

7.https://global.chinadaily.com.cn/a/202406/21/WS6675822ca31095c51c50a3ab.html

8.https://eng.mil.ru/en/news_page/country/more.htm?id=12491871@@egNews.

9.https://news.cgtn.com/news/2024-06-21/news-1uCrZ0gPSSI/p.html

10.https://www.yahoo.com/news/putin-claims-keep-developing-nuclear-124439601.html 

11. https://doi.org/10.1080/00963402.2023.2 202542

12.https://www.aspistrategist.org.au/is-putin-preparing-for-nuclear-war/

13.https://infoweb.newsbank.com/apps/news/documentview?p=WORLDNEWS&docref=news/ 118478AB .

14.https://freebeacon.com/latest-news/putin-vows-to-expand-russias-nuclear-arsenal/

15.https://www.cnbc.com/2024/06/21/russia-open-to-security-talks-with-us-if-ukraine-on-table-kremlin.html

16.https://gulfnews.com/world/europe/putin-russia-will-develop-nuclear-arsenal-to-preserve-global-balance-of-power-1.1718977347585

17.https://www.aa.com.tr/en/politics/putin-says-russia-ready-for-nuclear-war-from-military-technical-point-of-view/3163140

18.https://www.csis.org/analysis/russian-nuclear-calibration-war-ukraine

19.https://www.brookings.edu/articles/nuclear-brinkmanship-in-putins-war-upping-the-ante/

20.https://www.aspistrategist.org.au/is-putin-preparing-for-nuclear-war/

21.https://www. bloomberg.com/news/articles/2022-03-11/biden-says-he-d-fight-worl d-war-iii-for-nato-but-not-for-ukraine.